Çınbarlıqta tülpannar Hollandiäneñ milli ğorurlığı. Patşalıqnıñ elekke başqalası-Xarem şähäre tiräsendä bäräñge häm boday basuları tügel, ä näq menä tülpan qırları cäyelgän. Mart axırınnan may ayı azağına qadär ilneñ küp şähärlärendä çäçäk kürgäzmäläre oyıştırıla, alarnıñ iñ zurısı Amsterdam şähäreneñ Kökenhoff parkındağısı yılına millionlağan turist cälep itä, biredä isegezgä töşerep ütäm –Hollandiädä 41 meñ kvadrat çaqrım cirdä 15 million yarım keşe yäşi. Qorı sannar ber ni dä añlatmıy, başqaça äytsäk-1 kvadrat çaqrımda yäşägän 55 Tatarstan keşesenä 440 Hollandalı turı kilä. Ni qadär tığız ikänen üzegez küz aldığızğa kiterä alasız.
Hollandiäneñ kolonial tarixı ilgä immigranlarnıñ küpläp kilüenä yaxşı cirlek tudıra. 17 ğasırda Hollandiä Yevropanıñ säwdä , diñgez häm iñ tärräqi itkän iqtisadi üzäge ide. Şul çaqta Hollandiä könyaq-könçığış Aziä illären basıp ala. Bügenge köndä biregä kilep säyäsi sıyınu xoquqı sorauçıları yä eş ezläwçelärneñ küpçelege İndoneziä, Antil utrawları, Surinam, Gviana däwlätlärennän. Şulay uq biredä töreklär, qıtaylar häm çegännär küp. Soñğı yıllarda suğış barğan illärdän dä möhacirlär artqan-Äfğanstan, Ğiraq. Niderlandqa da törle yullar belän kilälär. Läkin monda çiklärneñ Germaniä häm Belgiä belän genä buluı cirle xakimiätlärgä eşne ciñeläytä, qanunsız kilergä teläwçlär öçen isä eşne qatlaulandıra. Niderlandqa ber nindi räsmi röxsätsez-vizasız kerergä röxsät itelgän illärneñ isemlege bik qısqa-Australiä, Kanada, Yaña Zelandiä, Amerika Quşma Ştatları, Şveytsariä, häm älbättä Şengen zonağa kergän däwlätlär watandaşları. İmmigrantlar belän eş itüçe maxsus İmmigratsiä häm Naturalizatsiä Xezmäte bar. Yustitsiä ministrlığı qarşındağı bu oyışma Niderlandqa eş öçen, ğailäse belän qawışır öçen kilüçelärneñ yä dä qaçaqlarnıñ eşlären tikşerä, alarğa ildä qalu röxsäten birü-birmäw mäs’äläsen xäl itä. Oyışma böten bu eşne politsiä, Niderland Patşalığınıñ xärbi politsiäse, qaçaqlar üzäge, törle illärneñ ilçelekläre häm Tışqı eşlär ministrlığı belän kiñäşläşep başqara. Ber-niçä yıl eçendä genä İmmigratsiä xezmäteneñ eşe nıq arttı, häm säbäplären xäzer ük añlatam. Yuğarı tormış däräcäse häm eşsezlek bik tübän bulğan Hollandiä bik küp möhacirlärne cälep itä. Germaniädä säyäsi sıyınu xoquqın alu qanunnarı qırıslanğaç qaçaqlar äle üz tärtiplären üzgärtep ölgermägän Niderlandqa ağıldı. Ägär İmmigratsiä xezmäte birgän mäğlümatlärgä küz salsaq-qaçaq statusı alu, soñıraq watandaşlıqqa möräcäğät itü awır da tügel. Ni öçen tuğan ileñdä yäşärgä qurqınıç bulğanın isbatlarğa tieşseñ. Daimi yäşäw röxsätenä 5 yıl iä bulğaç, üzeñne yaxşı kürsätkän häm telne öyrängän bulsañ-inde Hollandiä watandaşı bula alasıñ. Läkin näq menä şuşı taläplärne ütäw iñ awırı ikän. Bolarnıñ barısı turında bez Hollandiä watandaşı, xäzerge waqıtta Belgiäneñ Antwerp Universitetınıñ politologiä professorı Cas Mudde belän söyläştek. Berniçä