Accessibility links

NATO parlament mäclesendä Rusiä Baltik illärendä yäşägän urıslar mäsäläsen kütärde


Baltik illärendä yäşäwçe urıslar mäsäläse yänä xalıqara säxnägä menä. Şuşı atnada Pragada NATOnıñ parlament mäclese ütte. Bu cıyında qatnaşqan Rusiä wäkile Latviä belän Estoniäne anda yäşägän rus telle xalıqnıñ xoquqların qısuda ğäyeplägän xisap bäyän itte. Baltik illäre bu ğäyeplälärne kire qaqtı häm dä Mäskäw, bu mäsäläne yasalma räweştä küpertep, alarnıñ NATOğa kerü niätenä ayaq çalırğa mataşa dip belderde.

Mäskäwneñ Baltik illärendä yäşäp qalğan urıslar öçen şulay qayğırtuın, älbättä, Rusiädä yäşägän tatarlar küzlegennän qaraw qızıqlı bulır ide. Läkin bu turıda beraz soñraq, başta Prağada bulğan xällär turında.

Şuşı atnada Pragada ütkän NATOnıñ parlament mäclesendä "Baltik illärendäge urıs azçılıqları turında maxsus xisap" digän ber dokument tikşerelde. Berençe qaraşqa qorı tel belän yazılğan ğadi xisap, anıñ işe dokumentlar mondıy mäcleslärdä küp bula. Läkin bu xisapnı bäyän itkän Rusiä Dumasınıñ räis urınbasarı Lubov Sliska çığışınnan soñ cıyında ğawğa quptı. Lubov xanım süzlärençä, Latvia belän Estoniädä yartı million çaması urıs-telle keşelär ikençe-sortlı xalıq bulıp yäşi. Başqalar belän ber därcädä salım tüläsälär dä, alarnıñ tel häm säyäsät ölkäsendä xoquqları yuq. Çığışınıñ axırında ul, bez Baltik illäre NATOğa kergänçe şuşı mäsälälärne xäl iter dip ömetlänäbez digän şaqtıy qırıs kisätü yasadı.

Latviä belän Estoniä (alarğa Litva da quşıldı) bu ğäyepläwlärne kire qaqtı. Eston wäkile Sven Mikser Sliskanıñ xisabın "yalğan häm yarım-xaqiqät" belän tulğan dokument dip atadı. Latvia wäkile Guntis Berzins, Latviä tel qanunnarın uzğan yılda uq tözätte, bu xisap bezneñ turıda yalğan fiker tudıru öçen äzerlängän dip äytte. Qayber amerikan wäkilläre bu xisabqa, bigräk tä, anıñ niçek bäyän itelüwenä qänäğätsezlek belderde. Ğädättä mondıy xisaplarnı, obyektiv bulsın dip, öçençe taraf äzerli. Andıy küzätüçene komitetlar saylıy. Baltik illärendäge urıslar turındağı xisapnı isä Mäskäw üze äzerlägän. Xisapnı bäyän itergä räis wazifasın başqaruçı Britaniä xanımı Alice Mahon sorağan.

Quşma Ştatlar wäkile John Shimkus:

Audio: "Berençedän mäcles äğzlarınıñ kübese bu mäsäläne töptän belmi. İkençedän, xisapnı bäyän itüçe fäqät ber yaqnıñ mänfägäten qayğırta."

Şuşı atnada Rusiäneñ Tışqı eşlär ministrlığı Latviädäge urıs-telle xalıqnıñ yazmışı öçen borçılu belderde. Rigada berniçä meñ keşe mäğärif ölkäsendä reformağa qarşı protest ütkärde. Älege reforma nigezendä qayber yuğarı uqu yortlarında latış tele töp tel bulaçaq.

NATOnıñ parlament komitetı Mäskäw xisabın iğtibarğa aldı, ämmä berük waqıtta tağın ber yaña bäysez küzätü äzerlärgä qarar itte. Bu närsä digän süz? Şuşı yılda Floridada ütäse parlament mäclesendä mäsälä qabat kütäreläçäk. Yağni, Baltik illäre NATOğa kergänçe ul elenep toraçaq.

Praga mäclesendä qatnaşqan Litva delegatsiäse başlığı Gediminas Kirkilas:

Audio: "Rusiä xäzer taktikasın üzgärtä. Urıs-telle iñ zur azçılıq Latviädä yäşi. Kreml şuşı wazğiätne faydalanırğa tırışa."

NATOnıñ parlament mäclese prezidentı Doug Bereuter axırda mondıy näticä yasadı:

Audio: "Ğädäti bulmağan räweştä yasalğan bu xisap, mäsälägä iğtibar uyattı. Räis - bäysez küzätüçe bilgelärgä qarar itte. Minemçä, axır çiktä bu döres näticä."

Bereuter Baltik illärenä barırğa cıyınğan amerikan kongresmennarınıñ berse. Azçılıq xoquqları säfär barışında töp mäsälälärneñ berse bulaçaq, dide ul.

Östäp şunı äytäse kilä. Mäskäwneñ çittä yäşägän urıslarnı qayğırtuwı, bälki uñay küreneşter. Läkin bu tırışlıqlar eçkersez bulıp kürensez öçen Rusiäneñ üzendä yäşägän urıs bulmağan xalıqlarnı da qayğırtırğa kiräk. Mäskäw isä kiresençä, milli respublikalarnıñ, şul isäptän tel ölkäsendä, xoquqların qısuwın däwam itä. Latin turında inde äytep tä tormıym. Kiçä Tatarstan parlamentı tellär turındağı qanunnı tikşerde. Tatar tele öçen "can atuçı" prokurorıbız Kafil Ämirov, federal qanunnarğa turı kilmägän matdälär ezläp tapqan. Yänäse, Tatarstanda sänäğät, transport, elemtä ölkäsendä tatar telen qullanu Rusiä qanunnarına qarşı kilä ikän. Qanunda isä, ike tel, rus ta tatar da mömkin dip yazılğan ide. Çit illär belän eş itkändä dä, tatarlar urısça söyläşergä tieş bula. Ägär inde ul çit il keşese tatar telen belep, rusça belmäsä – nişlärgä?.. qanunda äytelmägän. Nixayät, xäzer tatarlar däwlät oyışmalarına üz telendä möräcägät itep üz telendä cawap kötep ala almayaçaq. Moñarçı qanunda, möräcägät nindi teldä birelä, türä şul teldä cawap birergä tieş dielgän ide. Ämirov äfände fikerençä, bu federal qanunğa qarşı kilä. Tatarstan deputatları prokuror protestların tıñlap çıqtı da, anıñ belän kileşergä kiräk digän qarar çığardı.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG