Accessibility links

Кайнар хәбәр

7 noyaber: 90 yıl elek häm xäzer


90 yıl elek bolşeviklar Petrogradta Qışqı Saraynı basıp alıp ildä xakimiätne üz qullarına aldı. 20nçe ğasırda 7 noyaber köne böten Sovetlar Berlegendä zurlap bilgelände. Tora bora bu könneñ mäğnäse üzgärüe belän bäyräm çaraları sülpänäyde häm axırğı çiktä prezident Vladimir Putin 7 noyaber bäyrämen bötenläy ğamäldän çığardı.

Yıllar däwamında kalendarneñ qızıl tamğa belän bilgelängän 7 noyaber könendä qupşı paradlar häm çığışlar, demonstrasiälär häm bäyräm çaraları uzdı. İldäge xällärgä qaramastan....1932nçe yılğı bäyräm aldınnan 5 noyaber könne rus telendä çıqqan "Krasnaya Tatariä" mäqäläsennän özek:

"Üktäber başında eşçelärgä kümäç öläşä başlağannan birle, yañadan Qazannıñ eşçelär kooperasiäse üzägeneñ ipi satu urınnarında çiratlar tezelde. Çiratlarnı öyränep çıqqannan soñ, ipi alırğa 400läp keşe cıyılğanı kürende. Ayıruça zur çiratlar eşçelär bistälärendä küzätelä. Eşçelärneñ ber öleşe bötenläy ipisez qala. Alarnıñ çiratta torırğa waqıtları yuq."

İñ qupşı tantalar Üktäber inqilabınıñ 40nçı yılında, 1957nçe yılda buldı. Sovet yulbaşçısı Nikita Xruçev, çiksez ğorurlıq belän Qızıl mäydanda uzğan paradta ber genä ay aldan ğalämgä berençe iärçenne, Sputniknı oçırtqan raketa ölgesen küzätte. Tarixçı Vladimir Buldakov süzlärenä qarağanda, ul yılnı Bolşevik inqilabına ışanu häm ömet iñ yuğarı noqtasında ide:

"1957nçe yılğı tantanalar – iñ ömetle ide. Bu Xruçev zamanı ide. Cämğiättä kiläçäkkä ışanıç, Sovetlar Berlegeneñ çınnan da uñışları bar ide, yäşäw däräcäse üsä ide, iqtisadi üseş bar ide. Ul çaqta här keşe, ber 20 yıldan kommunizm bulaçağına ışana ide."

Bolşeviklar inqilabına mönäsäbätneñ üzgärüe berençe tapqır 60nçı yıllarda sizelde, di tarixçılar. Bäyrämneñ 50 yıllığına 100 millionnap timer aqça suğılğan, Qızıl mäydandağı parad berençe tapqır tösle televideniädä turı efirda kürsätelgän, ämma tarix belgeçe Leonid Sedov süzlärenä qarağanda, xalıqta inde şatlıq kimi barğan:

"Bala çaqta bez Qızıl mäydanğa barıp mavzoley östendä Stalinnı kürep şatlana idek. Bu keşelärne bäxetle itä ide. Ämma 60nçı yıllarda, keşelärneñ inqilapqa häm bolşeviklarğa mönäsäbäte üzgärde. Revolüsiä idealarınıñ tormışqa aşmayaçağı inde añlaşıla ide."

1977nçe yılda çirattağı Sovet yulbaşçısı Leonid Brejnev, üktäber inqilabınıñ däräcäsen, annan ber genä ay aldan qabul itelgän yaña sovet konstitusiäse yardämendä üsterergä tırıştı. Üzeneñ 7 noyaber çığışında ul ğadättägeçä yuğarı däräcädäge räsmilärgä häm xalıqqa möräcäğät itte.

7 noyaberneñ mäğnäse yıldan yıl kimi bardı. İnqilap waqıtında yäşägän keşelär wafat buldı. Bäyräm itülär – barı tik ritual bulıp qaldı.

Sovetlar Berlege tarqalğaç ta 7 noyaberdä bäyräm itülär däwam itte, Rusiä xökümäte anı Kileşü häm Tatulıq köne itep atadı.

2005nçe yılnıñ azağında isä prezident Vladimir Putin 7 noyaberne beterep 4nçe noyaber könne, 1612nçe yılda Mäskäwdän polyak ğaskärlären quıp çığaru könen Xalıqlar Berdämlege köne itep bilgelärgä täqdim itte. Putinnıñ bu adımı küplärne şaqqatardı. Mäğlüm bulğança, elekke sovet gimnı köyen näq Putin qaytardı häm Sovetlar Berlege tarqaluın prezident "ğasırnıñ iñ zur geosäyäsi faciğası" dip atadı.

Ämma säyäsi küzätüçelär fikerençä, Putin bolşeviklar tudırğan butalçıqqa tügel, ä kübräk Stalinnıñ qatı qul säyäsätenä tartıla. Tarixçı Sedov süzlärenä qarağanda, 90nçı yıllarda Stalinnı xalıqnıñ 8%tı yaqlağan bulsa, bügenge köndä bu san 15%qa üskän. Bu – soñğı fiker beleşü näticäläre. Bıyıl kommunistlar yulbaşçısı Gennadiy Zyuganov üktäber inqilabınıñ 90 yıllığına Mäskäwneñ qızıl mäydanına 50 meñläp keşe alıp çığarğa wäğdä itkän ide.

7 noyaberne ber 10 yıl ütkäç kem dä bulsa iskä alır mikän?

Buldakov: İnqilapnı añlamağan keşe, Rusiäneñ borıñğı häm yaña tarixın añlıy almayaçaq.
XS
SM
MD
LG