yıl eçendä Hollandiägä dä kürşe Germaniägä kebek yäşräk xezmät köçe kiräk bulaçaq. Xalıq qartaya bara. İldä dä-çittän keşelärne kitertü kiräklege tiräsendä bäxäslär başlandı. Cas Mudde: Fikerlär ayırıldı. Xalıqnıñ ber öleşe-iqtisadnı yuğarı däräcädä totar öçen, tärräqiätne däwam itär öçen xalıqara belgeçlärne kitertü, immigrantlarnı cälep itü kiräk dip sanıy. Kübesençä mondıy pozitsiädä eşquarlar, küpmillätle cämğiät yaqlı dairälär tora. Başqa ber öleşe isä-häm alar küpçelekne täşkil itä-bu problemanı arttırıp kürsätü, Hollandiä xalqı üze dä üz däwläteneñ yuğarı däräcädäge sotsial häm iqtisadi statusın saqlap qala ala. Säyäsät belgeçe Cas äfändedän, min, Niderland xalqınıñ çit il keşelärenä häm möhacirlärgä qarata mönäsäbäten soradım: Berençe oçratqan keşedän sorağız-Hollandiä xalqı çit keşelären ğömümän alğanda bik yarata, dip äytäçäk. Läkin barıber Yevropalı bulmağan möhacirlärne ildä telämilär
Niderland xalqı uzğan 10-15 yılda nıq üzgärgän. İlneñ tarixında da kolonial säxifäse buluı turında söylägän idek. Elek böten millät keşelärenä iñ küp çıdamlıq kürsätkän xalıqlarnıñ berse-Hollandalılar bügenge köndä immigrantlarnıñ kilüen telämi. Xalıqnıñ küpçelege-sotsial aqçalar alıp yatqan qaçaqlar ğasırlar buyına cıyılğan baylıqnı tar-mar itä, Holland cämğiätenä üz problemaları belän awır yök bulıp yata, dip sanıy. Belgiä universitetı professorı, ber millät wäkilläre başqa xalıqtan kübräk problema tudıra diergä xata bulır ide, dide. Ğadättä problemalar-törle sotsial gruppalarda çığa. Niderlandta tülpannar ğına tügel, ä pornoindustriä dä çäçäk ata. Şulay uq narkomaniäneñ här töre biredä siräk küreneş bulmağanın iskä alğanda, beleme häm hönäre bulmağan immigrantlar şuşı yulğa basa digän näticä yasarğa nigez bar. Minem, Hollandiägä şuşı waqıtta nindi dä bulsa belgeçlär kiräkme, digän sorawıma, Cass Mudde, Niderlandqa çittän eş ezläp kilü mömkin tügel diärlek, dip cawap birde. Yevropa Berlegennän çittän Hollandiä xökümäte ber keşe dä eşkä almıy. Ni öçen bilgele ber urınğa Hollandiä watandaşın tügel dä, ber tatar yä başqortnı alırğa telägänen şirkät räsmi dairälärgä bik yaxşı dälillärgä tieş. Belgiä Universitetı professorı belän äñgämäbezneñ axırında tağın ber möhim mäs’älägä iğtibar ittek. Yevropa Berlegendä qayber eşlär urtaq bulsa da-qaçaqlar häm immigratsiä turında berdäm qanun yuq. Näticädä här däwlät üz başına xäräkät itep üz kürşelärenä problema tudırıp tora. Hollandiä Germaniä belän çiktäş. Germaniä qaçaqlar häm immigrantlarğa qarağan tärtiplären qırıslatqaç ta-möhacirlär sıyınu ezläp Hollandiägä ağıldı. Äzer bulmağan däwlät şunda uq üz qanunnarın üzgärtte, xalıqta möxacirlärgä qarata tiskäre mönäsäbät tuuğa nigez salındı. Ägär Yevropa Berlege berdäm immigratsiä qanunın qabul itsä-problemalar äzräk bulır ide, di Holland professorı. Xäzerge waqıtta Niderlarnd xalqı yaña çit il keşeläreneñ kilüen telämi.
Axırda ğadättägeçä ber-niçä qızıqlı mäğlümat. Tapşırunı tülpan süze belän başlağan idem-şunıñ belän tämamlarmın da. Hollandiä ğorurlığı bulğan bu çäçäk üze Kavkaz taularınnan kilä. Anda ul meñençe yılda berençe tapqır tabılğan. Soñınnan Avstriä ilçese Ogir de Busbek anı İstanbul-Konstantinopol baqçasında 1550nçe yılda kürep mökibbän kitkän. Tülpan süze dä törki türban süzennän kilä dip sanala. 40 yıl uzğaç İmperator Maksimilian İİ berniçä suğannı üz baqçasına alıp qaytıp utırtqan. 1993nçe yılda Hollandiä xalqı tülpan çäçäge tarixınıñ 400 yıllığın tantanalı räweştä bilgeläp ütte. 16nçı ğasır axırında häm 17nçe ğasırda Hollandiädä tülpan kizüe däwam itä. Ul çaqta öyeñneñ türendä tülpan çäçäge bäyläme-xäzerge waqıtta garajıñda Jaguar maşinası buluı belän tiñ bulğan dilär. Qızıqsınuçılar öçen bäyäse: 17nçe ğasır urtasında tülpannıñ siräk ber töre suğanınıñ bäyäse 4600 florin ide. Çağıştırır öçen ul çaqta ber sıyır bäyäse 100 florin. Kep-keçkenä Hollanidä yıl sayın dönyağa 2 milliard tülpan suğanın satıp 22 milliard dollar aqça qazana
Alsu Qormaş
Hollandiäneñ kolonial tarixı ilgä immigranlarnıñ küpläp kilüenä yaxşı cirlek tudıra. 17 ğasırda Hollandiä Yevropanıñ säwdä , diñgez häm iñ tärräqi itkän iqtisadi üzäge ide. Şul çaqta Hollandiä könyaq-könçığış Aziä illären basıp ala. Bügenge köndä biregä kilep säyäsi sıyınu xoquqı sorauçıları yä eş ezläwçelärneñ küpçelege İndoneziä, Antil utrawları, Surinam, Gviana däwlätlärennän. Şulay uq biredä töreklär, qıtaylar häm çegännär küp. Soñğı yıllarda suğış barğan illärdän dä möhacirlär artqan-Äfğanstan, Ğiraq. Niderlandqa da törle yullar belän kilälär. Läkin monda çiklärneñ Germaniä häm Belgiä belän genä buluı cirle xakimiätlärgä eşne ciñeläytä, qanunsız kilergä teläwçlär öçen isä eşne qatlaulandıra. Niderlandqa ber nindi räsmi röxsätsez-vizasız kerergä röxsät itelgän illärneñ isemlege bik qısqa-Australiä, Kanada, Yaña Zelandiä, Amerika Quşma Ştatları, Şveytsariä, häm älbättä Şengen zonağa kergän däwlätlär watandaşları. İmmigrantlar belän eş itüçe maxsus İmmigratsiä häm Naturalizatsiä Xezmäte bar. Yustitsiä ministrlığı qarşındağı bu oyışma Niderlandqa eş öçen, ğailäse belän qawışır öçen kilüçelärneñ yä dä qaçaqlarnıñ eşlären tikşerä, alarğa ildä qalu röxsäten birü-birmäw mäs’äläsen xäl itä. Oyışma böten bu eşne politsiä, Niderland Patşalığınıñ xärbi politsiäse, qaçaqlar üzäge, törle illärneñ ilçelekläre häm Tışqı eşlär ministrlığı belän kiñäşläşep başqara. Ber-niçä yıl eçendä genä İmmigratsiä xezmäteneñ eşe nıq arttı, häm säbäplären xäzer ük añlatam. Yuğarı tormış däräcäse häm eşsezlek bik tübän bulğan Hollandiä bik küp möhacirlärne cälep itä. Germaniädä säyäsi sıyınu xoquqın alu qanunnarı qırıslanğaç qaçaqlar äle üz tärtiplären üzgärtep ölgermägän Niderlandqa ağıldı. Ägär İmmigratsiä xezmäte birgän mäğlümatlärgä küz salsaq-qaçaq statusı alu, soñıraq watandaşlıqqa möräcäğät itü awır da tügel. Ni öçen tuğan ileñdä yäşärgä qurqınıç bulğanın isbatlarğa tieşseñ. Daimi yäşäw röxsätenä 5 yıl iä bulğaç, üzeñne yaxşı kürsätkän häm telne öyrängän bulsañ-inde Hollandiä watandaşı bula alasıñ. Läkin näq menä şuşı taläplärne ütäw iñ awırı ikän. Bolarnıñ barısı turında bez Hollandiä watandaşı, xäzerge waqıtta Belgiäneñ Antwerp Universitetınıñ politologiä professorı Cas Mudde belän söyläştek. Berniçä yıl eçendä Hollandiägä dä kürşe Germaniägä kebek yäşräk xezmät köçe kiräk bulaçaq. Xalıq qartaya bara. İldä dä-çittän keşelärne kitertü kiräklege tiräsendä bäxäslär başlandı. Cas Mudde: Fikerlär ayırıldı. Xalıqnıñ ber öleşe-iqtisadnı yuğarı däräcädä totar öçen, tärräqiätne däwam itär öçen xalıqara belgeçlärne