Tuq yılğayı buyında ultırğan töbäk Irımbur ölkäheneñ Aleksandrovqa rayonına qaray. Rayon xalqınıñ 78 protsentı başqorttar. Başqortostandıñ tarixi ere Qayıpqol auılında başqort xalqınıñ xalıq säsäne Möxämätşa Buranğolov yäşägän, bında bildäle kinorejisser, Salauat Yulaew isemendäge premiya laureatı Ämir Abdrazaqov tıuğan. Ämir ğäbdelmän ulı bögön beźźeñ äñgämäsebeź. Qayıpqol auılı keşeläre bınan 250 yıl elek Başqortostandıñ Qırmıśqalı rayonı yaqtarınan yäyläü eźläp Tuq buyźarına barıp sığa. Yomran-Tabın ırıuına qarağan başqorttar balıqqa bay Tuq yılğahın, unıñ hoqlanğıs tirä-yağın oqşatıp şunda töyäklänä. Qayıpqol qart auıldıñ starostahı 1773-75 yıldarźa Salauat Yulaew etäkselegendäge ixtilal waqıtında Tuq-Soran buyźarında yauğirźar yıyıp üź erźären azat iteüźä qatnaşa. Şarlıq tigän auıl aśtında batşa armiyahı menän huğışıp eñelälär. Şuğa qaramaśtan, batşa xökümäte Qayıpqoldo yarlıqay. 2-se waqiğa – Qayıpqol auılında 1905-15 yıldarźa Möxämätşa Buranğolov uqıta. 1914-se yılda huğış başlanğas, auıl qarttarı käñäşläşep Möxämätşa Buranğolovtı mulla itep quyalar häm huğıştan alıp qalalar. Ä 1917-se yılda Tuq-Soran buyı başqorttarı Möxämätşa Buranğolov etäkselegendä 1-se başqort xökümätenä bağışlanğan Qaruanharayźağı qoroltayğa altın öźäñkele häm eyärle-yügänle at alıp barıp Zäki Välidigä büläk itälär. Zäki Välidi törmänän sıqqas, Soran buyındağı Ğümär auılında tuqtalıp Siläbe yağına ütep kitä. Başqort xalqı tarixında abruylı urın alıp torğan İr-uźamandar yaźmışı menän Qayıpqol töbäge tığıź bäylängän.
Rämzit Äbüläev
