Accessibility links

Кайнар хәбәр

«Tatarstan konstitutsiäseneñ yaña redaktsiäse dekaberneñ soñgı könnärendä qaralaçaq… üzäk üzenä buysınğan xakimiät buldıru öçen bügenge citäkçelärne Mäskäw tatarlarına alıştıraçaq?… »


«Tatarstan konstitutsiäseneñ yaña redaktsiäse dekaberneñ soñgı könnärendä qaralaçaq… üzäk üzenä buysınğan xakimiät buldıru öçen bügenge citäkçelärne Mäskäw tatarlarına alıştıraçaq?… »

Bilgesezlek… Bilgesezlek bulgan cirdä imeş-mimeşlär tua, şaqqatırgıç farazlar yañgırıy, kierenkelek arta. Tatarstannıñ konstitutsiäse mäxqamädä inde niçäme atna tikşerelep yata, ämma anıñ qararı nindi bulır, berkem dä tögäl genä äytä almıy. Parlament taratılırmı-yuqmı, Mäskäw-Qazan arasındagı kileşü, respublikanıñ däwlätçelege saqlanıp qala alırmı -- bu sorauga hiç ikelänüsez cawap birüçene tabu qıyın. Urıs telle matbugat, bigräk tä bäysez gazetalarda şaqqatırgıç farazlar muldan buldı. Tatarstan konstitutsiäseneñ yaña redaktsiäse dekaberneñ soñgı könnärendä parlamentta qaralaçaq, yaña saylawlar bulaçaq, Üzäk üzenä buysıngan xaqimiätne buldıru öçen bügenge citäkçelärne Mäskäw tatarlarına alıştıraçaq, digän belderülär matbugatta küpläp basıldı.

Tatarstan qanunnıñ yaña tekstı cämägatçelekkä bilgele bulmasa da, Rusiya konstitutsiyase köne turında fikerlär matbugatta basıldı. «Vremya i Dengi» gazetasında «Konstitutsiya -- dogma?» yagni «Töp qanun -- üzgärmi torgan qağidäme?» digän soraw kuyılıp bilegele keşelärneñ fikerläre dönya kürde. «Eşmäkärlekne üsterü» xäräkäteneñ ägzäse «Konstitutsiya üzgärtügä moxtac tügel» di. Xoquq belgeçe, galim «Rusiägä töp qanunın barıber üzgärtergä turı kiläçäk, ämma bu eştä aşıgırga kiräkmi» dip sanıy. «İktisad belgeçe, universitet uqıtuçısı «Böten il buylap ber törle qanunnar bulırga tieş, respubliqa,ölkä xoquqları rusiya qanunnarında qaralsın», digän fikerdä tora. Ber yazuçı - «miña barıber» di, ber kompozitor - «bernärsä dä dogma bulmasqa tieş» digän süzlär äytä älege mäqalädä. Bu «Vremya i dengi» gazetasında basılgan soraştırudan başqa, bu atna matbugatında Konstitutsiägä qagılışlı mäqalälär bulmadı. Barı tik Däwlät Şurası räise Färit Möxämmätşinnıñ 12 dekaber bäyräm qotlawı gına ber-ike räsmi gazetada basıldı.

Bälkem bu xaqta tirän fikerlär, uylanular gazetalarda dönya kürer ide dä, ämma bu atnada mäglümat çaraları wäkilläre gazetalarnı atnanıñ başında häm axırında gına äzerläp birde. Ämma şuşı ike köndä çıqqan matbugatta da igtibarga laeklı mäqalälär buldı.

Aldagı atna matbugat küzätüendä Däwlät Şurasınıñ tatar xalqına möräjägate belän tanıştırgan idek. Bu atnada «Vatanım Tatarstan» gazetasında basılgan mäqalä dä şuşı temaga, yagni xalıq sanın alu turındagı qanunga bagışlangan ide. Anda Näbirä Ğimätdinowa «matur yalgannarga ışanmıyk» digän mäqaläsendä tatarnı berniçä törkemgä bülgäläü gamälenä qarata şuşındıy süzlär äytä. «Änä anı, berböten xälendä qabıp yöta almagaç, waq törkemnärgä bülgälärgä cıenalar. Ägär älege büleneş monnan 20-25 el elek uylap tabılsa, min Aqsubay rayonınnda tuıp-üskän mişär qızı, bu xäbärgä söener genä idem.» Näbirä Ğimätdinowa bu mäqaläsendä, zamanında İwanovo bistäsendä yaşägändä tatarlıgı öçen, ä soñınnan Tatarstanga qaytqaç mişär kävemennän bulganga kürä cäber-zolım kürgänen sürätläp birä. Ämma awtor üze öçen büleneş iuqlıgın iskärtep ütä. «Seber tatarımı, keräşenme, mişärme -- bez ber agaç botaqları, bilebezgä balta tisä, barıbız da korıybız. Bez -- tatar, köeneçlär, şatlıqlar, kiçergän facigälär urtaq.Ägär bez törle kotqılarga birelep bülenep betsäk, telebezne dä, sängatebezne dä, milli matbugatıbıznı da, axır çiktä, xalıq bularaq üzebez dä iuqqa çıgaraçaqbız». Yazuçı Näbirä Ğimätdinowa «Vatanım Tatarstan» gazetasında menä şundıy fikerlär äytä.

