Accessibility links

Кайнар хәбәр

Könbatış Raştua bäyrämen qotlıy: bu bäyrämneñ zamança mäğnäse nindi?


Bezneñ tıñlawçılar arasında Raştuanı qotlawçılar küp bulmasa da, şuşı bäyrämneñ asılına tuqtalıp kitergä buldıq. Keşeçelekne qotqaru wazifası belän dönyağa kilgän Ğäysä isemle bala tiräsendä qorılğan Raştua qissası ışanuçılar öçen xaqiqät bulsa, başqalar öçen – ber matur äkiät bulıp qala. Raştua yolalarınıñ kübese xristian dinenä qädär, mäcüsilär çorında barlıqqa kilgän, ber öleşe – Ğäysä tuğannan soñ. Qayber xristiannar fikerençä, bügenge çorda Raştua mäşäqätläre artında Ğäysä üze yuğalıp bara, berençe urınğa kommersiä çığa.

Xristiannarnıñ Täwrät kitabında äytelgänçä, Yosıf balağa uzğan xatını Märiäm belän xäzer Fälestin cirendä bulğan Bäitlähemgä kilä. Toraqta urın bulmıy, şuña kürä alar tönen abzarda ütkärä. Dönyağa kilgän balağa Märiäm Ğäisä iseme quşa, mallar aşata torğan ulaqnı bişek itep balanı şunda sala. Riwayätkä qarağanda, Yosıf belän Märiäm niqaxlaşmağan, ä Märiäm ğiffätlegen yuğaltmağan bula. Moğcizalar monıñ belän genä betmi. Färeştä kilep, dönyanı qotqaru wazifası belän dönyağa kilgän, tamğalı bala tuu turındağı xäbäre yänäşädäge kötüçelärgä äytä. Tegeläre bu xäbärne bar dönyağa tarata. Küktä yaña yoldız qalqa. Aña qarap Şäreqtän öç patşa Ğäysä yatqan ulaq yanına kilä, büläklär tapşıra.

Küp kenä xristiannar bu riwayätne çınbarlıq itep qabul itä. Başqalar öçen ul – matur ber äkiät, läkin alar da Ğäysäneñ dönyanı yaxşığa üzgärtäçägenä ışanırğa teli. Äkiätme, moğcizamı, läkin şul mäglüm. Bügenge globalläşü häm irekle bazar çorında Raştua bäyräme bar dönyanı yawlap aldı. Häm bu – üze ber moğciza bulıp tora, gärçä küplär anı tiskäre dip bäyäläsä dä. Bar dönya buylap törle dindäge xalıqlar bügen Raştua bäyrämen qotlıy. Xättä, räsmi dine – dinsezlek bulğan Qıtayda da. Alay ğına tügel, Qıtay, bizälgän çırşılar, törle uyınçıqlar, aqlı-qızıllı Santa Clauslarnı bar dönyağa taratuçı töp exporterğa äylände. Ber uñaydan ul bäyrämne üzenä import itä. Tokyo Universitetınıñ din professorı küptän tügel Christian Science Monitor gäzitendä yazuınça, Azia illäre Raştua häm Könbatışnıñ başqa bäyrämnären komersiäläşterep üzläşterä.

Könbatışnıñ üzendä isä, Qış babaynıñ amerikan versiäse Santa Claus, Raştua simvolı bularaq, Ğäysä isemle balanı küptän qısrıqlap çığardı. 1822 yılda amerikan professorı Clement Moore “St. Nicholas kilä” digän şiğerendä tön urtasında 8 bolan cigelgän çanağa büläklär töyäp kilgän Qış babaynı süzrätlägän ide. Amerikan komersiäseneñ cimeşe bulğan Santa Claus bügen bar dönyanı basıp aldı. Almannarnıñ Weihnachsmanın, Britannarnıñ Father Christmasın, Hollandlarnıñ Saint Nickın bergä cıyıp gäwdäländergän Qış babay Raştua aldınnan xär cirdä, uramda, kibettä, maşinada, televizorda. Möläyem itep yılmayğan babaynıñ yasalma saqalı tağılğan ceplärne kürep, 7-8 yäşkä citkän balalar berençe tapqır bu dönyanıñ ike-yözlelege, sinizm belän tanışa.

Bügen isä bar dönya Qış babaynıñ yasalma saqalın ezli sıman. Avstriädä Ğäysä-balaqaynı yaqlaw cämğiäte Santa Clausqa qarşı kompaniä ütkärä. Venanıñ iñ qupşı urınnarında, Santa Clauslar satılğan cirdä Ğäysä balaqay turında iskärtkän öndäwlär berketelä. Britaniädä balalarnıñ censi köçlänüwenä qarşı köräşkän oyışma Santa Clausnı qarşılaw öçen maxsus qağidälär çığardı. Bu qağidä nigezendä, balanı Qış babay belän yalğız qaldırırğa yaramıy, häm dä Santa Claus balanı qulına alırğa tieş tügel. Nixayät, şul uq Anglidä ber ruxani ägär Qış babay çınlap ta, öydän-öygä büläklär öläşep yörsä, anıñ moña ğömere citmiäçäk, Qış babaynıñ barına ışanmağız digän öndäwe belän, küp kenä balanı yılattı. Ä menä, Yıraq Könçığışnıñ ber awılında giffätlegen yuğaltmağan xatınnan bala tuuına niçek ışanırğa, bu sorawğa ruxani cawap birmäde.

Läkin niçek kenä bulmasın, dönyadağı ike-yözelelek, sinizmğa qaramastan, Raştua citügä, yıl sayın uramnar bizälä, xalıq çirkäwlärgä cıyıla, ğibädät qıla, ä balalar qolaqların tırpaytıp, Santa Claus utırğan çanadan kilgän qıñğıraw tawışın işetergä tırışa. Dimäk, keşeçelek moña moxtac.

Ali Ğilmi, Praga
XS
SM
MD
LG