Belgeçlәrneŋ belderüenә qarağanda, OPEK, şul sanda Iran da Ğıraq suğışı vaqıtında nefte bazarında totnaqlıq saqlansın өçen nefte çığarunı arttırğannar. Sәud Ğәrәbstan citәklәgәn oyışmadağı 10 il Mart ayında kөnenә ber milion 700 meŋ miçkә küberәk nefte çığarğan. Bu inde bilgelәngәn quotadan 8 protsentqa küberәk. Sәud Ğәrәbstannan başqa Kuveyt, Liviә, Iran, Qatar, Berlәşkәn Ğәrәp Әmirlege , Aljir hәm eş taşlaudan zur zian kürgәn Venezuela da nefte çığaruynı arttırğannar. OPEKneŋ nefte çığarunı arttıruı, Ğıraq suğışı hәm Nigeriәdәge әtnik bәreleşlәr sәbәple nefteneŋ kilmәve arqasında xasıyl bulan citeşsezlekne qaplağan. Dөnyanı küberәk nefte belәn tәmin itüçe illәr arasında suğışnı yaqlauçı hәm şulay uq aŋa qarşı çıqqan Islam dәvlәtlәre dә bar. Royter xәbәr agentlığınıŋ belderüençә, Iran OPEK illәreneŋ nefte çığarunı arttıruına başta qarşı çıqqan. Ul bu adım Washingtonğa hөcüm өçen yәşel ut bulır ide dip beldergәn. Lәki, ul üze Mart ayında quyılan qutadan 4 bөten unan 2 protsent küerәk nefte çığarğan. Irannıŋ nefte minstere Namdar Zanganeh Martnıŋ 10-nda OPEK Islam dөnyası AQŞ xәrbi intervensiәsen yaqlıy digәn fikegә kilerlek qarar qabul itmәs dip beldergәn ide. Ul şulay uq nefte bәyәlәreneŋ kütәrelüe өçen tәminat probleması tügel, ә suğıştan qurqu sәbәp bulıp tora , OPEK produksiәsen arttıru өçen sәbәp yuq dip tә әytkәn ide. Әlbәttә, nigezdә mөselman illәre ağza bulğan OPEKneŋ nefte çığarunı arttıruı Islam Dөnyasınıŋ suğışnı yaqlauın aŋlatmıy. Monıŋ tөbendә kәsep hәm nefte mәsәlәsen 70-nçe yılarda bulğanı kebek sәyәsәtlәştermәv telәge yata. Iran Mart ayında nefte çığarunı arttırsa da, ul suğışta soŋ, nefte çığarunı OPEKneŋ kөnenә 3-4 milin miçkәgә kimetüe kirәk bulaçaq dip tә belderde. Bәlkim, monda Irannıŋ küberk nefte çığara almauı da rol uynıydır. Niçek kenә bulmasın, OPEKneŋ suğış vaqıtında nefte çığarunı arttıruı arqasında dөnya bazarında anıŋ bәyәse qotoçqıç miqdarda kütәrelmәde.
Fәrit Idelle, Praga.
Fәrit Idelle, Praga.