Xalıqara xoquq yaqlawçı Freedom House oyışması Rusiädä demokratiä torışına borçılu blederep kenä qalmıy, ä Amerikan prezidentı George Buşnı Rusiä prezidentı Vladimir Putinğa basım yasarğa çaqıra. Şuşı yılnıñ dikäberendä ütäçäk Duma saylawların iskä alıp oyışma, bu saylawlarnı ğädel häm irekle ütkärergä, bar namzätlärgä tigez mömkinleklär birergä, mäglümät çaralarında tulı yaqtırtunı tä''min itergä çaqıra.
Oyışmanıñ xisabında äytelgänçä, uzğan yıl Rusiädä qayber uñay täräqqiät buluğa qaramastan, töp tarmaqlar, şul isäptän, saylawlar, watandaşlar cämğiäte tözü, bäysez media, mäxkämä, yustitsiä ölkäsendä artqa kiteş däwam itä. Freedom House citäkçese Jennifer Windsor süzlärençä, kiläçäkkä qarap fiker yärtkändä, Rusiädä wazğiät borçulı bulıp qala. Saylawlar citdi tartip bozular belän ütä, bäysez jurnalistlar kisken mäqälä yazsa üç aludan qurqa, korrupsiä säyäsi häm iqtisadi tormışnıñ här tarmağına ütep kergän. Bu küzlektän qarağanda Rusiä Üzäk häm Könçığış Yevropa kürşelärennän bik nıq qalışa.
27 bitlek xisapta äytelgänçä, Rusiädä formal räweştä saylaw sisteması, härkemneñ saylaw häm saylanu xoquğı buluğa qaramastan, real xakimiät säyäsi firqälär tügel, ä Kremlgä yaqın törkemnär qulında. Freedom House yazuınça, bu küzlektän qarağanda Vladimir Putin elekke prezident Boris Yeltsinnıñ säyäsi uyınnar, äle ber, äle ikençe elitağa tayanu säyäsäten däwam itä. Näticädä küp närsäne xalıq fikerenä tayanğan säyäsi firqälär tügel, ä şul elitalar xäl itä. WPS isemle monitoring agentlığı ütkärgän fiker beleşü näticäsenä qarağanda, Rusiä xalqınıñ ni barı 14 protsentı üz ilen demokartik il dip sanıy, ä menä 54 protsentı Rusiä demokratik il tügel digän fikerdä. Cawap birgännärneñ 60 protsentı saylawlar waqıtında birelgän tawışlarnıñ närsä dä bulsa üzgärtä aluwına ışanmıy.
Freedom House xisabında äytelgänçä, Putin administratsiäse iqtisadi häm sotsial mäsälälär, şul isäptän cinäyätçelek häm korrupsiä belän köräşü mäsäläsen xäl itä almasa da, xakimiät vertikalen tözüne däwam itä. Çeçnayağa qarata qırıs säyäsät, mäglümät çaraların aqrınlap qısu, şul uq waqıtta iqtisadnıñ äle dä oligarxlar kontrole astında qaluwı, Putinnıñ prezidentlıq tamğaları bulıp tora, dielgän xispata.
Freedom House yazuınça, Rusiä xökümätendä elekke KGB xezmätkärläreneñ role artuwı da demokratiä öçen qurqınıç tudıra. Watandaşlar xoquqları qısılu, bigräk tä, däwlät citäkçelären tänqitläw mömkinlege kimü ayıruça borçılu uyata. Misal itep Freedom House uzğan yıl Mäskäw teatrında totıq alu waqiğasınnan soñ, mäglümät çaraları turındağı qanunğa tözätmälär kertelüne kiterä.
Ämmä ni ğäcäp, Rusiädä zägif iqtisad, korrupsiä, oligarxlar xakimäite, sotsial kiçereşlär, betmäs-tökänmäs Çeçnya suğışı buluğa qaramastan, prezident Putinnıñ xalıqta abruyı yuğarı bulıp qala. Freedom House fikerençä, bu ixtimal, prezidentnıñ eşçänlege tügel, ä anıñ real köndäşläre, alternativa bulmaw näticäse.
Äytkänemçä, Freedom House amerikan prezidentın Rusiä prezidentına basım yasarğa çaqırdı. Peterburda ütkän söyläşülär waqıtında bu mäsälälär kütärelgänme-yuqmı, äytü qıyın. Jurnalistlar aldına çıqqaç ike prezident Ğiraq sığışı arqasında qarşılıqlar buluğa qaramastan, üzläreneñ äle dä duslar bulıp qaluına basım yasarğa, cämägätçelekkä şul fikerne señderergä tırıştı.
