Mäqälä Tälgät Tacetdinneñ uzğan ayda Quşma Ştatlarğa cixad iğlan itüwen iskä aludan başlana. Küräseñ, Tacetdin Amerikağa qarşı izge suğış iğlan itkändä Vladimir Putinnı quandıram dip uylağan, dip yaza Economist. Yänäse, Rusiä prezidentı Ğiraq suğışına qarşı, dimäk Tacetdin aña yärdämen kürsätä. Başta Kreml moña fatixasın birgän şikelle toyıldı. Ämmä näticä tiskäre buldı. Putin monı xuplamadı, prokuratura Ufadadağı verxovnıy möftigä kisätü yasadı. Näticädä anıñ köndäşe, Mäskäwdäge Rusiä möftiläre şurası räise Ravil Gäynetdin Rusiäneñ baş möftie digän isemgä bar adım atladı. Alğa taba Britan basması bolay däwam itä.
Xäzerge waqıtta bu ike ruxanigä dä borçılırğa säbäp bar. Putin dini oyışmalar belän sovet stilendä eş itäçägen kürsätte, yağni aña ber genä, läkin tıñlawçan citäkçe kiräk. Bu citäkçe xalqınıñ şaqtıy zur öleşe isemennän söylärgä tieş bulaçaq. Törle mäglümätlärgä qarağanda Rusiädä, dinne totmasa da, üzen möselman dip sanağan keşelär sanı 25 millionğa citä, xalıqnıñ 17 protsentı çaması. Häm bu san arta bara.
Economist yazuınça, Kremlneñ ber citäkçe belän eş itü teläge ğäcäp tügel. Rusiä islam extermizmı digän närsädän örkep tora. Rusiäneñ kübesençä möselman bulğan Üzäk Aziä belän ozın çikläre bar, Yaqın könçığış ta yıraq tügel, häm nixayät, Çeçnya. Andağı sünmägän könflikt öçen räsmilär wahabçılarnı ğäyepli.
Çeçnyanıñ elekke tışqı eşlär ministrı Şamil Beno süzlärençä, bu örkü nadanlıqtan kilä. FSBnıñ terorğa qarşı köräş ötrkemendä ber genä İslam belgeçe dä yuq. 18nçe ğasırda çista İslam yünäleşe bularaq oyışqan Wahabçılar xäzer Söğüd Ğäräpstanında taralğan. 80-nçe yıllarda sovet çitäkçeläre bu süz belän Äfğan doşmannarın atadı. Xäzer isä bu isem Tönyaq Kavkaznıñ här radikal törkemenä tağıla. Kavkazda wahabçılıq ta, extremizm da bar anısı, dip däwam itä Economist, läkin ikese dä cirle küreneş tügel, ä çittän kilgän äyber.
Alğa taba Britan jurnalı bolay däwam itä. Xäzer Rusiäneñ ike möftie dä ber bersen ğäyepläw öçen, Kremlne üzenä qaratu öçen wahabçılıq süzen qullana başladı. Näticädä, möselman bulmağan xalıqlarnıñ İslamğa qarata şige arta, möselmannarnıñ xakimiätlärgä ışanıçı kimi. Ber törkem Tatarstan xatın-qızlarınıñ pasport sürätenä yawlıq bäyläp töşü xoquqın dawlap Mäxkämä yulların taptawları – şuşı ışanıçsızlıqnıñ ber çağılışı buldı. Şuşı wazğiättä xökümät ber yaxşı aradaşçığa moxtac.
Läkin mäsälä şunda dip yaza Economist, Tacetdin dä, Gäynetdin dä, başqa beräw dä, bar möselmannar isemennän söylärgä däğwa itä almıy. Mäskäwdäge Könçığışnı öyrünü institutı belgeçe Dmitri Makarov süzlärençä, alarnıñ abruyı ruxi citäkçe bularaq tügel, ä xakimiätkä yaqınlıq belän bilgelänä. Şul uq waqıtta, İslam komitetı räise Xäydär Camal fikerençä, möselman citäkçeseneñ möfti buluı şart tügel, ul säyäsätçe dä, eşquar da bula ala.
Süz dä yuq Rusiä möselmannarı, bar dönyada şikelle, üzläreneñ yazmışı xaqında citdi sorawlar aldında tora. Şamil Beno süzlärençä, bu älbättä fundametalizmnıñ üsüwenä kiterä. Läkin bu extremizm tügel, ä çip-çista dini protsess. Bar mäsälä şunda – Kreml monı añlarmı-yuqmı. Ni ayanıç, anıñ soñğı ğämälläre monı kürsätmi, ul yaña xäräkätlärne yanaw dip qabul itä, häm şunıñ belän alarnı çın yanawğa äyländerergä mömkin, digän näticä yasıy, Britaniädä çığa torğan Economist jurnalı.
Ali Gilmi, Praga
Xäzerge waqıtta bu ike ruxanigä dä borçılırğa säbäp bar. Putin dini oyışmalar belän sovet stilendä eş itäçägen kürsätte, yağni aña ber genä, läkin tıñlawçan citäkçe kiräk. Bu citäkçe xalqınıñ şaqtıy zur öleşe isemennän söylärgä tieş bulaçaq. Törle mäglümätlärgä qarağanda Rusiädä, dinne totmasa da, üzen möselman dip sanağan keşelär sanı 25 millionğa citä, xalıqnıñ 17 protsentı çaması. Häm bu san arta bara.
Economist yazuınça, Kremlneñ ber citäkçe belän eş itü teläge ğäcäp tügel. Rusiä islam extermizmı digän närsädän örkep tora. Rusiäneñ kübesençä möselman bulğan Üzäk Aziä belän ozın çikläre bar, Yaqın könçığış ta yıraq tügel, häm nixayät, Çeçnya. Andağı sünmägän könflikt öçen räsmilär wahabçılarnı ğäyepli.
Çeçnyanıñ elekke tışqı eşlär ministrı Şamil Beno süzlärençä, bu örkü nadanlıqtan kilä. FSBnıñ terorğa qarşı köräş ötrkemendä ber genä İslam belgeçe dä yuq. 18nçe ğasırda çista İslam yünäleşe bularaq oyışqan Wahabçılar xäzer Söğüd Ğäräpstanında taralğan. 80-nçe yıllarda sovet çitäkçeläre bu süz belän Äfğan doşmannarın atadı. Xäzer isä bu isem Tönyaq Kavkaznıñ här radikal törkemenä tağıla. Kavkazda wahabçılıq ta, extremizm da bar anısı, dip däwam itä Economist, läkin ikese dä cirle küreneş tügel, ä çittän kilgän äyber.
Alğa taba Britan jurnalı bolay däwam itä. Xäzer Rusiäneñ ike möftie dä ber bersen ğäyepläw öçen, Kremlne üzenä qaratu öçen wahabçılıq süzen qullana başladı. Näticädä, möselman bulmağan xalıqlarnıñ İslamğa qarata şige arta, möselmannarnıñ xakimiätlärgä ışanıçı kimi. Ber törkem Tatarstan xatın-qızlarınıñ pasport sürätenä yawlıq bäyläp töşü xoquqın dawlap Mäxkämä yulların taptawları – şuşı ışanıçsızlıqnıñ ber çağılışı buldı. Şuşı wazğiättä xökümät ber yaxşı aradaşçığa moxtac.
Läkin mäsälä şunda dip yaza Economist, Tacetdin dä, Gäynetdin dä, başqa beräw dä, bar möselmannar isemennän söylärgä däğwa itä almıy. Mäskäwdäge Könçığışnı öyrünü institutı belgeçe Dmitri Makarov süzlärençä, alarnıñ abruyı ruxi citäkçe bularaq tügel, ä xakimiätkä yaqınlıq belän bilgelänä. Şul uq waqıtta, İslam komitetı räise Xäydär Camal fikerençä, möselman citäkçeseneñ möfti buluı şart tügel, ul säyäsätçe dä, eşquar da bula ala.
Süz dä yuq Rusiä möselmannarı, bar dönyada şikelle, üzläreneñ yazmışı xaqında citdi sorawlar aldında tora. Şamil Beno süzlärençä, bu älbättä fundametalizmnıñ üsüwenä kiterä. Läkin bu extremizm tügel, ä çip-çista dini protsess. Bar mäsälä şunda – Kreml monı añlarmı-yuqmı. Ni ayanıç, anıñ soñğı ğämälläre monı kürsätmi, ul yaña xäräkätlärne yanaw dip qabul itä, häm şunıñ belän alarnı çın yanawğa äyländerergä mömkin, digän näticä yasıy, Britaniädä çığa torğan Economist jurnalı.
Ali Gilmi, Praga