Uzğan şimbädä Qazanda Bötentatar ictimaği üzägeneñ çirattağı plenumı ütte. Qazan milli mädäni üzägeneñ töp tamaşa zalına yözläp keşe cıyıldı. Plenum eşendä qatnaşırğa tieşle 42 keşeneñ 38 qatnaştı. Şulay uq töbäklärdän – Mäskäwdän, Başqortostannan 8 keşe kilgän ide. Çaqırılğannar arasında xalıq deputatları, xökümät oyışmaları wäkilläre küp ide. Plenumğa Peterbur tatar ictimaği üzägennän, Amerikadan - Wil Mirzayanovtan, Törkiädän - Ali Aqıştan, Avstraliädän - İrek Garipovtan qotlawlar kilgän. Şulay itep, plenum oyışqanlıq, kütärenkelek şartlarında bardı. Kön tärtibendä öç mäs'älä tikşerelde: Tatarstan Konstiutsiäsen Rusiäneke belän köçläp täñgälläşterü häm tatar xalqın assimilätsiäläw köçäyu şartlarında respublika möstäqillegen häm tatar xalqın saqlap qalu yulları, saylawlarğa äzerlek. Bötentatar ictimaği üzägen köçäytü. Plenumnıñ prezidiumı kön tärtibenä quyılğan mäs'älälär turında başta rezolyutsiälär, möräcäğätlärne iğlan itärgä, ägär dä plenum kileşsä, alarnı nigezdä raslarğa täqdim itte: şulay itep, plenum iğtibarına “Säyäsi wäzğıät turında”, “Bötentatar ictimaği üzägeneñ VII qorıltayı qararları ütäleşe”, “Tatarstan mäğlümat çaraları saylawlar turında” rezolyutsiälär, Tatar zıyalılarına möräcäğät häm soñraq çığışlarda Çallı delegatsiäse täqdim itkän Rusiä Däwlät Duması deputatı Fändäs Safiullinğa häm Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa xatlar uqıldı. Bu rezolyutsiälär-xatlarnıñ kübese rus telendä häm äle alarnıñ täğäyenlängän tekstları iğlan itelmäde. Şuña kürä ğomumi tendensiälär turında berniçä süz.
Älbättä, barlıq xakimiät basqıçları - Amerika xakimiätennän başlap, Çallı administratsiäse başlığına xätle - köçle tänqit utına totıldı. Amerika säyäsäten tänqitlägändä, xätta qolaq işetmägän, küz kürmägän, “фашиствующая часть христианства”, yäğni “xristianlıqnıñ faşistlanuçı öleşe” digän bilgelämä yañğıradı. Rusiä xakimiäte milli respublikalarnı, başqa millätlär mänfäğätlären, tellären, mädäniätlären qısrıqlaw öçen tänqitlände. Respublika xakimiäte häm xalıq deputatları Konstitutsiäne milli mänfäğätlärne yaqlawda prinsipial' pozitsiägä basmawda ğäyeplände. Respublika möstäqillegen, Konstitutsiäne, milli mänfäğätlärne qısrıqlaw BTİÜeñ xälenä dä bik nıq tä'sir yasıyaçaq. Monıñ xaqında plenumnı alıp baruçı Räşit Yägäfärov bolay dide.
AUDİO. (Räşit Yägäfärov TİÜneñ moñarçı öç äybergä – tatarlıqqa, dingä häm törkiçelekkä tayanıp eşlägäne turında söyli. Kiläçäktä, säyäsi wäzğıät qatlawlanu säbäple, zakonnar üzgärü säbäple, ictimaği üzäkneñ eçtälege, eşläw tärtibe üzgäräçäk. Bälki ul legal' bulmağan oyışmağa da äwerelüe ixtimal)
Ä inde Duma deputatı Fändäs Safiullinğa häm Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa xatlarğa kilgändä, äytkänemçä, alarnı BTİÜneñ Çallı bülege wäkile Rifnur Zarifullin uqıdı. Alarda kübräk Çallı xälläre, mädräsälärne naxaqqa waxxabilıq taratuda ğäyepläw, uzğan yıl Çallı bülege ştab-kvartirasına höcüm turında äytelä. Añlaşıla ki, älege xatlar şulay uq aldan äzerlängän ide häm alar basma räweştä plenum eşendä qatnaşuçılarğa taratıldı. Şuña kürä Putinğa yazılğan xatqa İnterat.ru säxifäsendä kommentariy da uqırğa mömkin. Anda bolay dielgän: “Mondıy säyäsät alıp barğanda, Rusiäneñ kiläçäge yuq, dip Çallı TİÜ räise Räfis Kaşapov RF prezidentınnan Çeçnyadağı suğışnı, islamğa qarşı propagandanı, mäktäplärgä pravoslavie kerüne tıyarğa soradı. Wäzğiät XVI ğasırdağı köçläp çuqındıru, qollıqqa töşerü tarixı belän täñgälläşterelä. Xatta, şulay uq, soñğı yıllarda milli xäräkätkä qarata basımnıñ köçäyue da iskä alına. Ştabqa höcüm itkändä arxivnıñ ber öleşe yuğaldı. Häm ul Tatar ictimaği üzägeneñ eşen tikşergändä, prokuratura qulınnan kilep çıqtı, dip añlatıla. Böyek imperiäçel säyäsättän tıyılırğa, Rusiä Federatsiäseneñ milli küptörlelegen häm keçe xalıqlarnıñ xoquqın tanırğa çaqırıla.”
