AQŞ prezidentı G.Bush Ğıraqnıñ aftoritar citäkçesen bärep töşerep, ildä demokratiä kiterergä telim dip belderep kilä. Ämma qayberäülär Bushnıñ suğış plannarı yaqın könçığıştağı iñ uñışlı demokratik täcribäne boza ala dip qurqa.91-nçe yıldağı Farsı Qultığı suğışınnan soñ kördlär kontrolındağı tönyaq Ğıraq , Saddam xakimiäte astında tormağan demokratik, bäysez territorie. AQŞ vä Britan oçqıçları tarafınnan saqlanğan BMOnıñ neftqa almaşqa azıq tölek programmasınnan faydalanğan 4million kördneñ ireşkän demokratiä vä irekle bazar ekonomikası, avtokratlar östenlek itkän iqtisadları eşlämäğän yaqın könçığış illäre belän çağıştırğanda bik siräk küreneş bulıp tora.
Kördlär däwläte bulmağan in zur xalıq törkeme , alarnıñ sanı 30millionnan artıqraq.AQŞnıñ eleke ilçese häm Waşingtonda körd mäsäläsen in yaxşı belgän keşe dip sanalağan Peter Galbraith tönyaq Ğıraqta kördlärneñ 12 yıl bäysezlektä yäşäwläre alar öçen bik zur uñış buldı dip äytep bolay di
Audio Tönyaqta kördlär här daim ‘Bu altın çor’ dip äytä. Bu bez iä bulğan in yaxşı närsä.Alar üzlären idarä itä, xökümät xalıqnıñ mänfäğätlären qayğırta.Minemçä alarnıñ moñı saqlap qalırğa teläwe bik tä añlaşıla. AQŞnıñ suğıştan sonğı planı Kördlärneñ bu täcribäsen qurqınıç astında qaldıra.Galbraith süzlärençä
Audio AQŞ prezidentı demokratik Ğıraq turında söyläde ä xäzer administratsie törkemnärneñ wäkillek itelgän xökümät turında söyli , demokratiä buldırırğa telämi.Minemçä bu AQŞ ışanğan närsälärgä xıyanät itü, Ğıraq xalqı xaq qazanğan närsälärgä xıyanät itü bulıp tora.
Comğada WP gazetasında basılğan AQŞ planı , Prezident Bushnıñ Saddamnı bärep töşerü öçen kitergän töp säbäplärgä nıq qarşı bulıp tora. Suğıştan soñğı Ğıraq, demokratik, federal däwlät bulıp küz aldına kiterelä, anda tönyaqta kördlärgä, könyaqta şiğıylarğa häm Üzäk Ğıraqta sönnilärgä kiñ xakimiät bireläçäk dip qaralğan ide. Ämma yaña planda çınbarlıq bötenläy başqa, anda yıllarğa suzılğan AQŞ xärbi okupatsiesennän soñ sonğı çiktä törle törkemnär wäkillek itelgän xökümät oyıştırıla, Baath partiäseneñ in yaman elementları tazartılğannan soñ elege burokratiä urınında qaldırıla.WP mäqaläsenä qarağanda ,demokratik federatsiedän wazkiçügä, suğıştan sonğı Äfganstandağı xällärne buldırmau teläge säbäp.Bilgele bulğança anda zäğif üzäk xökümät utıra, regionnar kürşe illärneñ täsire astında torğan suğış komandirları qulında , häm yaña säyäsi tärtipne köçkä kertü öçen küpläp amerikan xärbiläre yuq. Planda Waşingtonnıñ Ğıraqta köçle üzäk xakimiät buldırırğa teläge añlaşıla. Bu isä Suğut Ğäräbstäne kebek regional köçlärneñ il belän idarä itkän sönnilärgä, İrannıñ Ğıraq şiğıylarına täsir itüenä yul quymayaçaq häm Demokratik federatsie kördlärneñ bäysez däwlät oyıştırularına kiterer dip qurıqqan Törkiene tınıçlandıra. Elek Ronald Regannıñ iminlek şurasında utırğan Raymond Tanter plan Galbraith bäyälägännän bögülüçänräk di .Tanter plan Ğıraqta demokratiägä küçkändä Waşingtonğa 3 ölkädä yardäm itäçäk dip äytä. .Anıñ fikerençä, berençedän xärbi ciñü,İkençedän politik qazanışlarnı totrıqlandıru, şulay itep xärbi ciñüne yuğaltmasqa häm öçençedän törle etnik, regional törkemnär arasında satulaşu. Bu satulaşularda neft satudan kilgän aqça etergäç bulaçaq. Ägärdä bu törkemnärgä nindider federal nigezdä keremnän pay wäğdä itelsä, alar üz aralarında satulaşaçaq. Tanter ayruça plan bälkim dä Ğıraq mäsäläsenä ällä ni qatnaşırğa telämägän Törkiene cälep itü mäsäläsen dä küzdä tota. di.Xabärlärgä qarağanda Ankara belän Waşington arasında barğan satulaşular tämamlanıp kilä.Ämma qayber problemalar äle dä xäl qılınrğa tieş. Ankara tönyaq Ğıraqta bäreleşlär başlansa, anda xärbilären kertmäkçe, ul humanitar säbäplär alğa sörsä dä kördlärneñ neftqa bay Kirkuk şähren alularınnan qurqa. Häm Kirkukta yäşäwçe törkmännärne saqlau bezneñ eş di. Waşington belän barğan satulaşularda törklärneñ Ğıraqqa amerika komandası astında kerergä telämäüe añlaşıla, AQŞ isä qapma qarşılıqlarğa säbäp bulır dip komandanı üz qulınnan ıçqındırırğa cıyınmıy.Waşingtonda Körd İnstitutında eşläwçe Mike Amitay süzlärençä (audio)
Rejim cimerelä başlanğaç närsä bulaçağın beräü dä belmi. Ber kemgä dä turılıqlı bulmağan qorallı elementlar xällärne qatmarlandıra ala. Bagdad yäki kürşe illär agentlarınıñ qotırtuı näticäsendä köç qullanılğan insidentlarnıñ konfrontatsiegä alıp baruı mömkin.Törkie üz başına regionğa kersä häm AQŞ anı tuqtataçaq xäldä bulmasa çınlap ta qurqınıçlı.
