Accessibility links

Tatarstanda Xalıqara keşe xoquqları häm xoquq yaqlaw oyışmalarınıñ xälläre


Tatarstanda Xalıqara keşe xoquqları häm xoquq yaqlaw oyışmalarınıñ xälläre

10 dekaber - Xalıqara keşe xoquqları köne. Tatarstanda älege könne qanuni räweştä ayaq teräp, kükräk kierep, bilgeläp ütärgä xaqlı oyışmalar bar. Äytkändäy, şularnıñ täwgese – monnan 6-7 yıl elek ictimaği nigezdä oyışqan keşe xoquqları komitetı. Ul kübräk xalıqara xoquq saqlaw oyışmalarına tabınıp, şular xisabına yäşäde. Monnan ber yıl çaması elek näq menä xalıqara grantlarnı büleşkändä, älege komitet citäkçeläre arasında nizağ çıqtı häm xäzer bu komitet turında az işetelä. Alar şıpırt qına federal' inspektor qanatı astında federal' okrugnıñ ictimaği qabul itü wäkilçelegendä yäşäp yatalar. Ä menä Tatarstanda keşe xoquqları buyınça wäkalätle wäkil institutı şaqtıy ğına totrıqlı yäşäp yata. Mäğlüm ki, keşe xoquqları buyınça wäkalätle wäkil wazifası Konstitutsiä nigezendä 2000 yılda buldırıldı.

10 dekaber, Xalıqara keşe xoquqları könendä “Watanım Tatarstan” ğazetında keşe xoquqları buyınça wäkalätle wäkil Räşit Wäğizovnıñ sallı ğına mäqäläse çıqtı. Anda kübräk keşe xoquqların yaqlaw institutınıñ tarixı, çit illärdä häm Rusiädäge torışı taswirlana. Mäqäläneñ azağında ğına mondıy yullar bar. “Tatarstanda keşe xoquqları buyınça wäkalätle wäkil institutı äle nığıp urnaşu xälendä. Ämma xäzer ük şunı äytergä mömkin, wäkalätle wäkilneñ Tatarstan Respublikası qanunı belän berketelgän wakalätläre Tatarstanda keşe häm grajdannıñ xoquqların häm ireklären bozu oçraqlarına näticäle yoğıntı yasarğa mömkinlek birä”. Häm iñ axırda wäkalätle wäkil xalıqnı xoquqların yaqlarğa çaqıra.

Ä tormışta, ğamäldä niçek soñ? Küpme soñ alar, xoquqlarnı häm ireklärne bozu oçraqları? Xoquqlarıbıznı yaqlıy beläbezme soñ? Bozu oçraqlarına kilgändä, bezdä dä wäzğıät näq menä Rusiäneñ ber üzäk gäzetında yazılğança. Nindi xoquqıñnı tormışqa aşırırğa telämä – härberse bozılırğa mömkin. Şulay, bu könnärdä respublikanıñ eçke eşlär ministrlığı binasında ber bülmägä yözlägän keşe çirat tora. Bu bülmädä eçke eşlär ministrlığınıñ berniçä yıllıq eşçänlegen tikşerergä kilgän Mäskäw komissiäse äğzası militsiä polkovnigı qabul itä. Şiqäyät belän kilüçelär küp. Läkin şuşı soñğı instansiägä moñ-zarların söylärgä kilgän keşelärne eçke eşlär ministrlığı xezmätkärläre saylap qına kertälär ikän.

Älege temağa ällä belep, ällä äytkändäy, östenä basıp, “Tatarstan yäşläre” gazetası İnguşetiäneñ elekkege prezidentı Ruslan Auşevnıñ ber qızıq sitatasın kiterä. Ruslan Auşev “Sovetlar Soyuzı ni öçen tarqaldı? Üzbäkneñ tübätäy kiyäse häm yäşel çäy eçäse kilä ide. Ä KPSS Üzäk komitetı aña äytte: “Galstuk tağıp yör häm araqı eç”, dide” dip äytkän ikän. Menä şulay, keşe xoquqları, xalıq xoquqları digän äyberlär bik citdi närsä.

Mäğlüm ki, Rusiä qanun çığaruçılarnıñ kirillitsada ğına yazunı xuplaw qanunın Mintimer Şäymiev xalıqlarnıñ xoquqın bozu dip bäyäläde. Ä soñraq Däwlät Şurası Vladimir Putinğa yazğan xatında konkretraq itep Rusiä tanığan “Grajdanlıq häm säyäsi xoquqlar turında xalıqara pakt”nı häm “Töbäklär telläre häm azçılıq tellär turındağı Yevropa xartiäse”n bozu dip bäyäläde. Rusiäneñ Yuğarı möftie Tälğät Tacetdin mondıy bäyälär belän tanışqandırmı-yuqtırmı, läkin anıñ üz siksäne siksän. Putinğa yazğan xatında ul näq menä kiresen söyli. Tatarlarnıñ latinğa küçüe nigäder alarnıñ mädäniätenä zıyan sala, başqa xalıqlardan ayıra. Xäyer, “başqa xalıqlar” digän töşençädä iñ berençe urınğa kem quyılğanı häm Rusiäneñ yuğarı möftie kem mänfäğätlären alğa sörgänen bolay da añlaşıla inde.
XS
SM
MD
LG