Accessibility links

Title News


Zöläyxa Qıdaşeva: «Rusiä: millätsez däwlätme, däwlätsez millätlärme?» /Tatarstan yäşläre/

8 mart könne güzäl zatlarıbıznıñ bäyrämen bilgelädek. Matbuğatta xatın-qızlarğa bağışlanğan bik küp yazmalar dönya kürde. Alarğa eçkersez süzlär äytelde. 6 mart könne Qazannıñ Zur konsert zalında Tatarstannıñ mäşxür xatın-qızların Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymiev qotladı.

2 mart sanında Tatarstan yäşläre gazetası qabat milli säyäsät temasına qağıla. Bu yulı uquçılarğa «Rusiä: millätsez däwlätme, däwlätsez millätlärme?» isemle Zöläyxa Qıdaşevanıñ külämle yazması täqdim itelgän. Älege yazmada süz «Däwlät milli säyäsäte häm massaküläm mäğlümat çaraları» digän temağa Parlament tıñlawları turında bara. Avtor şuña iğtibar itä: Pralament tıñlawlarında çığış yasawçı Rusiädäge millätlär sanın üze belgänçä kitergän. Berse – 176, ikençese – 200, ä öçençese – 191 digän. Bu millätlärgä qarata Rusiäneñ iltifatsızlığı näticäseder inde dip näticä yasıy avtor. Soraw bilgese astında «Jirinovskiy – xaqimiät ruporı» digän bülektä, avtor, Zöläyxa Qıdaşeva mäşhür Vladimir Vol'foviçnıñ çığışınnan özek kiterä. Jirnovskiy fikerençä, Rusiädä milli mäsälälärne xäl iter öçen obyektnıñ üzen yuqqa çığarırğa kiräk ikän. Yäğni mäsälän, ğomümän millät töşençäsennän waz kiçärgä, milli-territorial' çiklärne alıp taşlarğa. Älege yazmada Däwlät Duması deputatı Fändäs Safiullinnıñ Parlament tıñlawlarına bäyäse birelgän. Ul matbuğat ministrı Mixail Lesinnıñ da şundıy uq tendensiä kürsätüe häm millätlärne tabışlı-tabışsızğa bülü başlanuı turında äytä. Yazmanıñ azağında isä avtor mondıy näticä yasıy:

Millätne bülgälärgä cirlek birmäsäk, hiçnigä dä qaramıyça milli yuğarı uqu sistemasın üsterä alsaq, berdäm bulsaq, bezne teşli dä, özgäli dä almaslar ide. Tormış köçlelärne yarata.

Tatarstan yäşläre gazetası aşa Duma deputatı Flera Ğaziz qızı Zıyatdinova keräşen tatarlarına möräcäğät itä. Möräcäğättä tübändäge süzlär bar:

Keräşen – şul uq tatar inde ul. Bertörkem keşe tatar bulmağan keräşennär dä bar dip tuqıy-tuqıy xalıqnı ışandırırğa tırışa. Minem, mäsälän, andıy keräşennärne kürgänem yuq. Xalıq sanın alğanda añ bulsınnar ide.

Älege möräcäğättän soñ, gazeta isä, mondıy mäğlümat birä: Mäskäwneñ bertörkem ğalimnäre Tatarstannıñ keräşennär yäşägän töbäklärendä bulıp kitkännär dip işetkän idek. Çittän yaxşıraq kürenä disälär dä, bergä yäşägändä yaxşıraq belenä ul. Kilgän keşe kitä, bezgä keräşen tuğannar belän bergä monda qalası.

«Bez etnik azçılıq tügel!» digän isem belän Respublika Tatarstan gazetası Mäskäwdä Millätlär yortında bulıp uzğan «tügäräk östel» turında xäbär itä. Avtor Rafis İzmaylov, kiläse xalıq sanın isäpkä alu uñayınnan Mäskäw tatarlarınıñ borçıluların yaza. «Tügäräk östäl»dä qatnaşuçılar tatar xalqın törle waq etnik törkemnärgä bülgäläwgä üzläreneñ tiskäre qaraşların beldergännär häm Mäskäw «Tatar mädäni-ağartu üzäge» isemennän Rusiä premier-ministrı Mixail Kasyanov isemenä möräcäğät-xat cibärgännär.

Uzğan atnada Татарские новости gazetasınıñ çirattağı ikençe nomerı dönya kürde. Baş möxärrire Mäskäwdä yäşäwçe millättäşebez İlyas Bulat ulı Muslimov bulğan älege gazeta, sıyfatı häm eçtälege yağınnan da Tatarstanda näşer itelä torğan ğazetlarnı könläştererlek matbuğat. Urıs häm tatar telendä näşer itelä torğan älege gazeta, bu sanında da tatar millätenä häm anıñ yazmışına bäyle bulğan yazmalarğa bay. «Tatarlarnı bülep bulırmı?» digän rubrika astında Tarix institutı direktorı Rafael Xaqimovnıñ tatarlar turında qısqaça mäğlümatı häm Tatarstan Däwlät Sovetınıñ xalıq sanın isäpkä alu uñayınnan tatar xalqına möräcäğäte urın alğannar. Tatar milläten törle etnik törkemnärgä bülü uñayınnan tarix fännäre doktorı Damir İsxakov häm Däwlät Duması deputatı Fändäs Säfiullin üzläreneñ fikerläre belän urtaqlaşalar.