Älbättä, plenumnıñ şulay kübese aldan, Qazanda äzerlängän rezolyutsiälärne raslaw tärtibendä baruı belän kileşmäwçelär dä buldı. Alabuğa bülege citäkçese Täskirä Şäripovağa soñğılar rätendä süz birelsä dä, ul plenum tärtiben bik kisken tänqitläde. Ä xäzer sezgä Tübän Kama wäkile Xälil Ayupovnıñ çığışın täqdim itäm. AUDİO. (Xälil Ayupov plenumnıñ alıp barılu tärtiben tänqitli. Milli xäräkätne qotqarıp qalu öçen milli burjuaziä buldırırğa häm imanlı tatar zıyalıları buldıru şart, di.)
Älbättä, barlıq xakimiät basqıçları - Amerika xakimiätennän başlap, Çallı administratsiäse başlığına xätle - köçle tänqit utına totıldı. Amerika säyäsäten tänqitlägändä, xätta qolaq işetmägän, küz kürmägän, “фашиствующая часть христианства”, yäğni “xristianlıqnıñ faşistlanuçı öleşe” digän bilgelämä yañğıradı. Rusiä xakimiäte milli respublikalarnı, başqa millätlär mänfäğätlären, tellären, mädäniätlären qısrıqlaw öçen tänqitlände. Respublika xakimiäte häm xalıq deputatları Konstitutsiäne milli mänfäğätlärne yaqlawda prinsipial' pozitsiägä basmawda ğäyeplände. Respublika möstäqillegen, Konstitutsiäne, milli mänfäğätlärne qısrıqlaw BTİÜeñ xälenä dä bik nıq tä'sir yasıyaçaq. Monıñ xaqında plenumnı alıp baruçı Räşit Yägäfärov bolay dide.
AUDİO. (Räşit Yägäfärov TİÜneñ moñarçı öç äybergä – tatarlıqqa, dingä häm törkiçelekkä tayanıp eşlägäne turında söyli. Kiläçäktä, säyäsi wäzğıät qatlawlanu säbäple, zakonnar üzgärü säbäple, ictimaği üzäkneñ eçtälege, eşläw tärtibe üzgäräçäk. Bälki ul legal' bulmağan oyışmağa da äwerelüe ixtimal)
Ä inde Duma deputatı Fändäs Safiullinğa häm Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa xatlarğa kilgändä, äytkänemçä, alarnı BTİÜneñ Çallı bülege wäkile Rifnur Zarifullin uqıdı. Alarda kübräk Çallı xälläre, mädräsälärne naxaqqa waxxabilıq taratuda ğäyepläw, uzğan yıl Çallı bülege ştab-kvartirasına höcüm turında äytelä. Añlaşıla ki, älege xatlar şulay uq aldan äzerlängän ide häm alar basma räweştä plenum eşendä qatnaşuçılarğa taratıldı. Şuña kürä Putinğa yazılğan xatqa İnterat.ru säxifäsendä kommentariy da uqırğa mömkin. Anda bolay dielgän: “Mondıy säyäsät alıp barğanda, Rusiäneñ kiläçäge yuq, dip Çallı TİÜ räise Räfis Kaşapov RF prezidentınnan Çeçnyadağı suğışnı, islamğa qarşı propagandanı, mäktäplärgä pravoslavie kerüne tıyarğa soradı. Wäzğiät XVI ğasırdağı köçläp çuqındıru, qollıqqa töşerü tarixı belän täñgälläşterelä. Xatta, şulay uq, soñğı yıllarda milli xäräkätkä qarata basımnıñ köçäyue da iskä alına. Ştabqa höcüm itkändä arxivnıñ ber öleşe yuğaldı. Häm ul Tatar ictimaği üzägeneñ eşen tikşergändä, prokuratura qulınnan kilep çıqtı, dip añlatıla. Böyek imperiäçel säyäsättän tıyılırğa, Rusiä Federatsiäseneñ milli küptörlelegen häm keçe xalıqlarnıñ xoquqın tanırğa çaqırıla.”
Älbättä, plenumnıñ şulay kübese aldan, Qazanda äzerlängän rezolyutsiälärne raslaw tärtibendä baruı belän kileşmäwçelär dä buldı. Alabuğa bülege citäkçese Täskirä Şäripovağa soñğılar rätendä süz birelsä dä, ul plenum tärtiben bik kisken tänqitläde. Ä xäzer sezgä Tübän Kama wäkile Xälil Ayupovnıñ çığışın täqdim itäm. AUDİO. (Xälil Ayupov plenumnıñ alıp barılu tärtiben tänqitli. Milli xäräkätne qotqarıp qalu öçen milli burjuaziä buldırırğa häm imanlı tatar zıyalıları buldıru şart, di.)
