Accessibility links

Кайнар хәбәр

Paqstan mädräsälärendä üzgäreş bulırmı?


İslamabadta Qızıl mäçet tiräsendä bulğan xällärdän soñ yañadan, Paqstandağı mäçet häm mädräsälärneñ terrorçılar oyasına äylänü qurqınıçın iskä töşerde. Prezident Pärwäz Möşärräf, mäçetlärdä suğışçılar cıyılmas öçen çaralar kürergä wäğdä itte. Ämma bu süzlärne anıñ elegräk tä äytkäne bar ide. Bu yulı da belgeçlär, Möşärräf mädräsälärdä tärtip urnaştıra alır mikän dip şiklänä.

Uzğan atnada İslamabadtağı Qızıl mäçettä cıyılğan islam suğışçılarına qarşı höcümnän soñ prezident Möşärräf mädräsälärdä reformalar kiräk, dide:

"Qızıl mäçettäge mädräsä suğışqa äzerlek oyasına äylände. Terrorçılar biredä sıyınu taptı. Xäl itü çarası şul – kiläçäktä bez ber mäçet yä mädräsäne dä andıy maqsatlarda qullanuğa irek birmiäçäkbez."

Berniçä ay elek prezident mädräsä reformaları proyektın iğlan itkän ide, ğämäldä anıñ näticäse bulmadı, di belgeç Robert Templer. Templer – Xalıqara Krizis Törkeme dip atalğan oyışmanıñ Aziä programması citäkçese. Möşärräfkä säyäsi yaqlaw kiräk, di Templer. Säyäsi yaqlawnı isä prezident näq qadimi köçlärdän häm mullalardan kürä:

"Qızıl mäçet kebek berniçä extremistik mädräsä bar, alarnı yabarğa kiräk. Bu tör urınnarda mäsxäb-ara suğışqa öndilär. Soñğı distä yılda alar çaqıruı belän meñlägän keşe ülde. Alar suğışçılarnı äzerli, alar näfrätne üsterä. Andıy cirlärdä qurqınıç ädäbiät näşer itelä, yazmalar äzerlänä. Andıyları yabılırğa tieş. Bügenge köndä ber däwlät tä üz cirendä andıy xälgä tüzep torırğa tieş tügel. Miña qalsa mondıy mädäräsälärne üzgärtep torırğa tügel, yabarğa ğına kiräk."

Möşärräf awır xäldä qaldı. Üz ilendä, bigräk tä Paqstan belän Äfğanstan çige buyındağı vilayätlärdä säyäsi köçkä iä bulır öçen aña konservativ mullalar belän yaxşı mönäsäbättä bulu kiräk. İkençe yaqtan, Möşärräf terrorğa qarşı suğışta Quşma Ştatlarğa da bäyle. Prezidentnıñ AQŞ belän xezmättäşlege – mullalarnıñ açuın çığara. Kürşedäge Äfğanstan – suğışırğa öyrätelgän islamçılar ilgä Paqstannan kilä, dip belderä. Qızıl mäçettä bulğan xällär, tağın ber märtäbä – qayber radikal mädräsälärdä şäkertlärne suğışçı bulırğa öyrätelgänen kürsätte, dide Templer:

"Paqtsanda niçä mädräsä barın ber kem dä belmi, alar 10 meñnän alıp 30 meñgä qadär bula ala. Alarnıñ küpçelege – başqa cirdä ğilem alu mömkinlege bulmağan yarlı keşelärgä dini belem birä. Alarnıñ kübese – ber nindi dä ziyan kitermi, älbättä alar zamança iqtisadqa öyrätmi. Alarnıñ bik keçkenä genä sanı – qurqınıç tudıra, andıyları kübräk tönyaqkönbatışta häm Äfğanstan belän çik buyında urnaşqan. Alarnı, İslamnıñ başqa yünäleşlärenä häm könbatışqa qarşı bulğan, cihadpılar, radikal ruxanilär tota."

Lahore Universitetı professorı Räsül Baxş Räis, Paqstandağı mädräsälärneñ küpçelege – suğışçılardan yıraq torırğa teli, dide:

"Mädräsälärneñ Qızıl mäçet tiräsendäge xällärgä nindi reaksiä belderüen kürdek. Dini oyışmalar berlege Qızıl mäçettäge ike mädräsäne üz isemlegennän sızıp taşladı. Alarğa eşlären däwam itärgä röxsät birelmäde. Ber qayda da mädräsälärdä fetnälär bulmadı. Pärwäz Möşärräf qatğıy çaralar kürer, dip isäplibez, ämma böten mädräsälärgä qarşı tügel. Ämma anıñ başqa çarası yuq, Paqtsan däwläte suğışçılar bulğan mädräsälärgä qarata qatği çaralar kürergä tieş."

Paqstanda mädräsälärgä ğadättä yarlı ğailälär balaları bara. Aqçası häm yaxşı beleme bulğan keşelär üz balaların mädräsägä cibärmi. Bolay da yarlı, yaxşı belem alırğa mömkinlege bulmağan yäşlär radikallar qorbannarına äylänä. Paqstanda mädräsälärdä dä, dönyawi mäktäplärdä dä belem birü sistemın üzgärtü, monıñ öçen däwlät sistemın tözü kiräk, di belgeçlär.
XS
SM
MD
LG