Galbraith amerikan xärbilärenä Törkie bik kiräkle bu añlaşıla, ämma Waşington Ankarağa bik küp taşlamalar yasıy di . Galbraith süzlärençä , Bushnıñ Ğıraq opozitsiese öçen bilgelägän mäxsus wäkile Zalmay Xalizad fevraldä körd citäkçelärenä federatsie turındağı plannarınnan vazkiçegez, suğıştan soñ Törkieneñ okupatsiesen qabul itegez häm Saddamnıñ öylärennän quıp cibärgän yözmeñnärçä körd qayta almayaçaq dip beldergän. Galbraith bolay di
Audio Körd demokratiäsen açıqça izüne mäqsat itep quyğan çarada Törkie yanında toru, bik zur xata dip uylıym.Bu il öçen qotoçqıç presedent buldıra häm anıñ mäqsatları turında şik uyandıra.
Tanter isä Saddamsız Ğıraq hiç şiksez kördlär öçen yaxşıraq bulaçaq, AQŞ, Britan oçqıçları tarafınnan här kön saqlanmağan räsmi bulmağan körd däwläte yäşi almıy , ayruça kördlär Kirkuk neft yatmaları turında närsäder äytä alaçaq, xäzer isä alar ber nidä äytä almıy dip söyli . WPta näşer itelgän planda başqa närsälär belän berrättän Ğıraqta xärbi bulmağan sivil administrator bilgeläü turında süz bara. Ul bälkim dä AQŞnıñ eleke gubernatorı yäki ilçese bula ala.20-25 ğıraqlıdan torğan kiñäş şurası aña kiñäşlär biräçäk.Başqa ber komissie isä konstitutsiene yazaçaq. Aqyort bu atnada plan turında kongressqa häm jurnalistlarğa mäğlümät biräçäk dip kötelä.
Färidä Xämit, Praga
Audio Tönyaqta kördlär här daim ‘Bu altın çor’ dip äytä. Bu bez iä bulğan in yaxşı närsä.Alar üzlären idarä itä, xökümät xalıqnıñ mänfäğätlären qayğırta.Minemçä alarnıñ moñı saqlap qalırğa teläwe bik tä añlaşıla. AQŞnıñ suğıştan sonğı planı Kördlärneñ bu täcribäsen qurqınıç astında qaldıra.Galbraith süzlärençä
Audio AQŞ prezidentı demokratik Ğıraq turında söyläde ä xäzer administratsie törkemnärneñ wäkillek itelgän xökümät turında söyli , demokratiä buldırırğa telämi.Minemçä bu AQŞ ışanğan närsälärgä xıyanät itü, Ğıraq xalqı xaq qazanğan närsälärgä xıyanät itü bulıp tora.
