60-nçı yıllar başında ul çordağı küp kenä fetnälärneñ bersennän soñ Säddam belän bergä törmädä utırğan Xäsän är-Rikabi Säddam bik ädäple totqın ide, qayçaqta başqalarğa kofe da qaynatıp birä ide dip iskä ala. Şul uq waqıtta ul Säddam törmä xezmätkärlärenä yanawdan da qurımıy torğan qıyu keşe ide di. Berwaqıt Törmädä Baat partiäseneñ törle törkemnäre arasındağı bäreleştän soñ törmä başlığı alarnı cıyıp añlatma birüne taläp itä. Ämma beräw dä süz alırğa qıymıy. Är-Rikabi bolay dip söyli:
AUDİO: Törmä başlığı nigä beräw dä cawap birmi dip soradı. Şunda härkem bertawıştan itpäş Säddam cawap birer dip äytte. Säddam isä Bez (63-nçe yılğı) Ramadan inqilabçıları. Sez elekke citäkçe General Abdel Kärim Qasimnıñ ayağın übä idegez, bez sezne qotqardıq häm şunnan soñ sez başığıznı yuğarı kütärdegez. Ämma bez kire qaytaçaqbız häm tizdän härkem qılğan ğämälläre öçen cawap biräçäk dip belderde.
Säddam 1937-nçe yılnıñ aprelendäTikrit şähäre yanındağı ber awılda yarlı ğailädä tua. Ul tuğanda atası inde ülgän bula. Ügi atasınıñ isä aña yaxşı mönäsäbät kürsätüe mäğlüm tügel.
Säddamnıñ säyäsi tormışı 50-nçe yıllarda Bağdadta başlana. Şul çorda ul ğäräp dönyasın berläşterüne maqsat itüçe yaña oyıştırılğan sotsialist Baat yäğni yañarış partiäsenä quşıla. 1959-nçı yılda Säddam, Britaniä urnaştırğan monarxiäne bärep töşerü aşa ber yıl elegräk xakimiätkä kilgän Ğiraq citäkçese general Abdel Kärim Qasimnı üterü omtılışında qatnaşa. Ämma ul uñışqa ireşä almağaç Säddam qaçıp kitä häm berniçä yıl buyı Misırda yäşi.
1963-nçe yılda Baat partiäse fetnä aşa xakimiätkä kilgäç Säddam kire Ğiraqqa qayta. Tik tizdän başqa ber fetnä törkeme Baatnı xakimiättän bärep töşerä häm näq şunnan soñ Säddam törmägä elägep är-Rikabi belän tanışa.
Berniçä yıl soñraq Säddam törmädän qaçıp qotıla häm şunnan soñ inde aqrınlap xakimiätkä kütärelü yulın başlıy. Baat citäkçese, Säddamnıñ tuğanı Äxmät Xäsän äl-Bakr tağın ber fetnädän soñ Ğiraq prezidentına äwerelgäç Säddamnı vitse prezident itep bilgeli.
Ul çorda Ğiraqta qayber ölkälärdä uñay tärräqiät başlana. Mäcbüri uqıtu programması näticäsendä uqımışlılıq arta. Monıñ öçen Säddamğa xätta UNSECO büläge dä tapşırıla. Sälamätlek saqlaw sisteması Yaqın Könçığıştağı iñ yuğarı däräcägä kütärelä. Neft’ bäyäläreneñ yuğarı buluı ildä tormış däräcäsen kütärergä yardäm itä.
Ğiraq vitse premyerı Tariq Aziznıñ ul çor turında Säddam äl-Bakrğa sabır häm tuğrılıqlı xezmät itä ide dip iskä alğanı bar. Çınlıqta isä Säddamm möhim wazıyfalarğa üzeneñ töp berektäşlären quyıp aqrınlap üz xakimiäten nığıta bara. 1979-nçı yılda ul awıru äl-Bakrnı sälamätlege naçar buluı säbäple xakimiättän kitärgä mäcbür itä. Berazdan yaña prezident Säddam partiäneñ yuğarı citäkçelegendäge berniçä yöz keşene utırışqa cıya häm miña qarşı fetnä äzerlänä dip isemlektän berniçä keşeneñ isemen uqıp birä. İsemnäre atalğannar beräm-beräm utırış zalınnan alıp çığıp atıp üterelä. Älege xällär yazdırılğan tasma Ğiraqnıñ törle öleşlärenä taratıla. Bu xäbär bar Ğiraqqa Säddamnıñ bernindi kileşmäwçänlekkä dä tüzep tormayaçağın añlata. Şunnan soñ Ğiraqta Säddam kul’tı başlana. Säddam qanı belän Qör’än yazıla. Säddam Möxämmät päyğämbär cibärgän izge keşe itep sürätlänä. Anıñ turında näfis fil’m töşerelä, ul säxnä äsäre aftorına da äwerelä.
Säddam prezidentqa äwerelgän yılda kürşe İranda İslam İnqilabı aşa radikal Ayatulla Ruxalla Xömäyni xakimiätkä kilä häm ike il arasında mönäsäbätlär naçaraya başlıy. Ber yıldan soñ Ğiraq İranğa bärep kerä. 8 yılğa suzılğan qimmätle suğış Ğiraqqa küp zıyan kiterä. İrandağı İslam inqilabınıñ barlıq yaqın könçığışqa taraluınnan qurıqqan könbatış ul çaqta Säddamnı yaqlıy häm aña yardäm itä. Ul çaqta AQŞ häm Britaniä Säddamnıñ İran soldatlarına häm Ğiraqtağı kördlärgä qarşı ağulı gaz qullanuına da küz yoma.
Suğış tämamlanıp 2 yıl ütügä isä Ğiraq küwäytkä bärep kerä. Bu yulı inde Farsı qultığı suğışında AQŞ citäkçelegendäge koalitsiä Ğiraq armiäsen Küwäyttän bik tiz bärep çığara. Ğiraq şunnan soñ 12 yıl buyı xalıqara çikläwlär astında yäşi.
1991-nçe yıldağı Farsı qultığı suğışında ciñelgän Säddamnıñ ni öçen tağın ber suğışqa baruı bügen qayber küzätüçelär öçen añlaşılmağan küreneş. 80-nçe yıllar başında Britaniäneñ Ğiraqtağı ilçese bulıp eşlägän häm Säddam belän berniçä märtäbä oçraşqan John Moberly bälki Säddam üz-üzen aldap çınnan da üzen böyek dip isäpläplider di:
AUDİO: Ul hiçşiksez yaña ğasırnıñ böyek ğäräp citäkçese bulırğa, elekke Misır prezidentı Ğamil Abdennasirnı uzıp kitärgä häm bälki xätta üzen urta ğasırlarda täre yawlarına qarşı suğışqan ğäräp citäkçese Saladinğa tiñlärgä teläde. Ul böyek milli qaharman bulırğa teli ide.
Bügen isä Säddamnıñ qayda buluı, üleme, tereme, yaralımı ikänlege dä mäğlüm tügel. Ämma, ni genä bulmasın, dähşätle Säddam xakimiäte inde tämamlandı dip äytergä mömkin.
Naif Aqmal, Praga.
AUDİO: Törmä başlığı nigä beräw dä cawap birmi dip soradı. Şunda härkem bertawıştan itpäş Säddam cawap birer dip äytte. Säddam isä Bez (63-nçe yılğı) Ramadan inqilabçıları. Sez elekke citäkçe General Abdel Kärim Qasimnıñ ayağın übä idegez, bez sezne qotqardıq häm şunnan soñ sez başığıznı yuğarı kütärdegez. Ämma bez kire qaytaçaqbız häm tizdän härkem qılğan ğämälläre öçen cawap biräçäk dip belderde.
Säddam 1937-nçe yılnıñ aprelendäTikrit şähäre yanındağı ber awılda yarlı ğailädä tua. Ul tuğanda atası inde ülgän bula. Ügi atasınıñ isä aña yaxşı mönäsäbät kürsätüe mäğlüm tügel.
Säddamnıñ säyäsi tormışı 50-nçe yıllarda Bağdadta başlana. Şul çorda ul ğäräp dönyasın berläşterüne maqsat itüçe yaña oyıştırılğan sotsialist Baat yäğni yañarış partiäsenä quşıla. 1959-nçı yılda Säddam, Britaniä urnaştırğan monarxiäne bärep töşerü aşa ber yıl elegräk xakimiätkä kilgän Ğiraq citäkçese general Abdel Kärim Qasimnı üterü omtılışında qatnaşa. Ämma ul uñışqa ireşä almağaç Säddam qaçıp kitä häm berniçä yıl buyı Misırda yäşi.
1963-nçe yılda Baat partiäse fetnä aşa xakimiätkä kilgäç Säddam kire Ğiraqqa qayta. Tik tizdän başqa ber fetnä törkeme Baatnı xakimiättän bärep töşerä häm näq şunnan soñ Säddam törmägä elägep är-Rikabi belän tanışa.
Berniçä yıl soñraq Säddam törmädän qaçıp qotıla häm şunnan soñ inde aqrınlap xakimiätkä kütärelü yulın başlıy. Baat citäkçese, Säddamnıñ tuğanı Äxmät Xäsän äl-Bakr tağın ber fetnädän soñ Ğiraq prezidentına äwerelgäç Säddamnı vitse prezident itep bilgeli.
Ul çorda Ğiraqta qayber ölkälärdä uñay tärräqiät başlana. Mäcbüri uqıtu programması näticäsendä uqımışlılıq arta. Monıñ öçen Säddamğa xätta UNSECO büläge dä tapşırıla. Sälamätlek saqlaw sisteması Yaqın Könçığıştağı iñ yuğarı däräcägä kütärelä. Neft’ bäyäläreneñ yuğarı buluı ildä tormış däräcäsen kütärergä yardäm itä.
Ğiraq vitse premyerı Tariq Aziznıñ ul çor turında Säddam äl-Bakrğa sabır häm tuğrılıqlı xezmät itä ide dip iskä alğanı bar. Çınlıqta isä Säddamm möhim wazıyfalarğa üzeneñ töp berektäşlären quyıp aqrınlap üz xakimiäten nığıta bara. 1979-nçı yılda ul awıru äl-Bakrnı sälamätlege naçar buluı säbäple xakimiättän kitärgä mäcbür itä. Berazdan yaña prezident Säddam partiäneñ yuğarı citäkçelegendäge berniçä yöz keşene utırışqa cıya häm miña qarşı fetnä äzerlänä dip isemlektän berniçä keşeneñ isemen uqıp birä. İsemnäre atalğannar beräm-beräm utırış zalınnan alıp çığıp atıp üterelä. Älege xällär yazdırılğan tasma Ğiraqnıñ törle öleşlärenä taratıla. Bu xäbär bar Ğiraqqa Säddamnıñ bernindi kileşmäwçänlekkä dä tüzep tormayaçağın añlata. Şunnan soñ Ğiraqta Säddam kul’tı başlana. Säddam qanı belän Qör’än yazıla. Säddam Möxämmät päyğämbär cibärgän izge keşe itep sürätlänä. Anıñ turında näfis fil’m töşerelä, ul säxnä äsäre aftorına da äwerelä.
Säddam prezidentqa äwerelgän yılda kürşe İranda İslam İnqilabı aşa radikal Ayatulla Ruxalla Xömäyni xakimiätkä kilä häm ike il arasında mönäsäbätlär naçaraya başlıy. Ber yıldan soñ Ğiraq İranğa bärep kerä. 8 yılğa suzılğan qimmätle suğış Ğiraqqa küp zıyan kiterä. İrandağı İslam inqilabınıñ barlıq yaqın könçığışqa taraluınnan qurıqqan könbatış ul çaqta Säddamnı yaqlıy häm aña yardäm itä. Ul çaqta AQŞ häm Britaniä Säddamnıñ İran soldatlarına häm Ğiraqtağı kördlärgä qarşı ağulı gaz qullanuına da küz yoma.
Suğış tämamlanıp 2 yıl ütügä isä Ğiraq küwäytkä bärep kerä. Bu yulı inde Farsı qultığı suğışında AQŞ citäkçelegendäge koalitsiä Ğiraq armiäsen Küwäyttän bik tiz bärep çığara. Ğiraq şunnan soñ 12 yıl buyı xalıqara çikläwlär astında yäşi.
1991-nçe yıldağı Farsı qultığı suğışında ciñelgän Säddamnıñ ni öçen tağın ber suğışqa baruı bügen qayber küzätüçelär öçen añlaşılmağan küreneş. 80-nçe yıllar başında Britaniäneñ Ğiraqtağı ilçese bulıp eşlägän häm Säddam belän berniçä märtäbä oçraşqan John Moberly bälki Säddam üz-üzen aldap çınnan da üzen böyek dip isäpläplider di:
AUDİO: Ul hiçşiksez yaña ğasırnıñ böyek ğäräp citäkçese bulırğa, elekke Misır prezidentı Ğamil Abdennasirnı uzıp kitärgä häm bälki xätta üzen urta ğasırlarda täre yawlarına qarşı suğışqan ğäräp citäkçese Saladinğa tiñlärgä teläde. Ul böyek milli qaharman bulırğa teli ide.
Bügen isä Säddamnıñ qayda buluı, üleme, tereme, yaralımı ikänlege dä mäğlüm tügel. Ämma, ni genä bulmasın, dähşätle Säddam xakimiäte inde tämamlandı dip äytergä mömkin.
Naif Aqmal, Praga.