kitertü, immigrantlarnı cälep itü kiräk dip sanıy. Kübesençä mondıy pozitsiädä eşquarlar, küpmillätle cämğiät yaqlı dairälär tora. Başqa ber öleşe isä-häm alar küpçelekne täşkil itä-bu problemanı arttırıp kürsätü, Hollandiä xalqı üze dä üz däwläteneñ yuğarı däräcädäge sotsial häm iqtisadi statusın saqlap qala ala. Säyäsät belgeçe Cas äfändedän, min, Niderland xalqınıñ çit il keşelärenä häm möhacirlärgä qarata mönäsäbäten soradım: Berençe oçratqan keşedän sorağız-Hollandiä xalqı çit keşelären ğömümän alğanda bik yarata, dip äytäçäk. Läkin barıber Yevropalı bulmağan möhacirlärne ildä telämilär
Niderland xalqı uzğan 10-15 yılda nıq üzgärgän. İlneñ tarixında da kolonial säxifäse buluı turında söylägän idek. Elek böten millät keşelärenä iñ küp çıdamlıq kürsätkän xalıqlarnıñ berse-Hollandalılar bügenge köndä immigrantlarnıñ kilüen telämi. Xalıqnıñ küpçelege-sotsial aqçalar alıp yatqan qaçaqlar ğasırlar buyına cıyılğan baylıqnı tar-mar itä, Holland cämğiätenä üz problemaları belän awır yök bulıp yata, dip sanıy. Belgiä universitetı professorı, ber millät wäkilläre başqa xalıqtan kübräk problema tudıra diergä xata bulır ide, dide. Ğadättä problemalar-törle sotsial gruppalarda çığa. Niderlandta tülpannar ğına tügel, ä pornoindustriä dä çäçäk ata. Şulay uq narkomaniäneñ här töre biredä siräk küreneş bulmağanın iskä alğanda, beleme häm hönäre bulmağan immigrantlar şuşı yulğa basa digän näticä yasarğa nigez bar. Minem, Hollandiägä şuşı waqıtta nindi dä bulsa belgeçlär kiräkme, digän sorawıma, Cass Mudde, Niderlandqa çittän eş ezläp kilü mömkin tügel diärlek, dip cawap birde. Yevropa Berlegennän çittän Hollandiä xökümäte ber keşe dä eşkä almıy. Ni öçen bilgele ber urınğa Hollandiä watandaşın tügel dä, ber tatar yä başqortnı alırğa telägänen şirkät räsmi dairälärgä bik yaxşı dälillärgä tieş. Belgiä Universitetı professorı belän äñgämäbezneñ axırında tağın ber möhim mäs’älägä iğtibar ittek. Yevropa Berlegendä qayber eşlär urtaq bulsa da-qaçaqlar häm immigratsiä turında berdäm qanun yuq. Näticädä här däwlät üz başına xäräkät itep üz kürşelärenä problema tudırıp tora. Hollandiä Germaniä belän çiktäş. Germaniä qaçaqlar häm immigrantlarğa qarağan tärtiplären qırıslatqaç ta-möhacirlär sıyınu ezläp Hollandiägä ağıldı. Äzer bulmağan däwlät şunda uq üz qanunnarın üzgärtte, xalıqta möxacirlärgä qarata tiskäre mönäsäbät tuuğa nigez salındı. Ägär Yevropa Berlege berdäm immigratsiä qanunın qabul itsä-problemalar äzräk bulır ide, di Holland professorı. Xäzerge waqıtta Niderlarnd xalqı yaña çit il keşeläreneñ kilüen telämi.
Axırda ğadättägeçä ber-niçä qızıqlı mäğlümat. Tapşırunı tülpan süze belän başlağan idem-şunıñ belän tämamlarmın da. Hollandiä ğorurlığı bulğan bu çäçäk üze Kavkaz taularınnan kilä. Anda ul meñençe yılda berençe tapqır tabılğan. Soñınnan Avstriä ilçese Ogir de Busbek anı İstanbul-Konstantinopol baqçasında 1550nçe yılda kürep mökibbän kitkän. Tülpan süze dä törki türban süzennän kilä dip sanala. 40 yıl uzğaç İmperator Maksimilian İİ berniçä suğannı üz baqçasına alıp qaytıp utırtqan. 1993nçe yılda Hollandiä xalqı tülpan çäçäge tarixınıñ 400 yıllığın tantanalı räweştä bilgeläp ütte. 16nçı ğasır axırında häm 17nçe ğasırda Hollandiädä tülpan kizüe däwam itä. Ul çaqta öyeñneñ türendä tülpan çäçäge bäyläme-xäzerge waqıtta garajıñda Jaguar maşinası buluı belän tiñ bulğan dilär. Qızıqsınuçılar öçen bäyäse: 17nçe ğasır urtasında tülpannıñ siräk ber töre suğanınıñ bäyäse 4600 florin ide. Çağıştırır öçen ul çaqta ber sıyır bäyäse 100 florin. Kep-keçkenä Hollanidä yıl sayın dönyağa 2 milliard tülpan suğanın satıp 22 milliard dollar aqça qazana
Alsu Qormaş
