Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yevropa Berlege: Rusiä Çeçnya mäsäläsendä xalıqara yöklämälären ütämi


Sişämbedä Yevropa komissiäse Çeçnyağa tağın 16.5 million euro humanitar yärdäm birergä qarar itte. Şulay itep, 1999-nçı yıldan birle Çeçnyağa birelgän yärdäm küläme 100 million eourodan arttı. Ämmä Yevropa räsmiläre äytüençä, monıñ faydası bik az, Çeçnyada humanitar wazğiät naçaraya bara, Rusiä üz östenä alğan xalıqara yöklämälären ütämi.

Xäzer küzätüçelär Çeçnyanı "aqçanı cilgä oçırunıñ" klassik misalı dip atıy. Soñğı 3-yıl-yarım eçendä genä Yevropa Berlege Çeçnyağa 100 millionnan artıq euro aqça bülep birde. Läkin bu aqça andağı xalıqnıñ da, distälägän meñ qaçaqnıñ da xälen ällä ni yaxşırta almadı. Yevropa yärdäme Çeçnyağa citsen öçen Mäskäw xezmättäşlek itergä tieş: humanitar oyışmalarğa Çeçnyada eşläw mömkinlege birergä, alarğa iminlek tä''min itergä. Läkin Mäskäw bu xezmättäşlekne kürsätä almadı.

Yevropa Berlege äğzaları Rusiä citäkçelärenä basım yasıy ala, läkin alarnıñ barısı da bu mäsälägä centekläp qaramıy. Näticädä Yevropa komissiäseneñ humanitar oyışmalarğa birgän yärdäme kimi. Sişämbedä Yevropa Berlegeneñ humanitar yärdäm komissarı Poul Nielson, çirattağı tapqır, Rusiä räsmilären alğan yöklämälären ütärgä çaqırdı. Nielsonnıñ süzçese Jean-Charles Ellerman-Kingombe Azatlıqqa birgän äñgämäsendä, Çeçnyadan çittä yäşägän qaçaqlarnıñ xäle ayıruça borçılu uyata dip söyläde:

Audio: "Möxim mäsälälärneñ berse 100 meñ çaması qaçaq äle dä kürşe respublikarda, äytik İnguşetiädä yäşi. Cirle citäkeşçelär bezgä alar öçen yaña çatırlar tözergä birmi. Bezneñçä, ber yıl elek belän çağıştırğanda, alarnıñ xäle tağı da naçaraydı."

Jean-Charles äytüençä, federal citäkeçlär dä, İnguşetiä räsmiläre dä qaçaqlar lagerlardan kitsennär öçen, basım yasıy. Uzğan yıl lagerlarnı yabu kebek waxşileklär tuqtaldı anısı, läkin xäzer qaçaqlarnı terkäw, yañaların terkämäw kebek basımnıñ neçkäräk ısulları qullanıla. Jean-Charles süzlärençä, berük waqıtta federal räsmilär Çeçnyada eşlägän humanitar xezmätkärlärgä dä ayaq çala:

Audio: "Ber yıl elek belän çağıştırğanda alarnıñ xäle ayxşırıd dip äytep bulmıy."

Küzgä-küz söyläşkändä, Yevropa räsmiläre Çeçnyada eşläw şartlatrın bik naçar itep sürätli. Viza birelmäw, elemtä öçen moxim radio yışlıqlarnıñ tomalanuwı, iminsezlek turında söyli. Komissiäneñ räsmi dokumentında äytelgänçä, Çeçnyada konflikt başlanğannan birle, 3-yıl-yarım eçendä andağı humanitar wazğiät hiç kenä dä yaxşırmağan. 100 meñnän artıq qaçaq ildän çittä yäşi, 92 meñe İnguşetiädä, 5-10 meñ çaması Dağıstanda. Çeçnyanıñ üzendä 150 meñ keşe torğan ciren taşlap kitkän.

Yevropa Berlege dokumentında äytelgänçä, referendum ütkännän soñ Çeçnyada ber-ike atna däwam itkän waqıtlıça tınıçlıqtan soñ, yänä iminsezlek xökem sörä. Çeçen suğışçıları federal köçlärgä xöcümnären däwam itkän ber mäldä, Rusiä xärbiläre häm militsiä tarafınnan keşe xoqoqların bozu, şul isäptän keşe urlaw-üterülär däwam itä. Dolumentta äytelgänçä, waxşileklärneñ kübese Mäskäw taraflı Çeçnya administratsiäse tarafınnan başqarıla.

Dokumentta şulay uq, Çeçen xalqınıñ awır şartlarda yäşäwe, azıq-tölek, kiem, medikamentlar citmäwe, turında äytelä. Anda äytelgänçä, xökümät şuşı häm kiläse yılda 280 meñ keşegä kompensatsiä birergä wäğdä itsä dä, bu yärdämneñ alarğa barıp citüwe ikele, korrupsiä çäçäk ata, uzğan yıl tözekländerügä digän aqçanıñ zur öleşe talanıp betkän.

Dokumenta äytelgänçä, wäğdä itelgän kompensatsiä häm dä "neçkä basım" näticäsendä qaçaqlar Çeçnyağa qaytırğa mömkin. Läkin andağı wazğiät yaşırmasa, alar kire İnguşetiägä kitäçäk. Yevropa Berlegeneñ ber räsmie äytüençä, Rusiägä Çeçnyada tärtip urnaştıru öçen äle distä yıllar kiräk bulaçaq.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG