Accessibility links

BMO: Klimat mäsäläsendä urtaq fikergä kilep bulamı?


Berläşkän millätlär sekretarı General Ban Ki Moon bügen, 80läp ilneñ başlıqları häm 154 ildäñ törle räsmiläreneñ qatnaşqan klimat üzgärüe cıyılışın citäkli. Sammitkä qatnaşqan räsmilär arasında, dönya illäre başlıqların - global cılınuğa qarşı köräşgä çaqırğan, Amerikanıñ California ştatı başlığı Arnold Schwazenegger da bar. Cıyılışnıñ maqsatı dekabr ayında İndonäziada 2012nçı yılğaça Kyoto kileşüen ğamälgä aşıru xaqında bulaçaq konferans aldınnañ, başta illär arasında urtaq fikergä kilü.

Ban Ki-Moon, BMO sekretarlığı wazifasında baştañ uq, töp iğtibarıñ klimat üzgärüe mäsälälärenä birde.

Cıyılıştañ ber kön alda, yasağan matbuğat oçraşuında Ban, global cılınu häm qutuplarnıñ erüe mäsäläsenä basım yasap, ägär dä çaralar kürelmäsä, global cılununı tuqtatıp bulmayaçaq dide.

“Bu konferansiä, barıbıznı da borçığan bu mäsälägä qarşı köräşkä çıñ küñeldäñ birelep eşlär öçen dönya citäkçelären bergä cıyu maqsatında ğayri-räsmi ber cıyılış. Bigräktä diñgez sularınıñ artuı küp keşeneñ tormış şartlarıñ qurqınıç astına salaçaq.”

Tufan-dawıllar, su basular, qorılıqlar kebek naçar hawa şartları inde qayber xalıqnıñ tormışına täser itä başladı. Monıñ näticäsendä kiläçäktä, BMO aldında, su basqan yäisä çülgä äylängän cirlärdäñ qaçqan yortsız keşelär - “Ekologiä Möxäcerläre” problemı basaçaq.

Ban, klimat üzgärüe mäsäläse belän köräştä, säyäsi yaqtañ iğtibarnı arttırunu sorıy.

1997nçı yılda global cılınuğa qarşı bulğan Kyoto kileşündä kümer gazı taratunı kimetü öçen 37 sänäğati däwlät teläktäşlek beldergän ide. Läkin 2001nçe yılda, dönyada iñ küp kümer gazı çığarğan il Amerika, bu qararnı realistik bulmawın häm monıñ Amerika iqtisadına yoğıntı yasayaçağın belderep, bu teläktäşlegennäñ baş tartt. AQŞ citäkçelege, bu kileşügä alternatif bularaq isä, küpkä az çiklänelgän Kyoto kileşüen taqdim itte.

Klimat Üzgärüenä qarşı bulaçaq härber ozın möddätle teläktäşlek, Amerika bulmayınça, bu plannı ğamälgä aşırunıñ ällä ni faydası bulmayaçaq digän qaraş üsä başladı.

BMO xisabına kürä, urtaça cılılıq yaqınça 2 däräcägä artaçaq häm 21nçe ğasırnıñ axırına qadär, 40 gradusqa citäçäk. Qotıplarnıñ erüenä kiteräçäk bu cılılıq isä diñgez suınıñ däräcäsen 70-100 santimetrgä arttıçaq.

BMOnıñ Xökümätlär arası Klimat üzgärüe mäsäläse räsmie, Rajendra Pachauri, böten illärne kümer gazın kimetergä künderäçäk yaña yul xaqında uylanırğa keräk dip belderä.

Paçuri, böten illär bu çikläwgä teläktäşlek beldergän çağında, anı ğamälgä aşıru ällä ni awır bulmıyaçaq di.

2004nçe yılda çığarılğan BMO xisabında kilimat üzgärüe näticäsendä qazanğannar da, yuğaltuçılar da bulaçaq. Hawanıñ cılınuı belän qaysı ber illär awıl xucalığınıñ bäräkätennäñ faydala alır. Läkin ğomum alğanda, xisapta belderelgänçä yarlı illär bu näticädäñ, bay illärgä qarağanda küpkä zarar küräçäk.

Qaysı ber tänqitçelär, kümer gazıñ kimitüneñ bergenä yulı, kümer häm yağulıq maylarına, tabiğatkä azraq ziyanlı alternatiflär tabırğa keräk dip äytä.

Läkin, BMOnıñ Klimat Üzgärüe mäsäläse buyınça ikençe ber räsmie, Yvo De Boer isä mondıy fikerne realistik tapmiy:

"Klimat Üzgärüenä qarşı köräşü, kümer yäisä yağulıqqa qarşı köräş tügel. Qıtay häm Hindistan misalına qarasañ, anda kümer bik uñay tabıla häm yış qullanıla. Ägärdä alarnıñ iqtisadı üsüşeñ küz aldında totqsaq, kümerdäñ faydaluları küpkä näticäliräk."

Monda küreläçäk töp çara isä, kümer häm yağulıqnı tirä möxetkä ziyan birmiçä näticäleräk qullanu.
XS
SM
MD
LG