Ali Gilmi, Praga
Oyışmanıñ xisabında äytelgänçä, uzğan yıl Rusiädä qayber uñay täräqqiät buluğa qaramastan, töp tarmaqlar, şul isäptän, saylawlar, watandaşlar cämğiäte tözü, bäysez media, mäxkämä, yustitsiä ölkäsendä artqa kiteş däwam itä. Freedom House citäkçese Jennifer Windsor süzlärençä, kiläçäkkä qarap fiker yärtkändä, Rusiädä wazğiät borçulı bulıp qala. Saylawlar citdi tartip bozular belän ütä, bäysez jurnalistlar kisken mäqälä yazsa üç aludan qurqa, korrupsiä säyäsi häm iqtisadi tormışnıñ här tarmağına ütep kergän. Bu küzlektän qarağanda Rusiä Üzäk häm Könçığış Yevropa kürşelärennän bik nıq qalışa.
27 bitlek xisapta äytelgänçä, Rusiädä formal räweştä saylaw sisteması, härkemneñ saylaw häm saylanu xoquğı buluğa qaramastan, real xakimiät säyäsi firqälär tügel, ä Kremlgä yaqın törkemnär qulında. Freedom House yazuınça, bu küzlektän qarağanda Vladimir Putin elekke prezident Boris Yeltsinnıñ säyäsi uyınnar, äle ber, äle ikençe elitağa tayanu säyäsäten däwam itä. Näticädä küp närsäne xalıq fikerenä tayanğan säyäsi firqälär tügel, ä şul elitalar xäl itä. WPS isemle monitoring agentlığı ütkärgän fiker beleşü näticäsenä qarağanda, Rusiä xalqınıñ ni barı 14 protsentı üz ilen demokartik il dip sanıy, ä menä 54 protsentı Rusiä demokratik il tügel digän fikerdä. Cawap birgännärneñ 60 protsentı saylawlar waqıtında birelgän tawışlarnıñ närsä dä bulsa üzgärtä aluwına ışanmıy.
Freedom House xisabında äytelgänçä, Putin administratsiäse iqtisadi häm sotsial mäsälälär, şul isäptän cinäyätçelek häm korrupsiä belän köräşü mäsäläsen xäl itä almasa da, xakimiät vertikalen tözüne däwam itä. Çeçnayağa qarata qırıs säyäsät, mäglümät çaraların aqrınlap qısu, şul uq waqıtta iqtisadnıñ äle dä oligarxlar kontrole astında qaluwı, Putinnıñ prezidentlıq tamğaları bulıp tora, dielgän xispata.
Freedom House yazuınça, Rusiä xökümätendä elekke KGB xezmätkärläreneñ role artuwı da demokratiä öçen qurqınıç tudıra. Watandaşlar xoquqları qısılu, bigräk tä, däwlät citäkçelären tänqitläw mömkinlege kimü ayıruça borçılu uyata. Misal itep Freedom House uzğan yıl Mäskäw teatrında totıq alu waqiğasınnan soñ, mäglümät çaraları turındağı qanunğa tözätmälär kertelüne kiterä.
Ämmä ni ğäcäp, Rusiädä zägif iqtisad, korrupsiä, oligarxlar xakimäite, sotsial kiçereşlär, betmäs-tökänmäs Çeçnya suğışı buluğa qaramastan, prezident Putinnıñ xalıqta abruyı yuğarı bulıp qala. Freedom House fikerençä, bu ixtimal, prezidentnıñ eşçänlege tügel, ä anıñ real köndäşläre, alternativa bulmaw näticäse.
Äytkänemçä, Freedom House amerikan prezidentın Rusiä prezidentına basım yasarğa çaqırdı. Peterburda ütkän söyläşülär waqıtında bu mäsälälär kütärelgänme-yuqmı, äytü qıyın. Jurnalistlar aldına çıqqaç ike prezident Ğiraq sığışı arqasında qarşılıqlar buluğa qaramastan, üzläreneñ äle dä duslar bulıp qaluına basım yasarğa, cämägätçelekkä şul fikerne señderergä tırıştı.
Ali Gilmi, Praga