Accessibility links

Libiä belän eşçänleklär anda keşe xoquqları torışın yaxşırtuğa kiteräme?


Libiä Bolğarstanlı 6 meditsina xezmätkären illärenä qaytarğannan soñ Libiä prezidentı Muammar Qaddafinı xalıqara maqtawlarğa ireşte. Yewropa Berlege Tripoli belän mönäsäbätlärneñ tulısınça normalläşüen iğlan itte. Ikençe könne ük Fransiä prezidentı Nicolas Sarkozy Libiägä barıp Qaddafi belän xärbi-sänäğät xezmättäşlek kileşüe imzaladı. Ämma keşe xoquqların yaqlawçılar Qaddafinıñ Bolğarstanlılarnı qaytaruı barı opportunistik adım ğına bulırğa mömkin dilär häm ildä keşe xoquqların bozularnıñ, azaplaw, säyäsi ezärlekläwlärneñ ğädäti xäl bulıp qaluın, bilgesez sandağı säyäsi totqınnarnıñ törmälärdä bilgezez waqıtqa qala birüen onıtmasqa çaqıra. Human Rights Watch keşe xoquqların yaqlaw törkeme aktivistı Reed BRODY Azatlıq Radiosınıñ şul turıdağı sorawlarına cawap birde.

AZATLIQ: Libiädä 400dän artıq balağa AIDS-SPID çire yoqtıruda ğäyeplänep xökem itelgän Bolğarstan meditsina xezmätkärläreneñ ilgä qaytarıluı Yewropa Berlege diplomatiäseneñ, bigräk tä Fransiäneñ zur uñışı dip maqtaldı. Şulay da qayberäwlär monı ğädäti totıqlar alu oçrağına oşxattı. Şiksezn, meditsina xezmätkärläreneñ Bolğarstanğa qaytuı alar kiçergän ğazaplarnıñ bäxetle azağın añlata. Ämma Yewropalılar moña almaşqa närsä täqdim itä digän soraw tua. Alar Libiädäge keşe xoquqları torışına küz yomaçaqmı?

BRODY: Minemçä, çınnan da şulay. Ul keşelär totıqlar ide. Ämma alarnıñ azat itelüe bezne Libiädäge cawapsız sorawlar turında uylandırırğa tieş. Bolğarstan şäfqät tutaşları kiñ cämäğätçelekkä mäğlüm bulğannarı ğına. Ğädel bulmağan mäxkamälär aşa säyäsi säbäplärdän törmälärgä yabılğan Libiälelär qala birä. Bu oçraq Libiä yustitsiä sistemasınıñ ğädelsezlegenä, Libiädä irek bulmawğa iğtibar cälep itte. Bez älbättä Bolğarstan şäfqät tutaşlarınıñ häm Fälestinle tabibnıñ ğazaplarına bäxetle çişeleş tabıluına bik şatbız. Xalıqara cämäğätçelekneñ Libiä belän bu mäsälädä eş alıp baruı yaxşı närsä, ämma alar äle Libiäne aqlıy almıy. Minemçä bu iğtibarnı Libiädäge keşe xoquqları torışına, ireksezlekkä häm ul ölkälärdä şartlarnı yaxşırtuğa cälep itü öçen yaxşı mömkinlek.

AZATLIQ: Soñğı arada Libiädäge keşe xoquqları torışı niçek tä bulsa yaxşırdımı?

BRODY: Äyye, Libiädä alğa taba adımnar buldı. Säyäsi totqınnarnıñ küpçelege yılyarım elek azat itelde. Küplär, yäki iñ qatı tänqitläwçelär, dissidentlar äle törmälärdä qala, ämma küpläre çığarıldı. Libiä cämğiätnendä açıqlıqqa taba adımnar buldı. Şulay da, Qaddafinıñ demokratiä turında fikerlären, säyäsi qaraşların çağıldıruçı Yäşel Kitapnı tänqitläw äle dä tıyıla. Mondıy ğämällär öçen äle dä keşelär ülemgä qädär xökem itelergä mömkin. Libiädä säyäsi firqälär yuq, irekle matbuğat yuq. Alğa taba adımnar inde bulsa da, barası yul äle bik yıraq.

AZATLIQ: Libiä törmälärendä äle dä niçä keşe qaluı turında tögäl sannar barmı?

BRODY: Monı belüe qıyın. Ämma iñ qatı tänqitläwçelär äle dä zindannarda qala. Libiä xalıqara cämäğätçelekkä açılu anıñ belän eşçänlek itü turında qarar itkännän soñ berniçä yünäleştä uñay tärräqiät küzätelä. Amnesty International 3 yıl elek berençe märtäbä Libiägä bardı. Human Rights Watch yılyarım elek Libiägä berençe märtäbä bardı. Human Right Watch säfärennän soñ uq 160lap totqın azat itelde. Häm bu Libiäneñ xalıqara mäydanda abruylı qatnaşçı bulırğa teläwen kürsätte. Mondıy ğämällär xuplanırğa tieş. Ämma, şiksez barası yul ale ozın bulıp qala birä.

AZATLIQ: Yewropa Berlege Libiä belän mönäsäbätlärneñ tulısınça normalläşüe turında äytte. Uzğan distälärçä yılda Libiä xakimiäte tarafınnan qılınğan barlıq cinayätlärdän soñ Qaddafinı aqlap, ör yañadan başlaw döres dip uylıysızmı? Qaddafi monı qurqudan tügel, ä çın küñeldän eşlägän dip äytep bulamı?

BRODY: Libiä belän tulı xezmättäşlek öçen Libiädäge säyäsi sistemanıñ açıluı şart bulırğa tieş. Ütkändäge cinayätlär öçen berär cawaplılıq bulırğa tieş. Bez Libiälelärneñ, tieşsez zindanda utıruçılarnıñ da xoquqların tanunı telibez. Libiädä qara tänle afrikalılarğa qarata möğämälägä bäyle citdi mäsälälär bar. Libiädä qara tänle afrikalı kilep eşläwçelärgä qarata küp kenä köç qullanular dulqınnarı da buldı.
XS
SM
MD
LG