Human Rights Watch oyışması üzeneŋ 2002-nçe yılğa qarağan 558 bitlek xisabın iğlan itte. Xisapnıŋ Russiәgә qarağan өleşendө süz Çeçnә, fiker belderü ireklege, milli azçılıqlarğa hөcümnәr, militsiәneŋ cәberlәvlәre hm qorallı kөçlәrdә xakimiәt belәn yauızlanu turında süz bara. Çeçnәdәge vazğiәt turında anda qısqaça alğanda şundıy fikerlәr әytelgәn : Uzğan yılda Çeçnә konfliktında üzgәreşlәr az buldı . Russiә xөkümәte konflikt sülpәnәyә bara dip daim belderep kilsә dә, media meğlümәtlәrnә kürә, anda hәr atna sayın urtaça alğanda 25 soldat hәlak bula. Çeçen kөrәşçelәre Russiә xөkümәte belәn xezmәttәşlek itkәn unarlağan cinovnik hәm din әxellәren ütergәn. Russiә xәrbilәre tөrle opperatsiәlәr vaqıtında keşe xoquqların citdi rәveştә bozalar. Russiә xakimiәtlәre, berniçә meŋ çeçenne өylәrenә qaytuları өçen basım yasadı hәm 100 meŋ çeçenne şundıy uq yazmış kөtә digәn borçılu bar. Russiә xәrbilәre uzğan yılda üzәk hәm Kөnçığış Çeçnәdә qayber auıllarda berniçә mәrtәbә tazartular ütkәrdelәr. Şuşı opreatsiәlәr vaqıtında qayber ir-atlar küpçelek oçraqta başbaştaqlarça qulğa alındı , өylәr talandı. Qulğa alınğannar cәberlәnde hәm qayberlәre ezsez yuğaldı. Moŋa misal itep xisapta Starye Atagidә Mart başlarında ütkәrelgәn tazartular kiterelgәn. Xalıqara tәnqit sәbәple Çeçnәdәge Russiә kөçlәrneŋ komandirı Martnıŋ 27-ndә, tentülәr hәm tazartular vaqıtında soldatlar kemneklәren әyterg tieşlәr hәm alarnı cirle rәsmi şәxeslәr ozata barırğa tieşlәr digәn kürsәtmә birde. Lәkin, bu kürsәtmә ğәmәlgә quyılmıy. Mart hәm April aylarında biş xatın xәrbi operatsiәlәr vaqıtında censi kөçlәvgә duçar bulğannarı xaqında Human Rights Watchqa beldergәn bulğan. Alarnıŋ өçese xakimiәtlәrgә şikayәt belderergә tırışsa da, cirle militsiә hәm prokuratura alarnıŋ şikayәten tikşerüne kire qaqqan. Çeçen kөrәşçelәre Üktәber ayında Mәskәv teatrın basıp alıp , Russiә Çeçnәdәn ğәskәrlәren çığarmağan xәldә, 700 rәxenne üterü belәn kisәtkәn idelәr. Rәxennәrne qotqaru operatsiәse vaqıtında Rusisә xakimiәtlәre tieşle meditsina çaraları kürmәdelәr. Küplәr andıy çaralar kürelsә ide, 128 rәxenneŋ qayberlәren qotqaru mөmkin bulır ide digәn fikerdәlәr. Xisapta NATO da tәnqitlәngәn. Anda Russiә xәrbilәre Çeçnәdә keşe xoquqların bozunı dәvam itsәlәr dә, NATO Russiәgә partnerlıq tәqdim itte dielgәn. Jevropa Berlege dә tәnqittәn çittә qalmağan. Raportta Çeçnә suğışın qatı tәnqitlәp kilgәn Fransiә prezidenıt Jak Şiraq prezident Putin belәn ğәyri rәsmi oçraşudan soŋ tәnqiten yomışarttı. Britaniә, Italia hәm Germaniә citәkçelәreneŋ dә Russiә prezidentı belәn yaqın mөnәsәbәtlәr urnaştıruları Yevropa Berlegeneŋ Çeçnә mәsәlәsendә urtaq qatı pozitsiә aluına qomaçauladı dielgәn. Human Rights Watchnıŋ direktorlarınnan Tom Malinovskiy radiobız xәbәrçesenә bu xaqta bolay dide
Audio
"Yevropa Berlegenә Çeçen, Üzәk Aziә, Qıtay yәisә Afrika mәsәlәsendә nәticәle hәm qatı çaralar kürü өçen urtaq fikergә kilü bik qıyın."
AQŞ preizdentı Buş hәm anıŋ administratsiәse Çeçnәdә terrorğa qarşı kөrәştә Russiәgә solidarlıq beldersә dә hәm Çeçen kөrәşçelәre belәn Al-Qayda arasında elemtә bar dip basım yasasa da, konfliktqa politik xәl çarası ezlәrgә kirәk dip tә belderә. Lәkin, Russiәgә bu mәsәlәdә tieşle basım yasamıy. Human Rights Watchnıŋ yıllıq xisabında Çeçnә turında qısqaça alğanda әnә şundıy fikerlәr әytelgәn.
Fәrit Idelle, Praga.
Audio
"Yevropa Berlegenә Çeçen, Üzәk Aziә, Qıtay yәisә Afrika mәsәlәsendә nәticәle hәm qatı çaralar kürü өçen urtaq fikergә kilü bik qıyın."
AQŞ preizdentı Buş hәm anıŋ administratsiәse Çeçnәdә terrorğa qarşı kөrәştә Russiәgә solidarlıq beldersә dә hәm Çeçen kөrәşçelәre belәn Al-Qayda arasında elemtә bar dip basım yasasa da, konfliktqa politik xәl çarası ezlәrgә kirәk dip tә belderә. Lәkin, Russiәgә bu mәsәlәdә tieşle basım yasamıy. Human Rights Watchnıŋ yıllıq xisabında Çeçnә turında qısqaça alğanda әnә şundıy fikerlәr әytelgәn.
Fәrit Idelle, Praga.