Älege gazetada çit illärdä yäşäwçe millättäşlärebez turında Näzifä Kärimovanıñ «Amerika tatarları» digän yazması urın alğan. Yazmada avtornıñ äñgämädäşçese Suraya xanım Ğaynullina Amerika Tatar Assotsiatsiäse turında söyli. Amerikada tormış itüçe millättäşlerebez barısı da tatarça, urısça, inglizça belälär, - dip söyli Suraya xanım. İñ ğacäpländergäne — dönyanıñ barlıq töbäklärenä ayausız sibelgän millättäşlärebez üzlären tatar dip tanıy häm balaların da şul uq yunäleştä tärbiälilär ikän.

Восточный экспресс gazetası soñğı sanında «Kerpe» dip isemlängän tatar telendä berençe studentlar gazetası açıluı turında xäbär itte. Älege gazetanıñ İnternettağı iseme www.kerpe.narod.ru. Gazetada yazmalar latin häm kirillitsa grafiklarında yazıla. Saytnı oyıştıruçılar Gölnaz Xucäxmätova häm Dilärä Maqsutova süzlärenä qarağanda, gazeta studentlar öçen häm alarnıñ tormışın çağıldıruğa yunältelgän.

Gazetada şulay uq Qazan däwlät texnologiä universitetı talibäse Roza Mazitovağa bağışlanğan yazma täqdim itelgän. İqtisadıy fännär doktorı buluı östenä Roza xanım milli mäs'älälärdän dä çittä qalmıy. Rusiä citäkçeläre milli säyäsätne üzgärtmäsälär, - di ul, - tupikqa kiterergä mömkin. Ul şulay uq tatar xalqınıñ kiläçägenä ışana, çönki berni belän dä qurqıtıp bulmıy torğan milli añlı yaña buın üsä.

Vostoçnıyy ekspress gazetasında şulay uq Ameriqa quşma ştatları Däwlät departamentınıñ yıllıq dokladı xalıqqa citkerelüe turında xäbär itelä. Älege dokladta, diyılä Malik Arslanovnıñ yazmasında, Başqortostan respublikasında tatarlarnıñ san yağınnan başqortlardan küberäk buluına da karamastan, tatar tele däwlät tele statusı ala almawı tänqıytlänelä.

Восточный экспресс gazetasında uquçılarnıñ iğtibarın cälep iterlek tağın ber yazmağa tuqtalıp kitik. Yazmada süz uzğan atnada Независимая газета häm Новая газетаlarda Tatarstanğa qarata mäğlümat diversiä başlanıp kitüe turında bara. Avtor älege yazmalarnıñ maxsus äzerlängäne, «zakazuxa» bulğanın, yazmalarnıñ «ayaqları» qay yaqtan üsüen faş itä häm alarnıñ cämäğätçelek fikeren butaw öçen yunälteleüenä basım yasıy. Kiläçäktä gazeta «Tatarstan – atnanıñ mäğlümat diversiäläre» digän rubrika açılaçağın häm mäğlümat diversiälär yärdämendä niçek itep aqça eşläwçe törkemnär turında yazaçağın äytä.

Menä tağın ber diversiä däräcäsendäge yazma. Звезда Поволжья gazetası Çallı şähäre Bolgaristlar xäräkäte aktivistlarınıñ Tatarstan Respublikası Prezidentı Mintimer Şäymievqa yazğan xatın näşer itkän. Gariov häm Sakalova-Xusainovalar imza quyğan älege xatta tatarlarğa millät bularaq yuqqa çığu qurqınıçı yanawı turında äytelä. Baqtıñ isä, tatarlar üzlären tatar bulğanı öçen kimsetelep, ikençe sortlı xalıq itep toyalar ikän. Sotsilogik tikşerenülärgä qarağanda, mondıy tatarlar 89 % täşkil itä ikän. Ä bu kimsetelüdän qotılu çarası ber: tatarlarnı «bolğar»lar bip ataw. Älege aktivistlar barlıq tatar xalqı isemennän Prezidentqa xalıqqa «bolğar» digän milli isemne qaytartu turında möräcäğät itälär.

Uzğan atnada Qazan utları jurnalınıñ ikençe sanı dönya kürde. Uquçılar tarafınnan yaratıp uqıla torğan älege jurnal bu sanında Marat Käbirovnıñ «Sarı yortlar sere» poveste häm Sufiän Povarisovnıñ «Ocmaxqa ber adım» dip atalğan romannarın täqdim itä. Qadıyr Sibgatullin, Äxmät Ğadel, Käfqat Kärämilärneñ 60 yıllıq yubileylarına bağışlanğan yazmalar da uqıçılarnıñ häm älege tanılğan şağıyrlärneñ xörmät itüçelärneñ küñellärenä xuş kiler. Redaksiäneñ matur ber traditsiäse bar ikän. Daimi räweştä Qazan utlarınıñ idarä äğzaları, aktiv avtorları, aqsaqal yazuçıları qatnaşında kiñäş mäcles ütkärelä. Şul utırışlarda äytelgän fikerlär belän jurnal uquçılarnı da tanıştıra. Küplär cämğıättä üz urının taba almıyça bärgälänä. Kemgä qararğa? Närsä uqırğa? Kem süzenä ışanırğa? Älbättä, bu oçraqta yazuçı süze, xalıq xörmät itkän abruylı ädipneñ süze ayırım ber däräcägä iä.

«Aazatlıq» radiosı öçen atnalıq matbuğatqa küzätüne Rawil Sakmarov äzerläde
XS
SM
MD
LG