«Zvezda Povoljya» gazetasında dönya kürgän «U tatar net buduçego» -- «Tatarnıñ kiläçäge iuq» digän mäqalä dä igtibarnı cälep itä. Anıñ awtorı İldar Sibgatullin anda şundıy fikerlär äytä. «Yazuçı Möxämmät Mägdiev üzeneñ «xatlar utırıp yazdım» digän mäqaläsendä «qızganıçqa, bezneñ xalqıbız -- bik nadan» dip yazgan ide. Qayber tatarlar «respubliqa güberniägä äylänsä ni bula di? Bez närsädän qurqabız?» dip sorıylar. Alar meskennär, gubernä urısnıqı bula dip uylamıy inde. Yagni tatar telle radio-tele tapşırular qısqarıtılırga häm bötenläy iuqqa çıgarga mömkin. Urıs imperiyase tarixı millätlärgä mönäsäbätne kürsätte inde.» Avtor, şulay uq, tatarlarnı nadanlıqta gına tügel, bitaraflıqta, sülpänlektä gäepli. İldar Sibgatulin yazuınça, tatarlar «alarnı Şäymiev belän Möxämmätşin yaqlar» dip kötep tora.

«Tatarnıñ kiläçäge yuq» digän mäqälädän tagın ber özek. «Yıl sayın üktäber urtasında Qazanda Xäter köne ütkärelä. Bu çaraga İrek mäydanına kilgän keşelärneñ sanı berniçä meñnän artmıy. Ä menä Baltik buyı illärendäge şuşındıy cıyınnarda qatnaşuçılarnıñ sanı 100 meñnän kim bulmıy.» Avtor bu mäqälägä «tatarnıñ kiläçäge yuq» digän isemne ni säbäple saylaganın da añlatıp kitä. İldar Sibgatulin millätneñ kiläçägen däwlätçelege belän bäyli, tatarnıñ däwläte bulmasa, anıñ kiläçäge dä bulmıy, dip yaza ul. Bu mäqalä «Zvezda Povoljya» gazetasında basılıp çıqtı.

«Vostoçnıy ekspress» gazetasında basılıp çıqqan mäqalä şuşı temanıñ däwamı bulıp ta, anıñ belän bäxäskä kerüçe dip tä atala ala. Bu gazetanıñ «Tatarskiy vek» digän kuşımtasında tarixçı Damir İsxaqovnıñ mäqaläse basılıp çıqqan. Anda awtor «bezneñ xalıq naiv bulıp çıqtı» dip äytä. Damir İsxaqov bu könnärdä 50 yıllıq yubileyın bilgeläp ütä. Gazetada basılgan äñgämädä anıñ şäxese açıla, galimneñ törle mäsälgä qaraşın belep bula. «Minem fikeremçä tatarnıñ iñ çäçäk atqan çorı -- 19-axırı 20 gasır başı. Bu çorda millätneñ intellektual däräcäse yugarı bulgan. Ul çor galimnäre baş watqan problemalar bügen dä aqtulallegen yugaltmadı» Damir İsxaqov bu äñgämädä şulay uq qul yazmalarnıñ öyränelmäve, yäşlärneñ fängä kilmäve, Tatar ictimagıy üzägeneñ säyäsättä zur rol uynamawı turında qaraşların belderä. Tatarstannan çittä yäşäwçe millättäşlärebezneñ xäle häm xalıq sanın alu turında anıñ fikere ayıruça ähämiyatkä iä. «Minem fikeremçä, Rusiädä här ministrlıqta tatar diasporası mäsälälärene belän şögellänä torgan bülek bulırga tieş. Ä xalıq sanın alganda tatarnı bülgäläw — ul añlı räweştä eşlänä torgan diversiä. Läkin alarnıñ bu eşläre barıp çıqmayaçaq. Minem xıyalım… Ägär dä urıslar tatarnıñ rolen añlamasa, Rusiä däwläteneñ buluı şik astına quyıla. Tatarlarnıñ üz sivilizatsiäse (mädäniäte) bar. Alar bireşmäyäçäk, qarşı toraçaq. Ägärdä xalıqlarga, bigräktä tatarlarga üsergä mömkinlek bulmayaçaq, sivilizatsiäle däwlät bulmayaçaq» dip äytä Damir İsxaqov «Vostoçnıy Ekspress» gazetasında.

Küzätüne Azatlıq radiosı öçen Qazannan Bikä Timerowa äzerläde
XS
SM
MD
LG