Accessibility links

Кайнар хәбәр

Qoral belgeçe Ğıraqtan atom qoralları өlkәsendә nindi qurqınıç bar digәn sorauğa cavap birergә tırışa.


Washington belәn London Bagdatnıŋ BMOsı qoral inspektorları belәn xezmәttәşlek itüe өçen vaqıt ütep bara, ul monı eşlәmәgәn xәldә, AQŞ citәklәgәn xәrbi aktivlıqqa duçar bulaçaq dip kisәtә. Lәkin, başqa illәr şul sanda Fransiә, Germaniә hәm Russiә inspektorlarğa küberәk vaqıt birergә kirәk digәn fikerdәlәr. Şuşı fiker ayırmalığına, taraflarnıŋ Ğıraqnıŋ massa külәm yuq itü qorallarınnan dөnya iminlegenә qayçan qurqınıç bulaçaq digәn mәsәlәdә tөrle qaraşta buluları sәbәp bulıp tora. Azatlıq Radiosı xәbәrçese bu mәsәlәdә qoral belgeçlәrenneŋ fikeren soradı. Bügenge tapşıru Ğıraqnıŋ atom qoralları hәm raketaları programmasına qarıy.

BMOsı qoral inspektorlarına küpme vaqıt birergә digәn mәsәlәdә fikerlәr ayırıla. AQŞ belәn Britaniә Ğıraqnıŋ massa külәm qorallarınnan yaqın kilәçәktә qurqınıç kilәçәk, Ğıraq üze qullanmasa da, alarnı xalıqara terror tөrkemnәrenә birә ala dip belderәlәr. Parij , Berlin hәm Mәskәv isә, Ğıraq problemması regional iminlek belәn bәyle hәm annan terror qurqınıçı yuq , şul sәbәple konventional qoralsızlanu protsesı ramnarında anıŋ belәn eş itep bula digәn fikerdәlәr. Xәbәrçebez Xalıqara Tınıçlıqnı Tikşerü buyınça Şvetsiә Institutınan belgeç Shannon Kiledәn bu xaqtağı fikerlәren soradı. KIleneŋ süzlәrençә, Ğıraqnıŋ 1991-nçe yılğı Persiә qultığı suğışına qәdәre aktiv atom programması hәm berniçә yıldan soŋ atom bombası eşlәrlek xәldә bulğan. Lәkin, qoral inspektorlarınıŋ eşçәnlege arqasında atom programması өçen kirәkle infrastruktura yuqqa çığarılğan hәm material konfiskatsiәlәngәn. Kileneŋ fikerençә, Ğıraqnıŋ atom programmasın yaŋartuı xaqında dәlil yuq.

Audio

"Ğıraq üzeneŋ atom programmasın yaŋarttı , yәisә ul bar dip әytü өçen qulıbızda dәlil yuq. Bagdat kirәkle materiuallarnı tәrәqqi itterergә telәgәn xәldә, monıŋ өçen kirәkle qorılmalar bilgele bulır ide."

Kileneŋ belderüenә qarağanda, belgeçlәr Ğıraq, Kөnyaq Afrikadan tabiği uran satıp alırğa telәde digәn xәbәrlәrgә borçıluların belderәlәr. Lәkin, andıy urannı bayıtılğan uran xәlenә kiterü hәm atom qoralın eşlәp çığaru bik qatmarlı ber eş. Inspektorlarnı tağı Ğıraqnıŋ çit çığanaqlardan kirәkle material alıp, anıŋ yardәmendә üz bombasın eşlәv ixtimallığı borçıy. Kile bu mәsәlәgә qağılıp bolay dide

Audio

"Ğıraqnıŋ atom qoralı plannarı hәm texnik know howı bar . Ul kirәkle materiallarnı çittәn alğan xәldә, 6 aydan alp 12 ay eçendә yaki ike yıl eçendә bomba eşlәp çığara alırlıq xәldә."

Lәkin, anıŋ süzlәrençә, Ğıraqnıŋ andıy materiallarnı alğan buluın ispat itәrlek dәlil yuq. Ğıraq ber ük vaqıt atom bombası yaki başqa massa külәm yuq itü qoralları өçen raketalar eşlәp çığaruğa da zur әhәmiәt birә. Ğıraqnıŋ raketalar programması 1991-nçe yılğı Persiә qultığı suğışında açıq kürende. Ul ozaq yıraqlıqqa oçuçı sovet modelı Scud raketaların Sәud Ğәrәbstanğa hәm Izraelğa attı. Ğıraqnıŋ 90-nçe yıllarda qoral inspektorlarınnan küpme Scud raketasın yәşerә alğanı hәm küpmeseneŋ qullanışqa әzer xәldә buluı bilgesez. BMOsı rezolutsiәsenә esasәn Ğıraqnıŋ qısqa yıraqlıqqa oçuçı raketalarğa iә bulırğa xaqı bar. Anıŋ oçu yıraqlığın arttırırğa tırışuı da ser tügel. Qoral inspektorlarınıŋ başlığı Blix , Ğıraq soŋğı dürt yılda 183 kilometrğa qәdәre yıraqlıqqa oça alğan Al-Samoud 2 hәm 161 kilometr yıraqlıqqa qәdәre oça alğan Al Fatax raketalarına sınaular ütkәrgәnen belderde. BMOsı nibarı 150 kilometr yıraqlıqa qәdәre genә oça alğan raketalarğa rüxsәt itә. Kileneŋ süzlәrençә, qoral inspektorların başqa ber nәrsә dә borçıy. Alarnı şuşı raketalarnıŋ oçış yıraqlığın arttıru mөmkinlegen belә almau borçıy. Әmma, lәkin, sınau ütkәrmiçә torıp, alarnıŋ ışanıçlılığın bilgelәp bulmıy. Inspektorlar Ğıraqta bulğanda, andıy sınaulanı ütkәrep bulmas. AQŞ rәsmi şәxeslәre Ğıraq raketalarnı terrorçılarğa birә ala dip beldersәlәr dә, belgeçlәr moŋa ışanıp betmilәr. Çөnki, raketalarnı transportlau qıyın hәm alar elәkterelgәn xәldә, qayda eşlәngәnen bilgelәv ciŋel. Şul sәbәple Bagdat monı eşlәmәs bulsa kirәk.

Fәrit Idelle, Praga
XS
SM
MD
LG