«Yazlarnı kötkän küñeldä, mäxäbbät börese bar» digän süzlär belän açılıp kitä Mädäni comğa gäzite. Watanım Tatarstan da üz tışlığına «Bu güzällek tağın qayda bar?» isemle uquçı şiğeren urnaştırdı. Respublika Tatarstan gäzite berençe bitkä keçkenä malay häm et räsemen bastırıp çığardı. Malaynıñ ömet tulı küzläre, räsem astındağı «Tizräk yaz kilsen ide» digän yazuğa turı kilep tora ide. Bu atna matbuğatında xökem sörgän ruxnı, şuşı räsem häm yaznı kötü xise belän bilglärgä bula.
Yaz ise kilä başlağaç, ömetlär dä uyana. Säyäsät turında yazuçı avtorlar da, bu atnada Konstitutsiä mäsäläsendä açılğan mäxkämä eşendä Tatarstan yağınıñ xaqlı buluı, milli däwlätçelek nigezläre häm yaqınlaşıp kilüçe saylaw aldı kompaniäse turında ömetlänep yazdı. Şähri Qazan gäziteneñ comğa sanında «Acdahanı ciñüçe bars» digän yazma dönya kürde. 7 fivraldä Tatarstannıñ Däwlät simvolları turındağı qanunğa 10 yıl tuldı. Gäzitneñ parlament xäbärçese bu qanun östendä eşläw tarixın sürätläp birä. Zamanında deputatlar zilant, yäğni acdaha häm bars sürätläre arasında saylağannar ikän. Ber törkem deputatlar Bolğar häm Qazan xanlıqlarınıñ tuğrası bulğan zilantnı Tatarstan gerbı itep alırğa täqdim itkän bulğan. İkençe ber törkem, Zilantnı xakimiät häm aqıl simvolı itep küz aldına kiterep bulmıy. Borınğı Tatarstannıñ däwlätçelegen torğızu könnärendä respublika simvolların bilgeläwdä başbaştaqlıqqa yul quyılmasqa tieş, - dip alarğa cawap qaytarğan. Zilant urınına, barsnı täqdim itkän. Şuşı eşlekle bäxäslär, soñınnan, fänni konferensiädä dä däwam itelgän. Näticädä, altın, qızıl, yäşel häm aq tös kergän häm täpien kütärep torğan qanatlı bars suräte töşkän tuğra Tatarstannıñ gerbı itep saylana. Gäzit xäbärçese Xämzä Bädretdinov yazmasın tämamlap şundıy näticä yasıy:
Ber gerbqa, ömet çatqılarına yalqın östäp, niqädär mäğnä salınğan. İx, alarnıñ härqaysı çınbarlıqqa äylänsä ikän! Äydaman citäkçelärebez, kündäm häm tırış xalqıbıznı üz artlarınnan iärtep, xıyallarıbıznı ofıqtağı älege bieklekkä yaqınayta alsalar ikän!? Aşqınıp, kürkämlek tösmere iñderep gerb icat itüçelär farazlağan möstäqillek cimeşlärenä bügen Rusiä Federatsiäse xoquqı kiñlegendäge salqınlıq qırawın töşermäskä ide... Äle yaxşı, xäzergä küñellärebezne däwlätçelekkä ımsındıruçı gerbıbız bar, säyäsi bäxäslärdä acdahanı ciñüçe barsıbız isän. Änä anıñ mäğnäwi eçtälege xalqıbızğa yuğarığa ürmälärgä köç birä. Bu – millätebez xıyalındağı bieklek. Aña buyıbız citü-citmüw üzebezdän, xalqıbız berdämlegennän, aqıl ziräklegennän, sallı ğämällär tezmäsennän tora.
Şuşı uq gäzittä qızıqlı mäğlümat tä kiterelä. Deputat Rinat Xaris «Däwlät simvolları turında»ğı qanunğa tözätmä äzerlägän ikän. «Tatarstan» tele-radio kompaniäse, Rusiä gimnın uynatqannan soñ Tatarstannıqın da quya, ä Tatarstannıñ yaña oyışqan «Yaña ğasır» kanalı bu ğädätne däwam itmi, digän däğwä belderä Rinat Xaris. Ul, şul xaqta, qanunğa maxsus tözätmä kertmäkçe. Däwlät simvolları turındağı qanunnı eşläwdä aktiv qatnaşqan bu deputat öçen, älege tözätmä ayıruça ähämiätle bulır ide, ämma xoquq belgeçläre Tatarstan deputatları, aktsionerlıq cämğiäte dip sanalğan «TNV» kanalın mäcbür itä almıybız dip, Rinat Xarisnıñ täqdimen kire qaqqan. Ämma, bu kanalnıñ büdjettan da açqa alğanğa kürä, häm bu mäsälädä xoquqı qarşılıqlar bulsa da, parlamentnıñ däwlät tözeleşe komissiäse bu tözätmäne kiläse utırışnıñ kön tärtibenä kertergä buldı.
Mädäni comğa gäzitendä bu atnada Otto Latsis isemle säyäsi küzätüçeneñ yazması basılıp çıqtı. Bu yazma «Tıyu - kimsetü ul», digän baş astında Новые Известия gäzitendä basılğan bulğan. Avtor Rusiäneñ tellär turındağı qanunın qabul itü, anda kuril xäreflärennän başqa grafikanı tıyu täqdimen Mäskäw merı Luzkovnıñ yılğalarnı kire yaqqa boru teläge belän çağıştıra. Otto äfände, latin grafikasına küçüne yaqlamasa da, aña qarşı toru öçen tıyu yulın saylaw - iñ ciñel, läkin iñ axmaq ısul dip atıy. Tıyu separatistlıqnıñ çäçäk atuına kiterä, digän mäğnädäge süzlär äytä Otto Latsis.
Qanunnar ölkäsenä qarağan yañalıqlardan iñ qaynarı, Tatarstan parlamentınıñ mötdäteneñ axırına qädär eşläp betermäw xaqındağı farazları bulğandır. Вечерняя Казань gäzite «Tatarstan deputatların saylaw Duma saylawları belän bergä ütäçäk, häm bu inde xäl itelgän mäsälä» dip yazıp çığıp, parlament niçek itep taralır ikän digän farazlar qordı. «Mäxkämä qararı belänme, ällä üz üzen taratıpmı, ällä tağın berär niçekme?»,- dip uylandı gäzit. Häm axırda, «dekabergä 3 ay qala, yäğni sentäber ayında, Tatarstan parlamentı üz-üzen tarataçaq», digän näticä çığardı.
Восточный экспресс gäziteneñ Tatar ğasırı säxifäsenä künekkän uquçılar, ütkän atnanıñ çığarılışında bu bitne kürmägäç, bette mällä «tatar ğasırı»...? - dip qurqıp quyğan ide. Bu yulı säxifä çıqtı, häm şik-şöxbäläre tarattı. Anda mäsälän, tarixi romannar avtorı Mösäğit Xäbibullinnıñ yubileyı uñayınnan icat kiçäse buluı xaqında xäbär itelä, yazuçı belän äñgämä urnaştırılğan. 1945 yıldağı Qorban bäyräme turında yazma da urın alğan. Şunda uq basılğan, «Amerikan xıyalı urınına milli mif» isemle yazma küplärgä qızıqlı bulır. Rifat İmamov imzası belän çıqqan mäqälädä süz Rusiädäge üzgärtep qorularnıñ milli berämleklärne beterügä alıp baruı xaqında süz bara. Häm tatarlarğa yäşäwneñ milli modelen buldıru kiräklege turında äytelä.
Küpçelek tatar gäzitlärendä bu atnada İlham Şakirov iseme yış qabatlandı. Çönki, tatar telle basmalar İlham Şakirov isemen yörtkän «Tatar cırı» bäygeseneñ nizamnämäsen bastırıp çığardı. Watanım Tatarstan gäzitendä bäyge şartları «İlham iseme belän ilhamlanıp» digän baş astında dönya kürde. Bu bäyge tatar cırı tiräsendäge bäxäslärgä noqta quyar digän ömet belderä Watanım Tatarstan.
Bikä Timerova, Qazan
Yaz ise kilä başlağaç, ömetlär dä uyana. Säyäsät turında yazuçı avtorlar da, bu atnada Konstitutsiä mäsäläsendä açılğan mäxkämä eşendä Tatarstan yağınıñ xaqlı buluı, milli däwlätçelek nigezläre häm yaqınlaşıp kilüçe saylaw aldı kompaniäse turında ömetlänep yazdı. Şähri Qazan gäziteneñ comğa sanında «Acdahanı ciñüçe bars» digän yazma dönya kürde. 7 fivraldä Tatarstannıñ Däwlät simvolları turındağı qanunğa 10 yıl tuldı. Gäzitneñ parlament xäbärçese bu qanun östendä eşläw tarixın sürätläp birä. Zamanında deputatlar zilant, yäğni acdaha häm bars sürätläre arasında saylağannar ikän. Ber törkem deputatlar Bolğar häm Qazan xanlıqlarınıñ tuğrası bulğan zilantnı Tatarstan gerbı itep alırğa täqdim itkän bulğan. İkençe ber törkem, Zilantnı xakimiät häm aqıl simvolı itep küz aldına kiterep bulmıy. Borınğı Tatarstannıñ däwlätçelegen torğızu könnärendä respublika simvolların bilgeläwdä başbaştaqlıqqa yul quyılmasqa tieş, - dip alarğa cawap qaytarğan. Zilant urınına, barsnı täqdim itkän. Şuşı eşlekle bäxäslär, soñınnan, fänni konferensiädä dä däwam itelgän. Näticädä, altın, qızıl, yäşel häm aq tös kergän häm täpien kütärep torğan qanatlı bars suräte töşkän tuğra Tatarstannıñ gerbı itep saylana. Gäzit xäbärçese Xämzä Bädretdinov yazmasın tämamlap şundıy näticä yasıy:
Ber gerbqa, ömet çatqılarına yalqın östäp, niqädär mäğnä salınğan. İx, alarnıñ härqaysı çınbarlıqqa äylänsä ikän! Äydaman citäkçelärebez, kündäm häm tırış xalqıbıznı üz artlarınnan iärtep, xıyallarıbıznı ofıqtağı älege bieklekkä yaqınayta alsalar ikän!? Aşqınıp, kürkämlek tösmere iñderep gerb icat itüçelär farazlağan möstäqillek cimeşlärenä bügen Rusiä Federatsiäse xoquqı kiñlegendäge salqınlıq qırawın töşermäskä ide... Äle yaxşı, xäzergä küñellärebezne däwlätçelekkä ımsındıruçı gerbıbız bar, säyäsi bäxäslärdä acdahanı ciñüçe barsıbız isän. Änä anıñ mäğnäwi eçtälege xalqıbızğa yuğarığa ürmälärgä köç birä. Bu – millätebez xıyalındağı bieklek. Aña buyıbız citü-citmüw üzebezdän, xalqıbız berdämlegennän, aqıl ziräklegennän, sallı ğämällär tezmäsennän tora.
