Bilgele bulğança, qayber Amerikan räsmiläre Ğiraqnıñ suğıştan soñğı kiläçägen berençe çiratta koalitsiä illäre xäl itergä tieş digän qaraşta tora. Äytik, iminlek kiñäşçese Condoleezza Rice Ğiraqnı azat itü öçen Amerikan häm Britan xärbiläre qan tükte, dimäk, anı tözekländerü eşendä dä şuşı ilneñ kompaniäläre aldınğı urın alıp torırğa tieş dip sanıy. Quşma Ştatlarnıñ saqlanu ministrı urınbasarı, Ğiraq suğışınıñ avtorlarınıñ berse sanalğan Paul Wolfowitz, suğıştan soñğı Ğiraqta BMO administratsiäse buldıruğa qarşı çığa, häm berençe 6 ayda, Ğiraqnıñ üz xökümäte buldırılğançı, anda Amerikan administartsiäse buldırırğa täqdim itä. Bu täqdimnärgä başqa illär älbättä qarşı bulaçaq. Rusiä prezidentı Putin inde berniçä tapqır, Ğiraq mäsäläsen BMO qısalarına qaytarırğa kiräk digän belderü yasadı. Rusiäneñ dä, başqa illärneñ dä bu töbäktä üz mänfägätläre bar.
Buş belän Blairnıñ Tönyaq İrlandiä başqalası Belfastta Ğiraqnıñ kiläçägenä bağışlanğan ike könlek oçraşuı menä şul sürättä ütte. İke kön barğan söyläşülär näticäsendä nindi qararğa kilgännärder, ämmä sişämbedä Belfastnıñ Hillsborough sarayında ütkän matbuğat oçraşuında Buş belän Blair, Ğiraqnıñ kiläçägen üzläre genä xäl itergä cıyınmağanına basım yasarğa tırıştı. Buş üzeneñ çığışında Ğiraqnı tözekländerüdä xalıqara cämägätçelekneñ yärdäme kiräk bulaçaq, bez başqa xalıqara oyışmalar, şul isäptän Berläşkän Millätlär Oyışması belän eşlärgä cıyınabız, dip äytte. Häm dä Ğiraqnıñ kiläçägendä BMOnıñ role ähämiätle bulaçaq digän süzlär äytte. Älbättä jurnalistlar “ähämiätle rol” digän süzgä açıqlıq kertergä soradı. Buş, moña äzer tügel ide sıman, ähämiätle rol ul – ähämiätle rol digänne añlata digän cawap qaytardı:
Audio: “Bu – azıq-tölek belän tä’min itü digän süz, meditsina kiräk-yaraqları belän, törle yärdäm belän, Ğiraqnıñ waqıtlı xökümätenä keşelär täqdim itü, ğömümän, andağı täräqqiätneñ ber öleşe bulu.”
Buş mämkin qädär tizräk Ğiraqnıñ waqıtlı xökümäten tözergä çaqırdı. Häm dä Ğiraq belän ğiraqlılar idarä itäçäk dip ışandırdı:
Audio: “Min yış qına, bez tege yä bu keşene citäkçe itep quyarğa cıyınabız digän süzlär işetäm, onıtığız! Bez berençe könnän ük Ğiraq belän ğiraqlılar idarä itergä tieş dip kildek. Amerikanıñ qaraşı şul – ğiraqlılar üz ile belän üzläre idarä itä ala, häm bu şulay bulaçaq ta.”
Britan premier-ministrı Tony Blair Buşnıñ bu süzlären qüätläp, Amerika da, Britaniä dä Ğiraq belän idarä itergä cıyınmıy, koalitsiä köçläreneñ Ğiraqta kiräge betü belän, alar annan çığıp kitäçäk, dip belderde. Koalitsiä köçläreneñ Ğiraqqa kerüwen Blair basıp alu tügel, ä azat itü dip añlattı.
Audio: “Basra şähäre xalqınıñ şat yözlären kürgän keşe yaxşı añlıy, bu keşelär ozaq yıllar intektergän rejimnıñ cimerelüwenä şatlana, şuña kürä bu – basıp alu tügel, azat itü kampnaiäse.”
Alğa taba Blair dönya citäkçelärenä möräcägät itep, Ğiraqnıñ kiläçäge mäsäläsendä diplomatik bäxäslärgä batmasqa, suğış başında şikelle BMOnıñ İminlek Şurasındağı xällärne qabatlamasqa çaqırdı. Tik bu çaqırularnıñ tä’sire bulırmı älegä äytü qıyın. Berläşkän Millätlär cimerelgän Ğirtaqta barı tik humanitar eşlär başqarırğa, Buş äytkänçä, waqıtlı xökümätkä barı tik keşelär täqdim itü belän genä çiklänerme. BMO citäkçese Kofi Annan Ğiraq mäsäläsendä üzeneñ maxsus wäkilen buldırdı. Bu eşlärne Paqstan belgeçe Räfüdin Äxmät başqaraçaq. Şuşı atnada İminlek Şurası ägzaları Ğiraq mäsäläsendä oçraşu ütkärä…
Ali Gilmi, Praga
Buş belän Blairnıñ Tönyaq İrlandiä başqalası Belfastta Ğiraqnıñ kiläçägenä bağışlanğan ike könlek oçraşuı menä şul sürättä ütte. İke kön barğan söyläşülär näticäsendä nindi qararğa kilgännärder, ämmä sişämbedä Belfastnıñ Hillsborough sarayında ütkän matbuğat oçraşuında Buş belän Blair, Ğiraqnıñ kiläçägen üzläre genä xäl itergä cıyınmağanına basım yasarğa tırıştı. Buş üzeneñ çığışında Ğiraqnı tözekländerüdä xalıqara cämägätçelekneñ yärdäme kiräk bulaçaq, bez başqa xalıqara oyışmalar, şul isäptän Berläşkän Millätlär Oyışması belän eşlärgä cıyınabız, dip äytte. Häm dä Ğiraqnıñ kiläçägendä BMOnıñ role ähämiätle bulaçaq digän süzlär äytte. Älbättä jurnalistlar “ähämiätle rol” digän süzgä açıqlıq kertergä soradı. Buş, moña äzer tügel ide sıman, ähämiätle rol ul – ähämiätle rol digänne añlata digän cawap qaytardı:
Audio: “Bu – azıq-tölek belän tä’min itü digän süz, meditsina kiräk-yaraqları belän, törle yärdäm belän, Ğiraqnıñ waqıtlı xökümätenä keşelär täqdim itü, ğömümän, andağı täräqqiätneñ ber öleşe bulu.”
Buş mämkin qädär tizräk Ğiraqnıñ waqıtlı xökümäten tözergä çaqırdı. Häm dä Ğiraq belän ğiraqlılar idarä itäçäk dip ışandırdı:
Audio: “Min yış qına, bez tege yä bu keşene citäkçe itep quyarğa cıyınabız digän süzlär işetäm, onıtığız! Bez berençe könnän ük Ğiraq belän ğiraqlılar idarä itergä tieş dip kildek. Amerikanıñ qaraşı şul – ğiraqlılar üz ile belän üzläre idarä itä ala, häm bu şulay bulaçaq ta.”
Britan premier-ministrı Tony Blair Buşnıñ bu süzlären qüätläp, Amerika da, Britaniä dä Ğiraq belän idarä itergä cıyınmıy, koalitsiä köçläreneñ Ğiraqta kiräge betü belän, alar annan çığıp kitäçäk, dip belderde. Koalitsiä köçläreneñ Ğiraqqa kerüwen Blair basıp alu tügel, ä azat itü dip añlattı.
Audio: “Basra şähäre xalqınıñ şat yözlären kürgän keşe yaxşı añlıy, bu keşelär ozaq yıllar intektergän rejimnıñ cimerelüwenä şatlana, şuña kürä bu – basıp alu tügel, azat itü kampnaiäse.”
Alğa taba Blair dönya citäkçelärenä möräcägät itep, Ğiraqnıñ kiläçäge mäsäläsendä diplomatik bäxäslärgä batmasqa, suğış başında şikelle BMOnıñ İminlek Şurasındağı xällärne qabatlamasqa çaqırdı. Tik bu çaqırularnıñ tä’sire bulırmı älegä äytü qıyın. Berläşkän Millätlär cimerelgän Ğirtaqta barı tik humanitar eşlär başqarırğa, Buş äytkänçä, waqıtlı xökümätkä barı tik keşelär täqdim itü belän genä çiklänerme. BMO citäkçese Kofi Annan Ğiraq mäsäläsendä üzeneñ maxsus wäkilen buldırdı. Bu eşlärne Paqstan belgeçe Räfüdin Äxmät başqaraçaq. Şuşı atnada İminlek Şurası ägzaları Ğiraq mäsäläsendä oçraşu ütkärä…
Ali Gilmi, Praga