Möhacirlek, soraular häm cawaplar isemle tapşrunıñ soñğı çığarılışı Quşma Ştatlarğa bağışlanğan ide. Andağı wazğiät-ber-ike tapşıruda ğına açıqlap beterep bulğanğa oxşamağan, xörmätle tıñlauçılar. Bez efirda küreşmi torğan ay yarım çaması waqıt eçendä möhacirlek mäs’äläläre turında söyläşkändä iğtibarsız qaldırıp bulmıy torğan waqiğalär bulıp aldı. Xäyer, başta , açıqlıq kerter öçen qayber äyberlärne isegezgä töşerep ütäsem kilä.
11 sintäbrdän soñ iminlekne arttıru- Amerika Quşma Ştatları eçke säyäsäteneñ töp yünäleşenä äylände. Yaña yıl aldınnan ğına Eçke İminlek Departamentı buldırıldı. Möhacirlär ağımın kontrol itkän İmmigratsiä häm naturalizatsiä Xezmäte isä yaña terkälü programmasın iğlan itte. 16 dikabrgä qadär , çığışı belän İran, Ğiraq, Sudan, Süriä häm Livannan bulğan, 16 yäşennän olıraq här ir-at registratsiä ütergä tieş ide. Sez bu tapşırunı tıñlağanda, xörmätle tıñlauçılar, tağın 13 il watandaşları öçen immigratsiä Xezmätenä kilep fotoğa töşep barmaq ezlären qaldıru, xezmätkärlärneñ soraularına cawap birü kiräk ide. Bu illärneñ isemlegen sezgä uqıp çığunı kiräk dip sanamıym, ul sezgä dä yaxşı tanıştır, xörmätle tıñlauçılar. Äfğanstan, Aljir, Tönyaq Korea, Tunis, Ğaräp Ämirlekläre häm tağın qayber başqa ğaräp illäre. Şuşı yañalıqlar Quşma Ştatlarnıñ üzendä dä, çittä dä şau-şu tudırdı. Säbäbe-älege illärdän kilgän keşelärneñ terkälergä telämäwdä genä tügel. Başınnan axırına qadär uylanıp citmägän, qısqa waqıt eçendä genä eşlängän şuşı programmanıñ citeşsezläkläre uram cıyınnarına qadär kiterde. Uzğan şimbä könne Amerikanıñ Los Angeles şähärendä yözlärçä keşe cıyılıp, Kalifirniädä terkälü uzırğa ölgermiçä qulğa alınğan 400gä yaqın keşene yaqlap çığışlar yasadı. Qullarına alar “möhacirlärgä qarşı suğışnı tuqtatığız”, “İmmigratsiä häm Naturalizatsiä Xezmäteme-ällä Ku Kluks Klanmı” digän şiğarlär tottı. Mäğlüm bulğança, biredä süz –Amerikada watandaşlar suğışı waqıtında könyaqta qara tenlelärgä qarşı suğışır öçen tözelgän yäşren rasist oyışma turında bara. Amerika Quşma Ştatlarına qanunlı räweştä, viza alıp uqırğa yä eşlärgä kilgän ğaräp illäre watandaşları monıy diskriminatsiäne añlamıy. Terkälergä telägännär öçen dä tieşle şartlar tudırılmağan bulğan. Yustitsiä ministrlığı İmmigratsiä Xezmätenä östämä keşelär häm cihazlar buldırmağan. Programma turında xäbär dä soñğı registratsiä könenä 10 kön qala taratılğan. Mondıy citdi eşkä äzerleksez totınğan xezmätkärlär küp kenä añlaşılmağan oçraqlarğa da tap buldı. Sezneñ iğtibarğa ber-niçä misal, xörmätle tıñlauçılar. Törmägä eläkkänärneñ kübese-ber nindi dä terrorçılar tügel, ber statustan ikençesenä küçkänne kötüçelär bulıp çıqtı. Amerikan watandaşına öylänep –qağäzlären yasatıp ölgermäwçelär, ber eş vizasınnan ikençesenä küçep yörüçelär. Äytik, terkälü uzıp ölgermägän ber hind studentı, Amerikağa yäş bala çaqta uq kiterelgän. Los Angelesta protest çarasında qatnaşqan bu malay-närsä, min xäzer 20 yıl yäşämägän ilgä kitim meni inde… minem watanım monda bit, dip borçıla.
Quşma Ştatlarda, möhacirlär xoquqların yaqlağan zur oyışma bar, xörmätle tıñlauçılar. Amerikan İmmigratsiäse Advokatları Assotsiatsiäse dip atala ul. 8 meñgä yaqın advokat möhacirlek säyästendä ğadellek, tigez xoquqlar, immigratsiäneñ sıyfatın arttıru öçen köräş alıp bara. Assotsiatsiä 1946nçı yılda bäysez, tabış kitermäwçe oyışma bularaq tözelgän. Baş fatirı Waşingtonda. 11 sintäbr bulğan terror waqiğalärennän soñ ber atna da uzmıy, möhacirlär advokatları , terrorğa näfrät belderülären, läkin şul uq waqıtta, Amerikada moñarçı töp printsip bulğan –irekleklärne saqlap qalırğa çaqırğan belderü qabul itte. Quşma Ştatlarnıñ köçe häm qüäte-anıñ irekle buluında, irekleklärne häm xoquqlarnı qısu-ilne cimeräçäk, dielä anda. Ul çaqta Amerikada iminlekne arttıru sıltawı belän xoquqlar çiklänü bügenge däräcägä citer dip äle ber kem dä uylamıy ide. 16 dekabr könne, 5 däwlät watandaşları öçen registratsiä köne tämamlanğanda, Amerikan advokatları, üzläreneñ älege “maxsus terkälü” programmasına qarşı buluları turında yomşaq qına belderde. Çın terrorçılar registratsiä urınnarına kilmiäçäk, mondıy yul belän ildäge iminlek mäs’äläsen xäl itep bulmıy, dielä. Häm nixayät 9 ğınwar könne, Amerikan Möhacirläre Advokatları Assotsiatsiäse kisken belderü belän çıqtı. Anda programmanı ğamälgä aşıruda tuğan problemalar azsıqlana, Amerikan xalqı , problemanı mondıy uylanmağan yalğış yul belän çoşelüenä layıq tügel, dielä. Registratsiä uzuçılarğa qarata dini, rasaçıl, milli häm censi deskriminatsiä eşlänä (mäğlüm bulğança ir-atlar ğına terkälergä tieş) Assotsiatsiäneñ başqarma direktorı Jeanne Butterfield imzalağan şuşı belderüdä, advokatlarnıñ konkret kiñäşläre häm taläpläre dä urın alğan. Möhacirlär xoquqların yaqlauçılar Amerikan prezidentı Bushnı programmanı tuqtatıp anı yañadan qarap çığarğa çaqıra, keşelärne kiräkle tikşerülär uzdırılmıyça yalğışlıq belän törmägä utırtmasqa, Yustitsiä ministrlığına xalıq arasında añlatu eşläre alıp baruğa kübräk köç quyarğa, taläp itelgän böten qağäzlär turında täfsille mäğlümat birergä kiräk, dielä belderüdä. Bügenge köndä, İmmigratsiä Xezmäte başqarğan bu eşneñ maqsatı-waqıtlıça Amerikada yäşägän böten ğaräp keşelären törmälärgä utırtıp beterü kebek kürenä. Här xäldä anıñ ğamälgä kertelüe barı tik şunı ğına kürsätä. Yuqsa programmanıñ masqatı izge-üz ileñdä üz watandaşlarınıñ iminlegen saqlau bit. Böten naçarlıq möhacirlärdän kilgän qaraş ta nigezendä ük yalğış. İmmigrantlar –amerikan watandaşlarınıñ eş urınnarın almıy. Çönki, berençedän-möhacirlär eşlägän küp kenä eşlärdä amerikannar üzläre ber qayçan da eşlämäsä, ikençedän-möhacirlärneñ kübese üzläreneñ şäxsi biznesların açıp kiresençä eş urınnarı buldıra. Möhacirlär iqtisad üseşenä üz öleşlären kertkän kebek ük, Quşma Ştatlar qanunnarın da, amerikannarnıñ üzläre, yä dä alardan tağın da kübräk xörmät itä ikän. Amerikada iñ küp immigrantlar yäşägän 5 ştat-Kalifornia, Florida, İllinois, New York häm Texas’tan barı tik New Yorkta ğına, törmädä utıruçı totqınnar arasında immigrantlar kübräk ikän. Bolar xaqında mäğlümatne miña Amerikan İmmigrantları Advokatları Assotsiatsiäse xezmätkäre birde. Şulay itep, Amerikada möhacirlär xoquqların yaqlauçılar yañadan citdi eşkä totındı. Alarnıñ möräcäğätläre äle dä demokratik il bulıp qalğan Amerikada citäkçelekkä barıp citärgä tieş bulır, xörmätle tıñlauçılar… Yustitsiä ministrlığı üze icat itkän yaña tärtiplärneñ citeşsezlegen kürep tözätä alırmı….Bu sorau isä bezneñ aldağı tapşırularıbıznıñ bersnä qala inde.
Alsu Qormaş, Praga
Quşma Ştatlarda, möhacirlär xoquqların yaqlağan zur oyışma bar, xörmätle tıñlauçılar. Amerikan İmmigratsiäse Advokatları Assotsiatsiäse dip atala ul. 8 meñgä yaqın advokat möhacirlek säyästendä ğadellek, tigez xoquqlar, immigratsiäneñ sıyfatın arttıru öçen köräş alıp bara. Assotsiatsiä 1946nçı yılda bäysez, tabış kitermäwçe oyışma bularaq tözelgän. Baş fatirı Waşingtonda. 11 sintäbr bulğan terror waqiğalärennän soñ ber atna da uzmıy, möhacirlär advokatları , terrorğa näfrät belderülären, läkin şul uq waqıtta, Amerikada moñarçı töp printsip bulğan –irekleklärne saqlap qalırğa çaqırğan belderü qabul itte. Quşma Ştatlarnıñ köçe häm qüäte-anıñ irekle buluında, irekleklärne häm xoquqlarnı qısu-ilne cimeräçäk, dielä anda. Ul çaqta Amerikada iminlekne arttıru sıltawı belän xoquqlar çiklänü bügenge däräcägä citer dip äle ber kem dä uylamıy ide. 16 dekabr könne, 5 däwlät watandaşları öçen registratsiä köne tämamlanğanda, Amerikan advokatları, üzläreneñ älege “maxsus terkälü” programmasına qarşı buluları turında yomşaq qına belderde. Çın terrorçılar registratsiä urınnarına kilmiäçäk, mondıy yul belän ildäge iminlek mäs’äläsen xäl itep bulmıy, dielä. Häm nixayät 9 ğınwar könne, Amerikan Möhacirläre Advokatları Assotsiatsiäse kisken belderü belän çıqtı. Anda programmanı ğamälgä aşıruda tuğan problemalar azsıqlana, Amerikan xalqı , problemanı mondıy uylanmağan yalğış yul belän çoşelüenä layıq tügel, dielä. Registratsiä uzuçılarğa qarata dini, rasaçıl, milli häm censi deskriminatsiä eşlänä (mäğlüm bulğança ir-atlar ğına terkälergä tieş) Assotsiatsiäneñ başqarma direktorı Jeanne Butterfield imzalağan şuşı belderüdä, advokatlarnıñ konkret kiñäşläre häm taläpläre dä urın alğan. Möhacirlär xoquqların yaqlauçılar Amerikan prezidentı Bushnı programmanı tuqtatıp anı yañadan qarap çığarğa çaqıra, keşelärne kiräkle tikşerülär uzdırılmıyça yalğışlıq belän törmägä utırtmasqa, Yustitsiä ministrlığına xalıq arasında añlatu eşläre alıp baruğa kübräk köç quyarğa, taläp itelgän böten qağäzlär turında täfsille mäğlümat birergä kiräk, dielä belderüdä. Bügenge köndä, İmmigratsiä Xezmäte başqarğan bu eşneñ maqsatı-waqıtlıça Amerikada yäşägän böten ğaräp keşelären törmälärgä utırtıp beterü kebek kürenä. Här xäldä anıñ ğamälgä kertelüe barı tik şunı ğına kürsätä. Yuqsa programmanıñ masqatı izge-üz ileñdä üz watandaşlarınıñ iminlegen saqlau bit. Böten naçarlıq möhacirlärdän kilgän qaraş ta nigezendä ük yalğış. İmmigrantlar –amerikan watandaşlarınıñ eş urınnarın almıy. Çönki, berençedän-möhacirlär eşlägän küp kenä eşlärdä amerikannar üzläre ber qayçan da eşlämäsä, ikençedän-möhacirlärneñ kübese üzläreneñ şäxsi biznesların açıp kiresençä eş urınnarı buldıra. Möhacirlär iqtisad üseşenä üz öleşlären kertkän kebek ük, Quşma Ştatlar qanunnarın da, amerikannarnıñ üzläre, yä dä alardan tağın da kübräk xörmät itä ikän. Amerikada iñ küp immigrantlar yäşägän 5 ştat-Kalifornia, Florida, İllinois, New York häm Texas’tan barı tik New Yorkta ğına, törmädä utıruçı totqınnar arasında immigrantlar kübräk ikän. Bolar xaqında mäğlümatne miña Amerikan İmmigrantları Advokatları Assotsiatsiäse xezmätkäre birde. Şulay itep, Amerikada möhacirlär xoquqların yaqlauçılar yañadan citdi eşkä totındı. Alarnıñ möräcäğätläre äle dä demokratik il bulıp qalğan Amerikada citäkçelekkä barıp citärgä tieş bulır, xörmätle tıñlauçılar… Yustitsiä ministrlığı üze icat itkän yaña tärtiplärneñ citeşsezlegen kürep tözätä alırmı….Bu sorau isä bezneñ aldağı tapşırularıbıznıñ bersnä qala inde.
Alsu Qormaş, Praga
