Suğut Ğäräbstänendä eşläwçe xatın qızlar üzlärenä quyılğan çikläü kirtälärne xäzer dä ütü yulın taba. Ğarib balalarnıñ xäyriä oyışması, Rehabilitatsiä häm Mäğarif öçen Suğut Cämğiätenıñ citäkçese Sawsan Salman äytüenä qarağanda sin bu çiklärne küräsen, xis itäsen, ul turıda söyläp bula , sin anı çitlätep ütü öçen yul tabasın , bezgä quyılğan tübä piyala tügel ä kirpiç bez anı sonğı çiktä wataçaqbız di . Könbatışta suğut cämğiäten tänqitläüçelär, xatın qızğa maşina yöretü öçen quyılğan çikläülärgä yäki çit ir at aldında bitne qaplau kebek qağıydälärgä genä iqtibar itä. Salman , ildä yuğarı belemle bik küp xatın qız kebek üzlärenä quyılğan sotsial häm kultura kirtälären tawışsız ğına uratıp ütä. Monıñ näticäsendä konservativ möselman patşalığında xatın qızlar 10yıl elek uylauı da mömkin bulmağan eşlärgä ireşte . Bugen suğut xatın qızları arasında bankirlar, bizenes tykonnarı , arxitektorlar, televidiniädä programma alıp baruçılar häm internet injinerları barlıqqa kilde .Meditsinağa kilgändä , ul här waqıtta da suğut xatın qızları öçen açıq ide ( çönki möselman cämğiätendä , çirle xatın qız ir at doktorğa yöremi) älege waqıtta xatın qız tabiplar xästäxänälärdä törle büleklär belän citäkli, ir at kollegalar alarğa xisap birä , alar citäkçelegendä eşli . Uñışqa ireşkän suğut xatın qızları kirtälärne aşu , bigräk tä bizenes başlatu öçen ir at sponsor zarur digän qağıydälärne beterü öçen eşläse bar dip söyli..Ämma bu xatın qızlar kirtälär dini tügel ä borınğı ğäref ğädätlär di, suğut cämğiäte täräqi itsä alar üzlegennän yuğalaçaq digän qaraşta . Bu xatın qızlarnıñ barısı da inanğan möslimälär ,alar islamnı tügel ä cirle traditsiälärne kirtä itep kürä.Riwaq of Kingdom isemle arxitektura häm design şirkäte prezidentı Nadia Baxurcı fikerençä suğut xatın qızları sabırlı bulırğa tieş, xatın qızlarnıñ eşlären tizlätäçäk sistemanı buldıru öçen waqıt kiräk. Baxurcı Riwaqnı ätiseneñ yärdämä belän 14 yıl elek oyıştırğan. Ul firmanı kiñäytkändä problemanı ir at tügel ä cirle banklar tudırdı, alar keçkenä şirkätlärne yaqlap mäşäqätlänergä telämi, min ir at östenlek itkän cämğiättä alar arasına qatnaşmıy, üzemne isbatladım dip söyli. Olayan Finans şirkäteneñ menecerlarınnan berse Lubna Olayan xökümät häm ir at kollegalar minem investitsiälär şirkätendä kütärelüemne yaqladılar dip äytä, Ul Riyadta ofisında ir at kollegala rın abayada tügel konservativ kiyemdä qabul itä. Olayan suğutlu ir atnı bik näzäqätle dip taswırlıy , könbatış älbättä bezneñ tizlektä üzgärüebezne kürergä telär ide dip äytkän.Olayan kebek Suğutlu küp kenä professional xatın qızlar sotsial üzgäreşlärgä xatın qızlar üzläre kirtä , alar bu alarnı yanıy dip xis itä, qarşılıq kürsätä, monıñ öçen berdänber çara xatın qıznı uqutu dip söyli.Suğut Ğäräbstäne xatın qızlar öçen mäğarif, uqutu programmasın 1960-nçe yılda täqdim itte. 17million xalıq yäşägän patşalıqta xatın qızlarnıñ 6% ğına hönärle,. eşli, alarnıñ kübese, meditsina , uqutu yäki xäyriä eşlärendä. Ämma xatın qızlar anda iqtisadqa nıq qatnaşa. Xoquq yaqlau oyışması Amnesty İnternational xosusi baylıqnıñ 40%tı xatın qızlarğa turı kilä, mennärçä käsepxänäne- xucası xatın qızlar dip belderä. Suğut Ğäräbstänendä finans xakimiätläre suğutlu häm çit il xatın qız eşmäqärläreneñ patşalıqta investitsiälär yasauları öçen yardäm itkän mäxsus bülekçä buldıra.Başqa ber yanalıq isä säwdä öçen internet säxifälären buldıruçılar xatın qız expertlar, alar marketing öçen ir atnı eşkä ala. Patşa Faisal isemle xästäxänä häm tikşerü üzägendä Optalmologi bülege belän citäklägän tabibä Selwa al Hazza xanım bez kulturağa qarşı köräşäbez, bezneñ ir atlar miña kilep bu çik monı ütep bulmı dip äytä , min añı çitlätep ütü yulların qarim dip söyli. Hazza xanım küp kenä kollegaları kebek çit ildä uqıp , üz teläge belän kire ilenä qaytqan keşe , min monda başlap cibärüçelärdän , eşlägän eşemneñ näticäsen şunduq küräm di. Suğutlu xatın qızlar könbatış mätbuğatınıñ alar turında yazğan, söylägän närsälärenä şaqqata häm açulana ,mäğlüm bu xatın qızlarnıñ qara kiyem- abaya kiyüe häm maşiana yöretä almau könbatış öçen añlaşılmağan şaqqattırlıq närsälär. Ämma Ğäräb televidinie çeltäre MBCdä ‘Qaläm Nawam’ isemle programmanı alıp baruçı Mona Abu Suleyman , min abaya kiyüne yaratam , ul bik rähät , anı bernindi başqa kiyemgä alıştırırğa telämim , östämdä närsä genä bulmasın ber minut eçendä öydän çığıp kitä alam dip söyli . Suğutlu xatın qızlarnıñ kübese, maşina yöretü belän ber dä qızıqsınmıy,bezneñ cämğiättä ir at moña äzer tügel dip äytä .
İşetkänegezçä suğutlu xatın qızlar abaya kiyü başların qaplau yörü belän qänäğät. Ämma Törkiädä başyaulığı ber bälägä äylände Sekularislar aña politik islamnıñ simvole dip qarıy. 23 nçe aprel köne Törkiedä balalar bäyräme dip bilgelänsä dä , ul 1920-nçe yılda berençe parlamentnıñ cıyılğan möhim kön. Älbättä ul törle parat , oçraşular belän qotlana. İnqär itsälär dä xakimiättäge Ğädellek häm Täräqiät partiäseneñ tamırları tıyılğan islamçı xäräkättä. 23nçe aprel kiçe parlament süzçeseneñ räsmi sıy mäclesenä prezident tä, xärbi citäkçelär dä opozitsiädäge sotsial demokratlar da qatnaşmadı . Nindi säbäptän? Parlament süzçeseneñ , şulayuq premierneñ xäläl cifätläre yaulıqlı häm alar jurnalislarğa mecleskä dä şulay baraçaqların äytep quyğan..sekular Törkiedä xatın qızlar uramda yaulıq belän irekle yöresälär dä , islamnıñ politik simvolenä äylängän başyaulığı belän räsmi binağa kerü tıyılğan. Şulay itep başyaulığı 23nçe apreldä xakimiättäge partiä belän sekuralistlar arasında bäxäskä säbäp buldı. Kiñ küläm mäğlümät çaraları sıy mäclesenä boykot, generallärneñ AQ partiägä şiklänep qarauların çağıldıra dip äytkändä parlament räise Arınç 23 aprel bäyräme sıy mäclesennän ğıybarät tügel , bez qunaqlar çaqırdıq , telägän keşe kilde ,telämägene kilmäde dip belderde. Sıy mäclesendä 5-6 deputat xatınınıñ yaulıq bäylägän buluına üzem dä iqtibar ittem. Demokratiä här keşegä här telägän närsäne eşläü xoquqın birä digän süz tügel , demokratiädä yäşäw bik tä qıyın !
Färidä Xämit, Praga
Färidä Xämit, Praga