Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tөrkiәdәge iqtisadıy hәm säyäsi krizis


22-nçe İyüldәge parlament saylawlarınnan soñ xakimiәttәge AK partiә birelgәn tawışlarnıñ 47 protsentın, 550 urınlı millәt mәclesendә 341 deputatlıq postnı otqan ide. Üzlәre “hәr ike saylawçıdan bere bezgә tawış birde,bu bezneñ sәyәsәtebezne yaqlaw bulıp tora” dip gorurlanıp sөylәdelәr. Premier Recep Tayip Erdogan bez barlıq sәyәsi partiәlәr belәn aralaşıp tatu ğına eşlәrne alıp baraçaqbız dip beldergәn ide.

Çınnan da AK partiә parlament citәkçelege, spikerlek postına ozaq yıllar sәyәsәt sәxnәsendә bulğan, bөgelüçәn, radikal dinçelәrdәn yıraq torğan Kөksal Toptanı şuşı posta kandidat itep bilgelәgәç 550 urınlı parlamentnıñ 410 deputatınıñ yaqlawına ireşkәn ide. Oppozitsion partiәlәrendә AK partiәneñ sәyәsәtendә üzgәreş kürenә digәn өmet tudı.

Berençe kirtә şundıy tınıç qına aşılğaç, ikençe kirtә, yәğni yaña prezidentnı saylawda da AK partiә bөgelüçәnlek kürsәterme digәn өmetlәr tusa da,AK partiәneñ tışqı eşlәr ministere Abdullah Gülne prezidentlıq postına üz kandidatları itep bilgelәwe qabat kierenkelek xasıyl itte. Mәğlüm monnan elek tә Gül kandidat itep kürsәtelgәç, Comhuriәt Xalıq Partiәse, parlamenttan çittәge sul,liberal oppozitsiә hәm monnan da mөhimrәge Tөrek Qorallı Kөçlәre zur qarşılıq kürsәtkәnnәr ide. Bigrәktә General Ştabnıñ elektronik potça aşa kisәtüwe, armiә ütkәndәge kebek sәyәsi tormışqa tıqşınır mı, yәğni xәrbi putç oyıştırırmı digәn şik hәm qurqular tudırğan ide. Gülgә oppozitsiә beldergәn kөçlәr anıŋ radikal islamçı mirastan kilüwe, xatınıñ başı yabıq buluwı sәbәple Tөrkiәneñ prezidentlıq postına kileşmәgәn ber şәxes dip kire qağıp kilәlәr. AK partiәneñ oppozitsiәneñ şuşı qayğıların sanğa suqmawı sәyәsi kierenkelek xasıyl itte. Xәtta AQŞ jurnalı Time “Tөrkiә upqın qırıyında mı?”, Alman gazetası Süddeutsche Zeitung “Gөlneŋ kandidaturası artığı belәn qurqınıçlı”, İngliz gazetası Guardian “Tөrkiәdә tәrtipsezlek” kebek rubriklara belәn bәlki dә Tөrek mәtbuğatınnan da kөçlerәk reaksiә birdelәr. Xәzer küzlәr Tөrek Qorallı Kөçlәrenә tekәlde. Sәyәsi bilgesezlek tabiği bazar ekonomikası xөkem sөrgәn Tөrkiәneñ ekonomikasına da tiskәre yoğıntı yasawı kөtelgәndә, dөnya birjalarındağı krizis ta kilep citte.

Aziә birjaları, New York birjası hәm şulay uq Avropa birjalarında aksiliәlәrneñ bәyәlәreneñ tөşüwe İstanbul birjasına da bik tiskәre yoğıntı yasadı. Soŋğı ike atnada şirkәtlәrneñ birjalardağı aksiәlәre tulayım 18 milliard lira, yaqınça 15 milliard dollarlıq yuğaltuğa duçar buldılar. Birjadağı aksiәlәrneñ bәyәlәre 5 %-tan küberәk tөştelәr. Ber ük waqıtta çit il valyutalarınıñ bәyәlәre dә kütәrelә başlandı. Dollarnıñ bәyәse 1,28-dәn 1,41’gә kütәrelde.Bu tağında dәwam itәçәk buluğa oxşıy. Euroda da şuluq xәl. Tөrek ekonomikasında panika başlaw aldında. Krizisnı çişü yaki tәsirlәren kimetü өçen başta sәyәsi, artınnan ekonomik çaralar kürergә kirәk. Fransiә prezident Sarkozinıñ 7 industial ilne çaralar kürergә çaqıruwı da eşneñ dөnya külәm ciddi tөs aluwına işarә itә. Bu da ekonomikası bolay da bik stabil bulmağan Tөrkiәne awırlıqlarda qaldıraçaq.Monıŋ ekonomik bulğanı qәdәr sәyәsi nәticәlәre dә bulaçaq dip kөtelә.

İstanbul, Әxtәm İbrahim

XS
SM
MD
LG