Accessibility links

Кайнар хәбәр

Xalıqara Atom Agentlığı İran atomı mäs''äläsen qarıy.


Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ Atom Energetikası Agentlığı İrannıñ atom mäs''äläsenä bağışlanğan, ber atna däwam itäçäk utırışın başlap cibärde. İran atom qoralı yasarğa tırışa digän ğäyepläwlär nigezendä, atom qoralların taratmaw kileşüeneñ Tähran tarafınnan niçek ütälüen tikşerü öçen agetnlıq wäkilläre küptän tügel İranda bulıp qaytan ide.

10 kön elek Xalıqara Atom Energetikası Agentlığınıñ eçke xisabında İran üzendäge atom matdäläreneñ niçek qullanıluın açmadı dip belderelgän ide. Bu xisap İran atom qoralları yasarğa tırışa digän şiklänülärne tağın da köçäytep cibärde. Xäzer Quşma Ştatlar Agetnlıq İran atom qoralların taratmaw kileşüen bozdı dip iğlan itärgä tieş dip sanıy. Agentlıqnıñ 35 äğza ildän torğan şura utırışın açıp cibärgändä Agentlıq citäkçese Möxämmät äl-Baraday İrannan atom texnologiäläreneñ tınıç maqsatlarda ğına qullanıluın raslawçı ışanıçlı dälillär birüne soradı. Baraday qayber ğäyepläwlärdä atom qoralları öçen uran bayıtıla torğan urın dip kürsätelgän cirlärdä tupraqnı häm tirä yaq möxitne tikşerü mömkinlege birü İran öçen dä agentlıq öçen dä faydalı bulır ide dide.

Yabıq işeklär artındağı utırış başlanır aldınnan Agentlıqtağı İran wäkile Ali Akbar Salixi bu mäs''älägä çişeleş tabılır dip ömetlänüen äytsä dä, Quşma Ştatlarnıñ bu uñaydan basım yasawı tiskäre näticä genä birä dide. Salixi äytüençä İran atomı mäs''äläse säyäsi säbäplär belän maxsus räweştä kütärelä.

Agentlıqtağı AQŞ wäkile Kenneth Brill isä İrandağı tikşerü nigezendäge xisapnı bik citdi häm borçulı xisap dip bäyäläp çaralar kürergä çaqırdı.

Atom qoralları belgeçe David Albright ägär dä xäzer atom qoralların taratmaw kileşüe nigezendä İran atomı mäs''äläsenä çişeleş tabılmasa, bu kileşü faydasız kileşügä äylänep qalaçaq dide.

Kileşü atom qorallarınıñ moñarçı aña iä bulmağan illärgä taraluın tıysa da, 90-nçı yıllarda Paqstan belän Hindstannı atom qoralları citeşterüdän tıyıp qala almadı. Xäzer İzrail''dä dä atom qoralları bulırğa mömkin dip sanala. Tönyaq Korea da atom qorallarına iä häm alarnıñ sanın arttırırğa tırışa dip şiklänelä.

İran isä atom matdälären barı tik elektr energiäse citeşterü öçen genä faydalanuı turında täqrarlap kilä. Monıñ çınnan da şulay buluın açıqlaw öçen fevral'' ayındı xalıqara Atom agentlığı citäkçese Baraday İrannıñ atom qorılmaların barıp qaradı. Ul çaqta diplomatlar Baradaynıñ Tährannan 320 çaqrımda Natanz atom elektr stansiäse tözeleşendä uran bayıtuçı yözlärçä sentrifuganı üz eçenä aluçı proyektnı kürep şaqqatuı turında beldergän ide.

Associated Press agetnlığı äytüençä, şuşı säfärdän soñ äzerlängän xisapta İran çittän atom matdäläre aluı häm alarnı eşkärtüe turında iğlan itmägän dip belderelä. Şulay da bu xisapta alar zur külämdä tügel häm atom qorallarında qullanu öçen alarnı tağın da eşkärtü zarur bulaçaq dielä.

Xisapta şulay uq İrannıñ awır su belän eşläwçe atom elektr stansiäse tözüe açıqlandı dielä. Awır su belän eşläwçe atom elektr stansiäläre isä atom qoralları öçen plutoniy citeşterü öçen dä qullanıla ala.

Bügen Yewropa Berlege tışqı eşlär ministrları oçraşuı başlanır aldınnan Berlekneñ iminlek häm tışqı säyäsät öçen cawaplı ölkän wäkile Javier Solana İrannı atom qoralların taratmaw kileşüeneñ ayırım protokolın imzalarğa çaqırdı:

AUDİO: Minemçä, İrannıñ BMO tikşerüçelärenä atom qorılmaların qaraw mömkinlege birüçe östämä protokolnı imzalawı bik tä, bik tä möhim. Anı härkem imzalarğa tieş häm min İran anı imzalar dip ömetlänäm.

Yewropa Berlege ministrları utırışında İrannı bu protokolnı kiçekmästän häm berşartsız imzalarğa çaqıruçı möräcäğät äzerlänüe turında äytelä.

İran isä älegä östämä tikşerülärne kamil texnologiälärgä almaşqa ğına röxsät itäçägen belderä. İranğa kamil atom texnologiälären kertüçe töp il dip Russiä sanala. Mäğlüm bulğança, Russiä anda ciñel su belän eşläwçe Buşer atom elektr stansiäsen tözi. Soñğı arada Waşington iranğa kamil atom texnoligäläre tapşırunı çikläw taläbe belän Russiädä dä basımnı arttıra başladı.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG