Accessibility links

Кайнар хәбәр

Amerika-Yevropa mönäsäbätlären kiläçäktä ni kötä?


Quşma Ştatlar belän Yevropa Berlege arasındağı mönäsäbätlär dönyada iñ möximnäreneñ berse bulıp tora. Soñğı waqıtta, bigräk tä Ğiraq suğışınnan soñ, bu mönäsäbätlärne yaxşı dip äytep bulmıy. Kiläçäktä ni bulır?..

Atlantik Okean Amerika belän Yevropanı totaştırıp tora, yä isä aıyrıp tora diärgä bula. Çorına qarap yä berse, yä ikençese döres. Xäzerge waqıtta bu ike iñ qüätle qitğa arsında upqın yata. Ğiraq tiräsendäge qarşılıqlar Yevropa Berlege illäreneñ Quşma Ştatlardan häm dä ber-bersennän ayırıluwına kiterde. Ğiraq suğışın xuplağan illär belän Amerikanıñ mönäsäbäte yaxşı anısı, ä menä xuplamağannar belän, kiresençä, naçar.

Amerikan xökümäte bu suğışnı ilneñ mänfägätlären saqlaw, terorğa qarşı köräştä möxim adım dip añlattı. Yevropanıñ qayber illäre, äytik, Fransiä, Germaniä, Belgiä, bu añlatmağa şiklänep qarıy. Amerikanıñ Massachusetts Texnologiä İnstitutı belgeçe Barry Posen süzlärençä, alar suğış başlanğançı da şulay ide, xäzer dä şulay:

Audio: “Ğiraqnıñ çınlap ta qurqınıç qoral citeşterep yatqanın dälillägän arxivlar, qoral saqlanmaları tabılmıy torıp, alar moña ışanmayaçaq. Älegä andıy dälillär yuq.”

Şuşı qitğa-ara ışanmawçanlıq küpmegä barır soñ? Germaniäneñ Münster Universitetı belgeçe Richard Woyke fikerençä, säyäsi däräcädä ul äle däwam itäçäk. Äytik Germaniä kanslerı Gerhard Şröder belän Amerikan prezidentı George Buş arasında şäxsi qarşılıqlar da bar, alar tiz genä yuqqa çıqmas. Ä menä fän, mädäniät, iqtisad ölkäsen alğanda bu ike il arasında ber problem da yuq. Germaniäneñ 30 meñnän artıq şirkäte Amerikağa export belän şögellänä. Şularnıñ ni barı berse säyäsät arqasında qıyınlıqlar kiçerde. Richard Woyke süzlärençä, bu - Germaniä genä tügel, ä şul uq Fransiä häm Yevropanıñ başqa illärenä dä xas:

Audio: “Yevropa illäreneñ kübese şulay uylıy – Yevropa Berlege xärbi ölkädä Amerika belän älegä yarışa almıy, aldağı 10-15 yılda Quşma Ştatlar äle kiräk bulaçaq.”

Alay da kiçä, Ğiraq suğışına qarşı bulğan 4 il – Fransiä, Germaniä, Belgiä häm Luxemburg – xärbi xezmättäşlekne köçäytergä kileşte. Brusseldä ütkän ul oçraşu turında kiçäge tapşıruda söylägän idek. Bu oçraşunı küplär – Yevropanıñ Amerikadan bäysez bulğan üz saqlanu sistemasın tözügä taba berençe adım dip bäyäli. Alay da Fransiä prezidentı Jak Şirak – bezneñ NATOnı zägiflätergä niätbez yuq dip tınıçlandırırğa tırıştı:

Audio: “NATOnıñ Yevropa bağanasın nığıtqanda bez älbättä ikelätä çığımnarğa barırğa telämibez. NATOğa ber qarşılığıbız da yuq, kiresençä, bez anı köçäytergä telibez.”

Alay da Şirak barısın da tınıçlandıra almadı sıman. Ğiraq suğışın xuçlap çıqqan häm dä NATOnı Yevropanıñ töp saqlanu oyışması itep kürgän illär Brussel oçraşuına tänqit belderde.

Amerika-Yevropa mönäsäbätläreneñ kiläçägenä kilgändä, Richard Woyke fikerençä, alğa taba, bigräk tä praktik ölkädä, alar yaxşıra baraçaq. Ä menä Richard Posen ul qädäre optimist tügel. Fransiä häm Germaniä Amerika belän mönäsäbätlärneñ naçar buluına älbättä şat tügel, di ul, alar anı yaxşırtırğa tırışaçaq. Tik bu küp närsägä bäyle bulaçaq. Ägär Waşington Yaqın Könçığışta, Farsı qultığında alğa taba döres säyäsät alıp barsa, mönäsäbätlär yaxşırır. Ägär inde Yaqın könçığışta xällär üzgärmäsä, Ğiraqnı tözelkänderü eşläre yaxşı barmasa, Amerika Süriä yä İran belän konfliktqa kersä, mönäsäbätlär yaxşığa barmasqa mömkin.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG