Accessibility links

Qazanda tatar telen öyränügä bağışlanğan respubliqa fänni-gämäli konferensiäse uzdı


Ä töp byudjetçıylar — fän, mä

Ä töp byudjetçıylar — fän, mäğärif, mädäniät ölkäsendä eşläwçe ğalimnär, möğallimnär sişämbe könne irtän irtük Qazan däwlät pedagogiä universitetına respubliqa fänni-gämäli konferensiäsenä cıelğannar ide. Respublikanıñ barlıq töbäklärennän tatar tele uqıtuçıları, yuğarı uqu yortları ğalimnäre cıelıp, «Bügenge şartlarda tatar telen çit tele bularaq öyrätüneñ teoriäse häm praktikası» digän temağa zur kiñäş ütkärdelär. Ministrlar Kabinetınıñ xalıqlar tellären üsterü bülege başlığı Kim Miñnullinnıñ häm Tatarstan Däwlät Şurasınıñ fän, mäğärif, milli mäs'älälär buença daimi komissiäse räise Razil Wälievneñ kereş süzendä konferensiäneñ säbäpläre, maqsatları turında äytelde. Tizdän Tatarstan Däwlät Şurasınıñ däwlät telläre turındağı qanun qabul itüenä 10 yıl tula. Un yılda närsä eşlängän, närsä eşlänmägän, alda nindi burıçlar tora?

Tatar telen xet niçek öyrätüneñ, xet tuğan tel bularaq, xet çit tel bularaq öyrätüneñ berençe ütäwçese, başqaruçısı mäğärif sisteması. Bälki, şuña küräder, «Berençe Tatarstandağı rus telendä uqıtıla torğan mäktäplärdä tatar telen uqıtu üseşeneñ xäle häm perspektivalar» digän dokladnı mäğärif ministrnıñ berençe urınbasarı İldus Hädiullin yasadı. Dokladnıñ berençe öleşendä ul bu ölkädä eşlängän eşlärne sanap çıqtı. Dokladta kiterelgän sannar inde «Azatlıq» radiosı tıñlawçılarına tanış, uzğan ber xäbäremdä Däwlät Şurasınıñ häm Qazan şähäre xalıq deputatları şurasınıñ fän, mäğärif, mädäniät komissiäläreneñ urtaq utırışında bu mäs’äläneñ torışı turında söylägän idek. Tatar gimnaziäläre, tatar sıynıfları şaqtıy, barlıq tatar balalarınıñ 1/3 öleşe tatar telendä belem ala. Mäktäpkäçä yäştäge balalarnıñ 70% tatarça tärbiälänä. Ägärdä 90-nçı yıllar başında Qazanda, mäsälän, tatar mäktäpläre ğamäldä beterelgän bulsa, bu şunnan soñ uzğan un yılda şaqtıy ğına tärräqıät. Läkin wäzğıät üzgärä. Tatarstan mäğärif ministrnıñ berençe urınbasarı İlsur Hädiullin dokladınıñ töp öleşen näq şul yaña şartlarğa kilep tuğan wäzğıätkä bağışladı. Çönki zakonnarnı rusiänekenä yaraqlaştııru protsessı bara. Menä-menä Tatarstan Konstitutsiäsenä üzgäreşlär kertelergä tieş. Şuña kürä Tatarstanda Rusiä qanunnarı buença yäşäyäçäkbez, däwlät tele bergenä - rus tele bula, tatar tele nigä kiräk, balalarnı tatarça uqıtmağız, digän käeflär arta bara. Şuña kürä mäğärif ministrlığınıñ uqıtuçılarnıñ eş şartları qatlawlana.

İnde xäbär itkänebezçä, uzğan comğada «Veçernyaya Kazan» gazetası «Tatarskiy v şkole: yest' problema», yäğni «Tatar tele mäktäptä: problema bar» digän temağa gazeta uquçılar belän turı elemtä oeştırdı. Sorawlarğa cawapnı İlsur Hädiullin, mäğärif ministrlığınıñ bülek mödire Radik Zaripov häm baş belgeçe Linura Noskova häm Qazan şähäreneñ mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat Lotfullin birdelär. 45 sorawnıñ, 45 möräcäğätneñ kübese mäktäplärdä tatar telendä küp uqıtıla, mäğärif sistemasında tatarça uqıtu, ğomumän kiräkmi, dip sanıy ikän. Şunısı da mäğlüm, tatar telen mäktäptä uqıtu kirägennän artıq digän nizagnı Qazanda yäşäwçe Xapugin familiäle ber yurist kütärep çıqtı. Anıñ şiqayäte buença mäxkämä eşe quzğatılmasa da, bu temanı bigräk tä rus telle matbuğat çaraları bik zurlap kütärep çıqtılar. 90nçı yıllar başında Tatarstan möstäqıyl däwlät, tatar tele däwlät tele bulırğa tieş digän tema niqadär tärräqıy aktual' tema bulsa, xäzer menä şuşı mäktäplärdä tatar telendä uqıtu kiräkmi, digän temanı şulay uq aktual'läşterergä tırışalar.

Şulay itep, sişämbe könne uzğan konferensiäsendä dä asılında menä şuşı Tatarstan däwlät telläre turındağı qanun qabul itügä 10 yıl tulğanda kilep tuğan wäzğıät säbäpçe buluı häm aldağı maqsatlarnıñ da şunnan kilep çığuı açıqlandı. Äye, monnan un yıl elek millät öçen bik küp äybät närsälär iğlan itelde, belderelde. Möstäqıyllek, tatar tele däwlät tele. Un yıl eçendä iğlan itelgännärne tormışqa aşıru öçen närsä eşlände soñ? Barlıq mömkinleklär dä faydalanıldımı? Möğaen, yuqtır. Yuğıysä, älege qanunnıñ un yıllığında tatar telen saqlap qalu, digän problema kilep çıqmas ide. Xäer, konferensiäneñ teması tatarçağa bügenge şartlarda tatar telen çit tel bularaq öyrätüneñ teoriäse häm praktikası dip tärcemä itelsä dä, rusça ul başqaçaraq yañğırıy: «Teoriya i praktika obuçeniya tatarskomu yazıku kak nerodnomu v usloviyax novoy yazıykovoy situatsii». Tatarğa tılmaç kiräkmi, dilär. Tıñlawçılarıbız «v usloviyax novoy yazıykovoy situatsii» digänen üzläre dä yaxşı añlarlar.

XS
SM
MD
LG