Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rafail Xakimov : «Min Saddamnı bik yaratıp betermim. Minemçä, ul üz ilen tübänlekkä töşerde. İran belän suğış, Kuveytqa höcüm - bu faktlar Xösäinğä şiklänep qarawğa etärä. İkençe yaqtan, Amerikanıñ üze telägänçä genä xalıqara mönäsäbätlär qorıp yatuı, şulay uq, normal xäl tügel. Monı Berläşkän Millätlär Oyışması aşa eşläw döresräk bulır ide. Läkin BMO inde küptän krizis kiçerä, häm anı amerikannar kiterep çığarmadı...». Республика Татарстан.


Yaz kilde! Könnär qayçan cılıtır? Yaz kilüen sizäsezme? Häm başqa şundıy sorawlar uquçılarnı ayıruça qızıqsındıra bu könnärdä. Yaznıñ inde ikençe ayı başlansa da, tabiğät cılı häm qoyaşlı könnär belän bik söyendermi äle. Ber gäzit meteorolog belän äñgämä bastırdı. Anda äytelgänçä, şuşı yal könnärendä 5-6 däräcägä qädär salqın bulaçaq, ä kiläse atnadan cılı cillär isä başlayaçaq ikän.

Ğiraqqa qarşı suğış teması da matbuğat bitlärennän töşmi, läkin berençelekne başqa waqiğalar ala başladı. Alayda Республика Татарстан gäziteneñ pänceşämbe sanında küptän tügel Mäskäwdä Bäysez Däwlätlär Berdämlege illäreneñ yuğarı islam şurasınıñ utırışı bulıp ütüe turında xäbär itelä. Anda çığış yasağan möfti Tälğät Tacetdin suğışnı tuqtatu öçen berdänber yul - Allağa yalwaru, dip beldergän ikän. Şuşı utırışqa häm Ğiraqtağı xällärgä mönäsäbätne belderü üteneçe belän gäzit Tatarstan Prezidentınıñ säyäsi kiñäşçese Rafail Xakimovqa möräcäğät itä. Rafail Sibğät ulı Amerikanıñ höcüme qotılğısız ide, digän bäyä birä. Amerikanıñ terrorçılardan qurıqqanğa ğına tügel, bu il xärbi maqsatlarğa üz büdjetınnan 400 milliard dollar bülep birgän. Bu bötendönya illäre belän çağıştırğanda 2-3 tapqırğa kübräk. Şundıy zur açqalar tik yata almıy, digän fikerdä tora Rafail Xäkim. Suğışqa qarata anıñ fikere mondıy. Min Saddamnı bik yaratıp betermim. Minemçä, ul üz ilen tübänlekkä quyıp kertte. Zamanında Ğiraq çäçäk ata ide häm anıñ bik qatlawlı säyäsi, xärbi wazğiätkä kilep elägüenä obyektiv säbäplär bulmadı. İran belän suğış, Kuveytqa höcüm, bu faktlar Xösäinğä şiklänep qarawğa etärä. İkençe yaqtan, Amerikanıñ üze telägänçä genä xalıqara mönäsäbätlär qorıp yatuı, şulay uq normal xäl tügel. Monı Berläşkän Millätlär Oyışması aşa eşläw döresräk bulır ide. Läkin BMO inde küptän krizis kiçerä, häm anı amerikannar kiterep çığarmadı. İİ Bötendönya suğışınnan soñ barlıqqa kilgän bu oyışma iskergän byurokratik apparatnı täşkil itä... Xäyer, Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ bu xäldä bulsa da eşläwe, bulmağanğa qarağanda, barıber yaxşıraq. Rafael Xäkim süzlärençä, suğışnı tuqtatu öçen doğa uqu ğına citmi, eşlekle ğämällär dä kiräk. Tälğät Tacetdin axrı şuşı süzlärne işetep, Amerikağa Jihad iğlan itkän bulğan küräseñ. Läkin ul Rafail Xäkimneñ süzlären döres añlamağan, Prezident kiñäşçese din ähellärenä böten köçne eş söyä torğan, qanun bozmıy torğan, aqıllı, äxlaqlı keşelär tärbiäläwgä yünältergä kiñäş itkän.

Läkin matbuğatta, ayıruça tatar gäzitlärendä Tuqay bülägen däğwälawçılar digän säxifädäge yazmalar absalut berençelekne alıp tora. Radio, televideniedä başqa temalar yuq diärseñ, Tuqay bülägenä fälän-fälän keşe layıq dip ber tapqır söyläsälär, ikençe ber çığışta fälän-fälän keşe bu büläkkä ayıruça layıq dip äytälär, öçençe ber tapşıruda fälän-fälän keşe bu büläkkä tağı da layığraq, dip süzne başlap cibärälär. Gäzitlär dä şuşı iñ layıqlını bilgeläw bäygesennän çittä qalmadı. Böten tatar gäzitlärendä atna däwamında «Tuqay büläge» digän säxifädä ikeşär – öçär mäqälä basılıp kilde. Şähri Qazan gäziteneñ «İlhamiät» quşımtasında, mäsälän, ike külämle yazma dönya kürde. Muzıka belgeçe Güzäl Säyfullina « İke töşle, tatlı, zatlı cimeş» isemle yazmada «La Primavera» simfonik orkestrı häm anıñ citäkçese Röstäm Abäzov turında süz alıp bara. Avtor anıñ dönya buylap yasalğan çığışlarına, icadi ostalığına bäyä birä, dirijer bularaq ta Röstäm äfände inde citlegep ölgergän, dip sanıy. Menä mäsälän ul Röstäm Abyäzov icatındağı yaña yünäleşälär turında bolay yaza.:Solist häm orkestr citäkçese Röstäm Abäzovnıñ icadi eşçänlege üzennän üze anıñ üzen dä artistlar möhimendäge kiñ qatlaw şäxeslär orbitasına alıp kerep kitä. Häm bu hiç ta akademik janrlarğa ğına qağılmıy. Bu törle teatr artistları, şağirlär häm rässamnar da. Röstäm Abäzovnıñ menä İdris Ğäziev belän icadi duslığı isä populyar estrada cırçısın Röstäm Yäxin romanslarına tabınğan interpretatorğa äwerelderde. «La Primavera» citäkçeseneñ sänğäti icattağı törle formalarğa tartımlığı, mobillege, omtıluçanlığı kompozitor häm başqa icat janrları ähellären anıñ üzenä yaqınayta töşte. - dip yaza muzıka belgeçe Güzäl Safiullina.

Şuşında uq, rässam Färidä Xasyänovanıñ icatına bağışlanğan yazma urın alğan. Anıñ avtorı, rässam xanımnıñ icatın yuğarı bäyäläp, ul xalqıbıznıñ çın, saqlandırğıç qazanışı itep sanalırğa xaqlı, dip çığışın tämamlıy.

Watanım Tatarstan gäzitendä dä şuşı büläkkä däğwälauçılar digän säxifä bar. Anda gäzitneñ sişämbe sanında şağir Zinnur Mansurovnıñ icatına bağışlanğan külämle yazma urın alğan. «Xäyäm belän çäkeşerlek» isemle mäqäläne yazuçı Fänis Yarullin icat itkän. Ul şağirneñ 1999 yılda çıqqan «Küñel säfäre» digän cientığına bäyä birä. Fänis Yarullin da üz çığışında, Zinnur Mansurov bü büläkkä layıq, monı barı tik kürergä hä bäyälärgä kiräk, digän näticä yasıy. Mädäni comğa gäzite bu yaqtan qalğan başqa basmalarnı uzdı. Bu atnalıqta Tuqay bülägenä nämzätlär digän säxifädä 2 tügel, ä 4 mäqälä dönya kürde. Monda da rässam Färidä Xäsyänovanıñ kiñ qırlı icatı turında «Balalarnıñ alma-apası» digän yazma dönya kürde. Şul ruxtağı yazma Şähri Qazanda inde basılğan ide, ä menä başqortstandağı tatarlar turında ber genä gäzitneñ dä yazğanı yuq ide äle. Başqort däwlät universitetı dotsentı Flusä Ğaliyeva üz çığışın professor, yazuçı Sufiyän Povarisov icatına bağışlıy. Anıñ «Päyğämbär tanı», «Kükneñ cidençe qatında», «Ocmaxqa ber adım» digän romannarı, Flusä Ğaliyeva süzlärençä, az süz belän küp mäğnä añlatu ürnägen kürsätä, avtornıñ surätläw-tasvirlaw çaraları zur tarixi waqiğalarnı obrazlı itep küz aldına kiterep bastırırğa, äsär geroylarınıñ xarakter üzençäleklären individual’läşterügä yärdäm itä. Qısqası avtor Sufiyän Povarisov äsären bik yuğarı bäyäli, başqa ädäbiät söyüçelär dä şul fikerdä bulır dip ömetlänä.