Comğada WP gazetasında basılğan AQŞ planı , Prezident Bushnıñ Saddamnı bärep töşerü öçen kitergän töp säbäplärgä nıq qarşı bulıp tora. Suğıştan soñğı Ğıraq, demokratik, federal däwlät bulıp küz aldına kiterelä, anda tönyaqta kördlärgä, könyaqta şiğıylarğa häm Üzäk Ğıraqta sönnilärgä kiñ xakimiät bireläçäk dip qaralğan ide. Ämma yaña planda çınbarlıq bötenläy başqa, anda yıllarğa suzılğan AQŞ xärbi okupatsiesennän soñ sonğı çiktä törle törkemnär wäkillek itelgän xökümät oyıştırıla, Baath partiäseneñ in yaman elementları tazartılğannan soñ elege burokratiä urınında qaldırıla.WP mäqaläsenä qarağanda ,demokratik federatsiedän wazkiçügä, suğıştan sonğı Äfganstandağı xällärne buldırmau teläge säbäp.Bilgele bulğança anda zäğif üzäk xökümät utıra, regionnar kürşe illärneñ täsire astında torğan suğış komandirları qulında , häm yaña säyäsi tärtipne köçkä kertü öçen küpläp amerikan xärbiläre yuq. Planda Waşingtonnıñ Ğıraqta köçle üzäk xakimiät buldırırğa teläge añlaşıla. Bu isä Suğut Ğäräbstäne kebek regional köçlärneñ il belän idarä itkän sönnilärgä, İrannıñ Ğıraq şiğıylarına täsir itüenä yul quymayaçaq häm Demokratik federatsie kördlärneñ bäysez däwlät oyıştırularına kiterer dip qurıqqan Törkiene tınıçlandıra. Elek Ronald Regannıñ iminlek şurasında utırğan Raymond Tanter plan Galbraith bäyälägännän bögülüçänräk di .Tanter plan Ğıraqta demokratiägä küçkändä Waşingtonğa 3 ölkädä yardäm itäçäk dip äytä. .Anıñ fikerençä, berençedän xärbi ciñü,İkençedän politik qazanışlarnı totrıqlandıru, şulay itep xärbi ciñüne yuğaltmasqa häm öçençedän törle etnik, regional törkemnär arasında satulaşu. Bu satulaşularda neft satudan kilgän aqça etergäç bulaçaq. Ägärdä bu törkemnärgä nindider federal nigezdä keremnän pay wäğdä itelsä, alar üz aralarında satulaşaçaq. Tanter ayruça plan bälkim dä Ğıraq mäsäläsenä ällä ni qatnaşırğa telämägän Törkiene cälep itü mäsäläsen dä küzdä tota. di.Xabärlärgä qarağanda Ankara belän Waşington arasında barğan satulaşular tämamlanıp kilä.Ämma qayber problemalar äle dä xäl qılınrğa tieş. Ankara tönyaq Ğıraqta bäreleşlär başlansa, anda xärbilären kertmäkçe, ul humanitar säbäplär alğa sörsä dä kördlärneñ neftqa bay Kirkuk şähren alularınnan qurqa. Häm Kirkukta yäşäwçe törkmännärne saqlau bezneñ eş di. Waşington belän barğan satulaşularda törklärneñ Ğıraqqa amerika komandası astında kerergä telämäüe añlaşıla, AQŞ isä qapma qarşılıqlarğa säbäp bulır dip komandanı üz qulınnan ıçqındırırğa cıyınmıy.Waşingtonda Körd İnstitutında eşläwçe Mike Amitay süzlärençä (audio)
Rejim cimerelä başlanğaç närsä bulaçağın beräü dä belmi. Ber kemgä dä turılıqlı bulmağan qorallı elementlar xällärne qatmarlandıra ala. Bagdad yäki kürşe illär agentlarınıñ qotırtuı näticäsendä köç qullanılğan insidentlarnıñ konfrontatsiegä alıp baruı mömkin.Törkie üz başına regionğa kersä häm AQŞ anı tuqtataçaq xäldä bulmasa çınlap ta qurqınıçlı.
Galbraith amerikan xärbilärenä Törkie bik kiräkle bu añlaşıla, ämma Waşington Ankarağa bik küp taşlamalar yasıy di . Galbraith süzlärençä , Bushnıñ Ğıraq opozitsiese öçen bilgelägän mäxsus wäkile Zalmay Xalizad fevraldä körd citäkçelärenä federatsie turındağı plannarınnan vazkiçegez, suğıştan soñ Törkieneñ okupatsiesen qabul itegez häm Saddamnıñ öylärennän quıp cibärgän yözmeñnärçä körd qayta almayaçaq dip beldergän. Galbraith bolay di
Audio Körd demokratiäsen açıqça izüne mäqsat itep quyğan çarada Törkie yanında toru, bik zur xata dip uylıym.Bu il öçen qotoçqıç presedent buldıra häm anıñ mäqsatları turında şik uyandıra.
Tanter isä Saddamsız Ğıraq hiç şiksez kördlär öçen yaxşıraq bulaçaq, AQŞ, Britan oçqıçları tarafınnan här kön saqlanmağan räsmi bulmağan körd däwläte yäşi almıy , ayruça kördlär Kirkuk neft yatmaları turında närsäder äytä alaçaq, xäzer isä alar ber nidä äytä almıy dip söyli . WPta näşer itelgän planda başqa närsälär belän berrättän Ğıraqta xärbi bulmağan sivil administrator bilgeläü turında süz bara. Ul bälkim dä AQŞnıñ eleke gubernatorı yäki ilçese bula ala.20-25 ğıraqlıdan torğan kiñäş şurası aña kiñäşlär biräçäk.Başqa ber komissie isä konstitutsiene yazaçaq. Aqyort bu atnada plan turında kongressqa häm jurnalistlarğa mäğlümät biräçäk dip kötelä.
Färidä Xämit, Praga