Şuşı uq gäzittä qızıqlı mäğlümat tä kiterelä. Deputat Rinat Xaris «Däwlät simvolları turında»ğı qanunğa tözätmä äzerlägän ikän. «Tatarstan» tele-radio kompaniäse, Rusiä gimnın uynatqannan soñ Tatarstannıqın da quya, ä Tatarstannıñ yaña oyışqan «Yaña ğasır» kanalı bu ğädätne däwam itmi, digän däğwä belderä Rinat Xaris. Ul, şul xaqta, qanunğa maxsus tözätmä kertmäkçe. Däwlät simvolları turındağı qanunnı eşläwdä aktiv qatnaşqan bu deputat öçen, älege tözätmä ayıruça ähämiätle bulır ide, ämma xoquq belgeçläre Tatarstan deputatları, aktsionerlıq cämğiäte dip sanalğan «TNV» kanalın mäcbür itä almıybız dip, Rinat Xarisnıñ täqdimen kire qaqqan. Ämma, bu kanalnıñ büdjettan da açqa alğanğa kürä, häm bu mäsälädä xoquqı qarşılıqlar bulsa da, parlamentnıñ däwlät tözeleşe komissiäse bu tözätmäne kiläse utırışnıñ kön tärtibenä kertergä buldı.
Mädäni comğa gäzitendä bu atnada Otto Latsis isemle säyäsi küzätüçeneñ yazması basılıp çıqtı. Bu yazma «Tıyu - kimsetü ul», digän baş astında Новые Известия gäzitendä basılğan bulğan. Avtor Rusiäneñ tellär turındağı qanunın qabul itü, anda kuril xäreflärennän başqa grafikanı tıyu täqdimen Mäskäw merı Luzkovnıñ yılğalarnı kire yaqqa boru teläge belän çağıştıra. Otto äfände, latin grafikasına küçüne yaqlamasa da, aña qarşı toru öçen tıyu yulın saylaw - iñ ciñel, läkin iñ axmaq ısul dip atıy. Tıyu separatistlıqnıñ çäçäk atuına kiterä, digän mäğnädäge süzlär äytä Otto Latsis.
Qanunnar ölkäsenä qarağan yañalıqlardan iñ qaynarı, Tatarstan parlamentınıñ mötdäteneñ axırına qädär eşläp betermäw xaqındağı farazları bulğandır. Вечерняя Казань gäzite «Tatarstan deputatların saylaw Duma saylawları belän bergä ütäçäk, häm bu inde xäl itelgän mäsälä» dip yazıp çığıp, parlament niçek itep taralır ikän digän farazlar qordı. «Mäxkämä qararı belänme, ällä üz üzen taratıpmı, ällä tağın berär niçekme?»,- dip uylandı gäzit. Häm axırda, «dekabergä 3 ay qala, yäğni sentäber ayında, Tatarstan parlamentı üz-üzen tarataçaq», digän näticä çığardı.
Восточный экспресс gäziteneñ Tatar ğasırı säxifäsenä künekkän uquçılar, ütkän atnanıñ çığarılışında bu bitne kürmägäç, bette mällä «tatar ğasırı»...? - dip qurqıp quyğan ide. Bu yulı säxifä çıqtı, häm şik-şöxbäläre tarattı. Anda mäsälän, tarixi romannar avtorı Mösäğit Xäbibullinnıñ yubileyı uñayınnan icat kiçäse buluı xaqında xäbär itelä, yazuçı belän äñgämä urnaştırılğan. 1945 yıldağı Qorban bäyräme turında yazma da urın alğan. Şunda uq basılğan, «Amerikan xıyalı urınına milli mif» isemle yazma küplärgä qızıqlı bulır. Rifat İmamov imzası belän çıqqan mäqälädä süz Rusiädäge üzgärtep qorularnıñ milli berämleklärne beterügä alıp baruı xaqında süz bara. Häm tatarlarğa yäşäwneñ milli modelen buldıru kiräklege turında äytelä.
Küpçelek tatar gäzitlärendä bu atnada İlham Şakirov iseme yış qabatlandı. Çönki, tatar telle basmalar İlham Şakirov isemen yörtkän «Tatar cırı» bäygeseneñ nizamnämäsen bastırıp çığardı. Watanım Tatarstan gäzitendä bäyge şartları «İlham iseme belän ilhamlanıp» digän baş astında dönya kürde. Bu bäyge tatar cırı tiräsendäge bäxäslärgä noqta quyar digän ömet belderä Watanım Tatarstan.
Bikä Timerova, Qazan