Şuşı uq Mädäni comğa atnalığında Äzhär Möxämmädievnıñ «Qubrat patşa yörgän yullarda...» isemle yazması tarix romannarı avtor

Mösäğit Xäbibullin icatına, ayırım alğanda «Qubrat xan» digän äsärenä bağışlana. Rafail Mostafin isä, ikençe ber yazuçı Rawil Buxarayevnıñ äsärläre häm eşlägän eşläre turında uy-fikerläre belän büleşä. Tuqay bülägenä täqdim itelgän kitaplarnıñ berse - Buxarayev tuplağan häm 2000 yılda Londonda çıqqan «Tatar poeziäse antologiäse» isemle cientıq, ikençese – Rawil äfändeneñ « Oçsız-qırıysız poyezd» isemle kitabı. Menä yazmadan ber özek. Rawil Boxarayev icatı qaysı yağı belän başqalardan ayırıla soñ? İñ berençe ayıma - şiğriätneñ iskitkeç kiñ diapazonı. Rawil Boxarayev urıs häm bötendönya şiğriäteneñ qazanışlarına tayanıp eş itä, Bayron häm Petefi, Pasternak häm Mandelştam traditsiälären üzläşterep, alarnı äsärlärenä üzençä señderep icat itä. Şuña kürä anıñ şiğri ofıqları kiñ...Şul uq waqıtta ul milli nigezennän dä ayırılmıy. Şağireneñ urısça ağışında äledän-äle tatar ähännäre yañğırap, tatar moñı üzen sizderep tora. Qayberäwlär urısça yazğan keşene tatar ädibe dip sanamıylar, yış qına, mısqıllap, manqort dip atıylar. Ämma Çınğız Äytmätov ta äsären urısça yaza, şul uq waqıtta ul çın milli tösmer, milli eçtäşlekle qırğız yazuçısı bulıp qala. Rawil Boxarayev ta şundıy yazuçılardan. - dip yaza Rafail Mostafin Tatarstannan çittä yäşäwçe yazuçı häm cämäğät eşleklese turında. Восточный экспресс gäziteneñ «Tatar ğasırı» säxifäsendä bu yılı Tuqay bülägen däğwälawçılar turında yazmadılar. Gäzit xäbärçese Qazan däwlät universitetında açılğan Könçığışnı öyränü institutı citäkçese Cämil Zäynullin belän äñgämä ütkärgän. Cämil äfände zamanında Ğiraqta eşlägän häm Säddam Xösäinne dä kürgän. 1975 yılda SSSR häm Ğiraq citäkçelege arasında revolyutsion eş turında söyläşergä, dip Bahdatqa räsmi wäkillär kilgän bulğan. SSSR yağın alıp kilgän räsmi tärcemäçelär yal itep torğanda, Cämil Zäynullinğa da Säddam Xösäin häm xökümät citäkçese Aleksey Kosığın arasındağı söyläşüne tärcemä itärgä turı kilgän.

Cämil äfände küpçelek ğäräp illären kürep qaytqan. Xäzerge eşe turında söylägändä ul, ğäräp belgeçlegeneñ Qazan mäktäben oyıştırırğa kiräk, ğäräp yazuın belü fän üseşe öçen dä faydalı bulır, digän fikerlär äytä. Xäbärçeneñ ğäräp tele zamançaraqmı, tatarnıqımı digän soraw birä. Cämil Zäynullin bolay cawap birä: Berençe çiratta min iñ tanılğan ximiklarnıñ, tabiplarnıñ, diñgezçelärneñ, matematiklarnıñ ğäräplär arasınnan çıqqanın isegezdä töşeräm. Pifagor teoremasın häm integralnı gäräpçä añlatıp bulmıy dip uylawçılar yalğışa. Dönyada ikençe andıy bay tel yuq. Kuveyt, Misir, Sägüt Ğäräbstanı, Berläşkän Ğäräp Ämirleklärendä berençe kompyuterlar barlıqqa kilgäç uq, alar şunduq ğäräpçägä küçerelde. Ä bezneñ telebezgä kilsäk, çınnan da ul dönya iñ matur tellärneñ berse. Ğailädä bez tatarça ğına söyläşäbez. Qızğanıç, soñğı 70 yılda bez telebezneñ baylığın yuğalıp beterä yazdıq. Telgä berençe çiratta äti-äni, äbi-babay öyrätergä tieş ide. - dip açınıp söyli Cämil äfände.

Bu atna matbuğatında şulay uq Azatlıq radiosı xäbärçeläreneñ yazmaları da basıldı. Tatarstan yäşläre gäzitendä Qazandağı xäbärçebez Damir Ğilmetdin Donetskiy tatarları yanına baruı turında xäterlären bastırdı. Bu yazma Tatarstan yäşläre gäzite ütkärä torğan «Tatar awazı» bäygesendä qatnaşuçı bularaq täqdim itelde. Ä Mädäni comğa gäzitendä Ufadağı xäbärçebez Mönir Vafinnıñ şiğerläre dönya kürde. Menä mäsälän anıñ «Qıyınlıq» digän şiğerendä mondıy yullar bar:

Dönya qulasa, Ber kilä dä basa, Dilär. İx, qulasa Tizräk dulasa! ...Qıyın ul asta..

Bikä Timerova, Qazan.
XS
SM
MD
LG