Aprel` ayı Tuqay iseme belän nıq bäylängän, şuña da gäzitlärdä böyek şağirneñ iseme, 26 aprel` yaqınlaşqan sayın yışraq oçrıy başladı.
Tuqay bülägen däğwälawçılar turında çığışlar matbuğat häm başqa mäğlümat çaralarında dönya kürde. Mädäni comğa gäzitendä «Tuqay bülägen däğwälawçılar» digän säxifädä bu atnada «Serle tayaq, neçkä zäwıq, yaqtı talant iäse» dip isemlängän yazma dönya kürde. Bu mäqälä «La Primavera» orkestrınıñ citäkçese Röstäm Abäzovnıñ icatına bağışlana. Ul dirijer ğına tügel, ul äle talantlı skripkaçı da. Şuşı büläkkä ul Salix Säydäşevqa bağışlanğan simfonik konsertı öçen täqdim itelä. Sänğät fännäre doktorı Zemfira Säydäşeva yazğança, bu konsertnı açışqa tiñlärgä bula. «Bu konsert Säydäşev äsärläre paradı räweşendä tözelmägän, ä barlıq nomerlar teatral`lek çalımnarı, yaña texnik mömkinleklär belän berböten tamaşağa berläşterelgän, tuplanğan ide.» - dip istälekläre belän urtaqlaşa ul. Zemfira Säydäşeva üz yazmasında «Röstäm Abyäzovnıñ sänğät citäkçese bularaq eşçänlege Tatarstannıñ muzıka sänğäte üseşenä yaña ömetlär bağlarğa mömkinlek birä» digän fiker belderä. Şähri Qazan gäziteneñ İlhamiät quşımtasında da däräcäle büläkne däğwalawçı ike keşe turında yazmalar basılıp çıqtı. «Teatrda – tarix sabağı» isemle yazma Kärim Tinçurin isemendäge tatar däwlät drama teatrnıñ baş rejisserı Räşit Zäğidullinğa bağışlanğan ide. Anıñ avtorı Alsu Wälullina şul rejissernıñ Bertolt Brext äsäre nigezendä quyılğan «Kuraj ana häm anıñ balaları» spektakle «soñğı yıllarda iñ istä qalırlıq mädäni waqiğa» itep bäyäli. Rejisser ğına tügel, töp rol`ne başqarğan aktrisa İslamiä Mäxmütovanıñ başqaru ostalığı da soqlanu, maqtaw qazana. Şuşında uq, Gölşat Zäynäşevanıñ da «Nihayät!» dip isemlängän yazmasına iğtibar itmi bulmıy. «Nihayät, K.Tinçurin isemendäge tatar däwlät drama häm komediä teatrına iğtibar!...» dip başlıy ul üz çığışın. Gölşat Zäynäşeva büläkkä täqdim itelgän spektakl`neñ aktuallegen bilgeläp ütä, Kuraj ananı başqarğan İslamiä Mäxmütova akterlıq icatında ber basqıçqa yuğarı kütärelde, digän bäyä birä. Şağirä Gölşat xanım fikerençä, rejisser Räşit Zäğidullin da, aktrisa İslamiä Mäxmütova da Tuqay bülägenä hiçşiksez layıq. Menä anıñ çığışınnan ber özek:
«Premiä birü komitetı äğzälärenä äytäse maxsus süzem bar: qızğanıç, büläklär, premiälär birgändä, bezdä ni öçender xatın-qızlarğa çirat citmi, berençe çiratta ir-yeğetlär ala. Ğ.Tuqay premiäsen alğan xatın-qızlar barmaq belän genä sanarlıq. Bu fikerlärne istä totsağız ide häm İslamiyä Mäxmütovağa G.Tuqay isemendäge däwlät premiäsen birsägez ide. Räşit Zäğidullin häm İslamiyä Mäxmütova – Tinçurin teatrın qorıç bağanaları. «Kuraj ana häm anıñ balaları» spektakle öçen alarnıñ här ikesenä dä G.Tuğay premiäse bireler dip ışanam.» - dip yaza Gölşat Zäynäşeva.
Şuşında uq «Küñel tiränlege» digän yazma urın aldı. Anıñ avtorı filologiä fännäre doktorı Nurmöxämmät Xisamov üz çığışın şağir Zinnur Mansurov häm anıñ icatına bağışlıy. Başta ul Tuqayğa räxmät äytä, «aprel` ayı kerdeme – ädäbi fikerebezdä ğäcäyep ber canlanış başlana», dip yaza. «Zinnur Mansurov şiğriäte üzençälekle, läkin anıñ üzençälege närsädä soñ disägez, cawap tapmasız», dip fikerläre belän büleşä Nurmöxämmät Xisamiov. Menä anıñ çığınnan ber özek:
«Zinnur Mansurov – tirän kiçereşle, az süzle şağir. Ul uyların açıp, süzen äytep betermi. Uquçınıñ üzenä uylanırğa qaldıra. Anıñ ictimaği qolaçlı şiğerlärennän başlap intim mäxäbbät şiğrilärenäçä ser tulı. Serlelek bezneñ böyek klassiklarıbızdan torğan kilä torğan sänğäti, talantlı sıyfat. Tuqayda, Därdmändtä, Xäsän Tufanda küp şiğerlär ser tulı. Därdmändneñ «Korab»ın bügengäçä açıp beterä alğanıbız yuq. Añardağı mäñgelek fiker-xis mayasın kiler buınnar da aça-aça baş watar äle.»
Şağirneñ «Küñel säfäre» digän cientığı büläkkä çığarıla. Mäqäläneñ avtorı şuşı cientıqqa kergän şiğerlärgä yuğarı bäyä birä häm şağirneñ kitabın dönyanıñ ğämnäre buylap zur säyäxät belän tiñli.
Gölşat Zäynäşeva xatın-qızlarğa Tuqay bülägenä bik siräk birelä, dip zarlanıp alğan ide. Färidä Xäsyänovanı büläkkä täqdim itkän keşelär dä näq şulay uylıy axrısı. Республика Татарстан gäzitendä şuşı rässam xanımnıñ icatına, äsärlärenä, balalar kitapların bizäw eşenä bağışlanğan yazma dönya kürde. Mäqäläneñ avtorı, sänğät belgeçe Güzäl Wälieva-Söläymanova Färidä Xäsyänova Tuqay bülägenä hiçşiksez layıq digän fiker ütkärä.
Tuqay bülägenä nämzätlär belän bergä matbuğatta, bu atnada, şağirneñ üze turında da yazdılar. Время и деньги gäzitendä «Aprel - Tuqay ayı» digän ruxta häm Tuqaynıñ Qazandağı ezlärenä bağışlanğan yazma basılıp çıqtı. Mädäni comğa atnalığında da Tuqaynıñ tuğan köne iskä alına. Basma «Tuqay muzeyınnan xatlar» digän külämle yazmanıñ berençe öleşen täqdim itä. Xatlarnıñ avtorı - muzey citäkçese Möcip Nizamiev. XİX ğasır axrı XX ğasır başı arxitekturası häykäle bulğan muzey binası böten Tatar Bistäsenä yäm birep tora. Möcip Nizamiev xalıqta «Şamil yortı» dip yörtelgän bu binanıñ tarixına tuqtala. Bu yort turıda berençe xäbär 1865 yılğa qarıy. Arxivta bu yort 1nçe gildiä säwdägäre, millioner, ximayaçı İbrahim İsxaq ulı Appaqov milkendä bulğan dielä ikän. Şuşı säwdägärneñ Bibimäryämbanu isemle 18 yäşlek qızı bula. Ul anı otstavkadağı general-mayor Möxämmätşafiq Şamilğä kiyäügä birä. Häm qıznıñ birnäse - şuşı yört bula. Möxämmätşafiq Şamil ul isä Kavkaz tawlarına azatlıq köräşen alıp barğan ataqlı imam Şamilneñ urtançı ulı bulğan ikän. Şulay itep bu bina «Şamil yortı» dip yörtelä başlıy. Tatar bistäse ğasır başında zur yanğınnar kiçerä, şuşı yortta zıyan kürä, anıñ diwarları ğına torıp qala. Yewropa arxitektorlarına mökibbän kitkän Bibimäryämbanu yortnı üzgärtep-tözätep salğanda, ingliz pulatlarına oxşatırğa tırışa.
Zamanalar üzgärä. «Şamil yortı» konditer fabrikası xucası Waliulla İbrahimov qulına küçä. Älekke zaman bayı turında Möcip Nizamiev bolay yaza.
««Waliulla İbrahimov häm anı tuğanı»nıñ säwdä yortı kiñ qolaç cäyä. 1913 yılda bu şirkät « Bäxet açqıçları» isemle känfit çığara başlıy. Häm, ni xikmät, 1913 yılnıñ 5 aprelendä ( iske stil belän) Tuqay wafat bulğaç, şuşı şirkät çığarğan känfit tartmasınıñ tışlığında Tuqay räseme birelä. Sovet xakimiätläreneñ berençe yıllarında uq, Wäliulla İbrahimov 15 protsent kontributsiä tülägän, möselman xäräkätenä yärdäm itep kilgän. 4 balasınıñ yazmışı öçen borçılıp, 1929 yılda ul Törkiä aşa Amerikağa kitä häm San-franssiko şähärenä barıp töplänä. Anda anıñ Zäki häm Ğali isemle ulları, Märziä isemle qızı tua.» - dip yaza Möcip Nizamiyev Mädäni comğa gäzitendä.
Äytkänemçä, Mädäni comğa da bu atnada mäqäläneñ berençe öleşe genä dönya kürde. Kiläse sanda avtor bu yortnıñ Tuqay arasında nindi bäyläneş barlığı xaqında söyläp birergä wäğdä itä.
Matbuğat küzätüeneñ axırında qayber jurnallarnıñ yaña sannarına küz salıyq.
«Qazan jurnalına 10 yäş» digän şiğar belän açılıp kitä älege jurnalnıñ soñğı sanı. «Qazan qalasına 1000 yıl» digän säxifädä «Minem mäxäbbätem Bolğar» digän yazma dönya kürde. İsemennän kürengänçä bu yazmada süz Bolğar, anda saqlanıp qalğan borınğı xäräbälär turında bara. Jurnalnıñ tışqı bitendä Mars Rafiqovnıñ fotoräseme bastırılğan. 12 aprel`, kosmonavtika köne ikänen iskä alsağız, Mars Rafiqovnıñ iseme dä xäteregezgä töşär, bälkem. Jurnalda Mars Rafiqovnıñ «Bez «X» otryadındağı yegetlär» digän kitabınnan özeklär basılğan. Mars Zakir ulı Rafiqov ğälämgä kitärgä äzerlänüçe 20 keşeneñ berse bulğan. Ul ğälämdä oçu öçen tulı äzerlek ütkän häm berençe oçunı oyıştıru eşenä zur öleş kertkän, dielä älege yazmağa kereş öleşendä. Şuşında da uq Vladimir Vısotskiynıñ Tatarstanda niçek itep konsertlar quyuı turında tarixi yazmalar dönya kürgän.
Qazan utları jurnalınıñ tışlılığında Yaña Qırlayda ütkän şiğer bäyrämeneñ fotosuräte dönya kürgän. Yaña aprel` sanı Robert Äxmätcannıñ «Ofıq artı ofıq» dip isemlängän şiğerlär tuplanması belän açılıp kitä. Şunda uk Rafael Sibatnıñ «İnabät» digän fälsäfi romanı, Rawil Raxmanineñ «Şağirneñ yazmış keläme» isemle ädäbi tänqite dönya kürde. «Nänilär dönyasında» digän säxifädä Aygöl Nuretdinovanıñ «Börketle qıya» digän äkiäte basılıp çıqtı.
İdel jurnalınıñ yaña sanı isä bötenläy kötelmägän räweştä, añaça bizälgän häm «Şayan san» digän isem belän basılıp çıqtı. İdelneñ 13,5 yarımlıq tarixında bu berençe şayan san, dip yazılğan jurnalnıñ soñğı bitlärendä. Kiläçäktä dä mart sanın şulay şayan itep çığarırğa isäpläp toralar «İdel»lelär. Anda şulay uq jurnal iğlan itkän «Şa-yarış –2» digän yumor ostalarınıñ yarışınıñ yomğaqları da basılıp çıqqan. Mäsälän, oyıştıruçılar 1nçe urınnı berkemgä dä birmägän. Anıñ qarawı ikençe urınğa ike keşe layıq bulğan. Läbib Leron jurnalda yıl däwamında basılıp kilgän äsärlär öçen, ayırım alğanda «Skelet. Saqlıq kassası. Käläş yäki Napoleon» digän häm başqa şundıy parodiälär öçen ciñü yawlağan. Tufan Miñnullinğa bu büläk «Minhac macaraları» digän robağıylar öçen birelgän. Öçençe urınnı İlfaq Şihapov alğan bulğan. İrek Zäki-Canıy häm Äxät Safiullin şulay uq jurnalğa yartı yıllıq äbünä häm diplomnar belän büläklängän. İnde jurnalnı aqtaruğa küçik, Näbirä Ğimatdinova üze äytmeşli «matur» mäzäklärne terkäp, uquçılar iğtibarına täqdim itkän. Annan soñ Rädif Säğdineñ «Karyera qıl östendä» dip isemlängän satirik xikäyäsen uqırğa mömkin.
Şuşında uq, Rif Bädrievnıñ Tuqaynıñ äsärenä oxşatıp «İrek mäydanı, yähüt ör-yaña Kisekbaş» şayan poeması belän tanışırğa qızıq bulır. Jurnalda şulay uq, İlfaq Şihapovnıñ häm Tufan Miñnullinnıñ äsärläre dönya kürde. İldüs Xucinnıñ «Kreml’dä ığı-zığı» digän xıyalıy xikäyäse säyäsät belän qızıqsınuçılarğa qızıq bulır. Anıñ xikäyäsendä Tatarstan häm Rusiä Prezidentları, Däwlät Duması spikerı häm başqa säyäsätçelär qatnaşa. Şunısı qızıq, moğcizalı xällärdä qatnaşuçılar soñğı xäbärlärne Azatlıq radiosınnan belep tora. Ä menä Almaz Xämzäneñ «Tatar imperiäse» digän yazması «tarixi waqiğalar pafos bulıp qabatlana» digän fikerdä toruçılarğa uylanırğa azıq birer. Äsärdäge waqiğalar cir astında bara. Anda Çıñğız xan, Ütämeş, Söyembikä, Yawız İvan, Petr İ, Napoleon, Lenin, Mao-tsze-Dun, Stalin häm başqa şundıy tarixi şäxeslär qatnaşa. İmeşter, cir astında tatar imperiäse tözelgän häm andağı waqiğalar xäzerge tormışnıñ näq kiresen qabatlıy ikän. Menä mäsälän Yawız İvannıñ Böyek Tatar imperiäseneñ parlamentında yasağan çığışınnan ber özek.
«Bezneñ telebez betep kilä. Sez üzegez beläsez, telen yuğaltsa, millät bette digän süz. Monda millätlärneñ tigez xoquqı turında söyläşep utıru ul buş süz. Xäzer bezneñ 20-30 meñlek tirajlı öç-dürt gäzitebez qaldı. Urıs milläte can aqırıp yılıy. Şuña kürä, ul xäzer qara yanıp kön-tön eçä başladı. Bolay ide meni ul urıs xalqı? Ul xäzer Allasın da, pobın da onıttı.... Anıñ xätta üz qayınnarı da, urmannarı da, üz qırları da, üz munçaları da, üz çäye dä, üz samawırı da, üz qunaqçılığı da, üz cäye dä, üz qışı da qalmadı. Barısı da tatarnıqı. Äyterseñ lä ul qayınnar tatarlarda ğına üsä, äyterseñ lä ul çäyne tatar şikäre belän tämle itep tatarlar ğına eçä belä häm başqalar, häm başqalar...»
Şuşı säxnä äsäre – sez psixik awırular şifaxanäsendäge awırular qılanışları belän tanıştığız digän cömlä belän tämamlana.
Bikä Timerova, Qazan.
Tuqay bülägen däğwälawçılar turında çığışlar matbuğat häm başqa mäğlümat çaralarında dönya kürde. Mädäni comğa gäzitendä «Tuqay bülägen däğwälawçılar» digän säxifädä bu atnada «Serle tayaq, neçkä zäwıq, yaqtı talant iäse» dip isemlängän yazma dönya kürde. Bu mäqälä «La Primavera» orkestrınıñ citäkçese Röstäm Abäzovnıñ icatına bağışlana. Ul dirijer ğına tügel, ul äle talantlı skripkaçı da. Şuşı büläkkä ul Salix Säydäşevqa bağışlanğan simfonik konsertı öçen täqdim itelä. Sänğät fännäre doktorı Zemfira Säydäşeva yazğança, bu konsertnı açışqa tiñlärgä bula. «Bu konsert Säydäşev äsärläre paradı räweşendä tözelmägän, ä barlıq nomerlar teatral`lek çalımnarı, yaña texnik mömkinleklär belän berböten tamaşağa berläşterelgän, tuplanğan ide.» - dip istälekläre belän urtaqlaşa ul. Zemfira Säydäşeva üz yazmasında «Röstäm Abyäzovnıñ sänğät citäkçese bularaq eşçänlege Tatarstannıñ muzıka sänğäte üseşenä yaña ömetlär bağlarğa mömkinlek birä» digän fiker belderä. Şähri Qazan gäziteneñ İlhamiät quşımtasında da däräcäle büläkne däğwalawçı ike keşe turında yazmalar basılıp çıqtı. «Teatrda – tarix sabağı» isemle yazma Kärim Tinçurin isemendäge tatar däwlät drama teatrnıñ baş rejisserı Räşit Zäğidullinğa bağışlanğan ide. Anıñ avtorı Alsu Wälullina şul rejissernıñ Bertolt Brext äsäre nigezendä quyılğan «Kuraj ana häm anıñ balaları» spektakle «soñğı yıllarda iñ istä qalırlıq mädäni waqiğa» itep bäyäli. Rejisser ğına tügel, töp rol`ne başqarğan aktrisa İslamiä Mäxmütovanıñ başqaru ostalığı da soqlanu, maqtaw qazana. Şuşında uq, Gölşat Zäynäşevanıñ da «Nihayät!» dip isemlängän yazmasına iğtibar itmi bulmıy. «Nihayät, K.Tinçurin isemendäge tatar däwlät drama häm komediä teatrına iğtibar!...» dip başlıy ul üz çığışın. Gölşat Zäynäşeva büläkkä täqdim itelgän spektakl`neñ aktuallegen bilgeläp ütä, Kuraj ananı başqarğan İslamiä Mäxmütova akterlıq icatında ber basqıçqa yuğarı kütärelde, digän bäyä birä. Şağirä Gölşat xanım fikerençä, rejisser Räşit Zäğidullin da, aktrisa İslamiä Mäxmütova da Tuqay bülägenä hiçşiksez layıq. Menä anıñ çığışınnan ber özek:
«Premiä birü komitetı äğzälärenä äytäse maxsus süzem bar: qızğanıç, büläklär, premiälär birgändä, bezdä ni öçender xatın-qızlarğa çirat citmi, berençe çiratta ir-yeğetlär ala. Ğ.Tuqay premiäsen alğan xatın-qızlar barmaq belän genä sanarlıq. Bu fikerlärne istä totsağız ide häm İslamiyä Mäxmütovağa G.Tuqay isemendäge däwlät premiäsen birsägez ide. Räşit Zäğidullin häm İslamiyä Mäxmütova – Tinçurin teatrın qorıç bağanaları. «Kuraj ana häm anıñ balaları» spektakle öçen alarnıñ här ikesenä dä G.Tuğay premiäse bireler dip ışanam.» - dip yaza Gölşat Zäynäşeva.
Şuşında uq «Küñel tiränlege» digän yazma urın aldı. Anıñ avtorı filologiä fännäre doktorı Nurmöxämmät Xisamov üz çığışın şağir Zinnur Mansurov häm anıñ icatına bağışlıy. Başta ul Tuqayğa räxmät äytä, «aprel` ayı kerdeme – ädäbi fikerebezdä ğäcäyep ber canlanış başlana», dip yaza. «Zinnur Mansurov şiğriäte üzençälekle, läkin anıñ üzençälege närsädä soñ disägez, cawap tapmasız», dip fikerläre belän büleşä Nurmöxämmät Xisamiov. Menä anıñ çığınnan ber özek:
«Zinnur Mansurov – tirän kiçereşle, az süzle şağir. Ul uyların açıp, süzen äytep betermi. Uquçınıñ üzenä uylanırğa qaldıra. Anıñ ictimaği qolaçlı şiğerlärennän başlap intim mäxäbbät şiğrilärenäçä ser tulı. Serlelek bezneñ böyek klassiklarıbızdan torğan kilä torğan sänğäti, talantlı sıyfat. Tuqayda, Därdmändtä, Xäsän Tufanda küp şiğerlär ser tulı. Därdmändneñ «Korab»ın bügengäçä açıp beterä alğanıbız yuq. Añardağı mäñgelek fiker-xis mayasın kiler buınnar da aça-aça baş watar äle.»
Şağirneñ «Küñel säfäre» digän cientığı büläkkä çığarıla. Mäqäläneñ avtorı şuşı cientıqqa kergän şiğerlärgä yuğarı bäyä birä häm şağirneñ kitabın dönyanıñ ğämnäre buylap zur säyäxät belän tiñli.
Gölşat Zäynäşeva xatın-qızlarğa Tuqay bülägenä bik siräk birelä, dip zarlanıp alğan ide. Färidä Xäsyänovanı büläkkä täqdim itkän keşelär dä näq şulay uylıy axrısı. Республика Татарстан gäzitendä şuşı rässam xanımnıñ icatına, äsärlärenä, balalar kitapların bizäw eşenä bağışlanğan yazma dönya kürde. Mäqäläneñ avtorı, sänğät belgeçe Güzäl Wälieva-Söläymanova Färidä Xäsyänova Tuqay bülägenä hiçşiksez layıq digän fiker ütkärä.
Tuqay bülägenä nämzätlär belän bergä matbuğatta, bu atnada, şağirneñ üze turında da yazdılar. Время и деньги gäzitendä «Aprel - Tuqay ayı» digän ruxta häm Tuqaynıñ Qazandağı ezlärenä bağışlanğan yazma basılıp çıqtı. Mädäni comğa atnalığında da Tuqaynıñ tuğan köne iskä alına. Basma «Tuqay muzeyınnan xatlar» digän külämle yazmanıñ berençe öleşen täqdim itä. Xatlarnıñ avtorı - muzey citäkçese Möcip Nizamiev. XİX ğasır axrı XX ğasır başı arxitekturası häykäle bulğan muzey binası böten Tatar Bistäsenä yäm birep tora. Möcip Nizamiev xalıqta «Şamil yortı» dip yörtelgän bu binanıñ tarixına tuqtala. Bu yort turıda berençe xäbär 1865 yılğa qarıy. Arxivta bu yort 1nçe gildiä säwdägäre, millioner, ximayaçı İbrahim İsxaq ulı Appaqov milkendä bulğan dielä ikän. Şuşı säwdägärneñ Bibimäryämbanu isemle 18 yäşlek qızı bula. Ul anı otstavkadağı general-mayor Möxämmätşafiq Şamilğä kiyäügä birä. Häm qıznıñ birnäse - şuşı yört bula. Möxämmätşafiq Şamil ul isä Kavkaz tawlarına azatlıq köräşen alıp barğan ataqlı imam Şamilneñ urtançı ulı bulğan ikän. Şulay itep bu bina «Şamil yortı» dip yörtelä başlıy. Tatar bistäse ğasır başında zur yanğınnar kiçerä, şuşı yortta zıyan kürä, anıñ diwarları ğına torıp qala. Yewropa arxitektorlarına mökibbän kitkän Bibimäryämbanu yortnı üzgärtep-tözätep salğanda, ingliz pulatlarına oxşatırğa tırışa.
Zamanalar üzgärä. «Şamil yortı» konditer fabrikası xucası Waliulla İbrahimov qulına küçä. Älekke zaman bayı turında Möcip Nizamiev bolay yaza.
««Waliulla İbrahimov häm anı tuğanı»nıñ säwdä yortı kiñ qolaç cäyä. 1913 yılda bu şirkät « Bäxet açqıçları» isemle känfit çığara başlıy. Häm, ni xikmät, 1913 yılnıñ 5 aprelendä ( iske stil belän) Tuqay wafat bulğaç, şuşı şirkät çığarğan känfit tartmasınıñ tışlığında Tuqay räseme birelä. Sovet xakimiätläreneñ berençe yıllarında uq, Wäliulla İbrahimov 15 protsent kontributsiä tülägän, möselman xäräkätenä yärdäm itep kilgän. 4 balasınıñ yazmışı öçen borçılıp, 1929 yılda ul Törkiä aşa Amerikağa kitä häm San-franssiko şähärenä barıp töplänä. Anda anıñ Zäki häm Ğali isemle ulları, Märziä isemle qızı tua.» - dip yaza Möcip Nizamiyev Mädäni comğa gäzitendä.
Äytkänemçä, Mädäni comğa da bu atnada mäqäläneñ berençe öleşe genä dönya kürde. Kiläse sanda avtor bu yortnıñ Tuqay arasında nindi bäyläneş barlığı xaqında söyläp birergä wäğdä itä.
Matbuğat küzätüeneñ axırında qayber jurnallarnıñ yaña sannarına küz salıyq.
«Qazan jurnalına 10 yäş» digän şiğar belän açılıp kitä älege jurnalnıñ soñğı sanı. «Qazan qalasına 1000 yıl» digän säxifädä «Minem mäxäbbätem Bolğar» digän yazma dönya kürde. İsemennän kürengänçä bu yazmada süz Bolğar, anda saqlanıp qalğan borınğı xäräbälär turında bara. Jurnalnıñ tışqı bitendä Mars Rafiqovnıñ fotoräseme bastırılğan. 12 aprel`, kosmonavtika köne ikänen iskä alsağız, Mars Rafiqovnıñ iseme dä xäteregezgä töşär, bälkem. Jurnalda Mars Rafiqovnıñ «Bez «X» otryadındağı yegetlär» digän kitabınnan özeklär basılğan. Mars Zakir ulı Rafiqov ğälämgä kitärgä äzerlänüçe 20 keşeneñ berse bulğan. Ul ğälämdä oçu öçen tulı äzerlek ütkän häm berençe oçunı oyıştıru eşenä zur öleş kertkän, dielä älege yazmağa kereş öleşendä. Şuşında da uq Vladimir Vısotskiynıñ Tatarstanda niçek itep konsertlar quyuı turında tarixi yazmalar dönya kürgän.
Qazan utları jurnalınıñ tışlılığında Yaña Qırlayda ütkän şiğer bäyrämeneñ fotosuräte dönya kürgän. Yaña aprel` sanı Robert Äxmätcannıñ «Ofıq artı ofıq» dip isemlängän şiğerlär tuplanması belän açılıp kitä. Şunda uk Rafael Sibatnıñ «İnabät» digän fälsäfi romanı, Rawil Raxmanineñ «Şağirneñ yazmış keläme» isemle ädäbi tänqite dönya kürde. «Nänilär dönyasında» digän säxifädä Aygöl Nuretdinovanıñ «Börketle qıya» digän äkiäte basılıp çıqtı.
İdel jurnalınıñ yaña sanı isä bötenläy kötelmägän räweştä, añaça bizälgän häm «Şayan san» digän isem belän basılıp çıqtı. İdelneñ 13,5 yarımlıq tarixında bu berençe şayan san, dip yazılğan jurnalnıñ soñğı bitlärendä. Kiläçäktä dä mart sanın şulay şayan itep çığarırğa isäpläp toralar «İdel»lelär. Anda şulay uq jurnal iğlan itkän «Şa-yarış –2» digän yumor ostalarınıñ yarışınıñ yomğaqları da basılıp çıqqan. Mäsälän, oyıştıruçılar 1nçe urınnı berkemgä dä birmägän. Anıñ qarawı ikençe urınğa ike keşe layıq bulğan. Läbib Leron jurnalda yıl däwamında basılıp kilgän äsärlär öçen, ayırım alğanda «Skelet. Saqlıq kassası. Käläş yäki Napoleon» digän häm başqa şundıy parodiälär öçen ciñü yawlağan. Tufan Miñnullinğa bu büläk «Minhac macaraları» digän robağıylar öçen birelgän. Öçençe urınnı İlfaq Şihapov alğan bulğan. İrek Zäki-Canıy häm Äxät Safiullin şulay uq jurnalğa yartı yıllıq äbünä häm diplomnar belän büläklängän. İnde jurnalnı aqtaruğa küçik, Näbirä Ğimatdinova üze äytmeşli «matur» mäzäklärne terkäp, uquçılar iğtibarına täqdim itkän. Annan soñ Rädif Säğdineñ «Karyera qıl östendä» dip isemlängän satirik xikäyäsen uqırğa mömkin.
Şuşında uq, Rif Bädrievnıñ Tuqaynıñ äsärenä oxşatıp «İrek mäydanı, yähüt ör-yaña Kisekbaş» şayan poeması belän tanışırğa qızıq bulır. Jurnalda şulay uq, İlfaq Şihapovnıñ häm Tufan Miñnullinnıñ äsärläre dönya kürde. İldüs Xucinnıñ «Kreml’dä ığı-zığı» digän xıyalıy xikäyäse säyäsät belän qızıqsınuçılarğa qızıq bulır. Anıñ xikäyäsendä Tatarstan häm Rusiä Prezidentları, Däwlät Duması spikerı häm başqa säyäsätçelär qatnaşa. Şunısı qızıq, moğcizalı xällärdä qatnaşuçılar soñğı xäbärlärne Azatlıq radiosınnan belep tora. Ä menä Almaz Xämzäneñ «Tatar imperiäse» digän yazması «tarixi waqiğalar pafos bulıp qabatlana» digän fikerdä toruçılarğa uylanırğa azıq birer. Äsärdäge waqiğalar cir astında bara. Anda Çıñğız xan, Ütämeş, Söyembikä, Yawız İvan, Petr İ, Napoleon, Lenin, Mao-tsze-Dun, Stalin häm başqa şundıy tarixi şäxeslär qatnaşa. İmeşter, cir astında tatar imperiäse tözelgän häm andağı waqiğalar xäzerge tormışnıñ näq kiresen qabatlıy ikän. Menä mäsälän Yawız İvannıñ Böyek Tatar imperiäseneñ parlamentında yasağan çığışınnan ber özek.
«Bezneñ telebez betep kilä. Sez üzegez beläsez, telen yuğaltsa, millät bette digän süz. Monda millätlärneñ tigez xoquqı turında söyläşep utıru ul buş süz. Xäzer bezneñ 20-30 meñlek tirajlı öç-dürt gäzitebez qaldı. Urıs milläte can aqırıp yılıy. Şuña kürä, ul xäzer qara yanıp kön-tön eçä başladı. Bolay ide meni ul urıs xalqı? Ul xäzer Allasın da, pobın da onıttı.... Anıñ xätta üz qayınnarı da, urmannarı da, üz qırları da, üz munçaları da, üz çäye dä, üz samawırı da, üz qunaqçılığı da, üz cäye dä, üz qışı da qalmadı. Barısı da tatarnıqı. Äyterseñ lä ul qayınnar tatarlarda ğına üsä, äyterseñ lä ul çäyne tatar şikäre belän tämle itep tatarlar ğına eçä belä häm başqalar, häm başqalar...»
Şuşı säxnä äsäre – sez psixik awırular şifaxanäsendäge awırular qılanışları belän tanıştığız digän cömlä belän tämamlana.
Bikä Timerova, Qazan.