Accessibility links

Zöläyxa Qadışeva: “Şulay itep, başqortlar ikençe, ä tatarlar öçençe pozitsiägä küçä bulıp çığa. Bu näticägä tatarlarğa qotçıqmalı administrativ basım yasap ireşelde dip isäpli andağı tatar milli xäräkäte aktivistları.”Tatarstan yäşläre


Pänceşämbedä Qazanda başlanıp kitkän “Töbäklär üseşe strategiäse” forumı respublika matbuğatı tarafınnan kiñ yaqtırtıla. “Vostoçnıy ekspress” gazetası xäbär itkänçä, Qazan qunaqxanäläre ike kön eçendä 3 million sum aqça eşläp alğannar. Forumğa 1500 keşe kilgän - şularnıñ 5 artığı VIР – qunaqlar : gubernatorlar, prezidentlar, ministrlar. 40 minutlıq çığış yasağan Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymiev respublikada ireşelgän uñışlar turında ğına söyläp qalmadı – töbäk-ära integratsiä xaqında qatı tänqit süzläre dä äytte. Anıñ fikerençä, “Avtovaz”, “Oka” avtomobil''läre öçen motorlar yasarğa telämi, Başqortstan bezneñ neft''ne eşkärtüdän baş tarta, kürşelär susaqlağıçnıñ suın kütärügä qarşı çığalar. “Vostoçnıy ekspress” Şäymievnıñ “Zur İdel” assotsiatsiäseneñ kiläçäge yuq, anı tarqatırğa kiräk” digän süzlärenä ayırım iğtibar itkän. Bu däräcäle söyläşülärdän ğadi keşelärgä nindi dä bulsa fayda bulırmı – anısın äytüe qıyın, ä menä ike kön buyına Qazan uramnarında avtomobil'' probkalarında intekkän adämnär forumnı tozlap-borıçlap bäyälädelär.

Saylaw aldı äkämätläre Tatarstan matbuğatında könnän-kön kübräk kürenä başladı. Bu mäsäläne iñ yış yaqtırtqan basma möğayın “Zvezda Povolj''ya” gazetasıdır.

Soñğı sanında gäcitneñ baş möxärrire Räşit Äxmätov “Kokteyl Putina” digän analitik mäqäläsendä bu kokteyl''gä berküpme üzeneñ dä fantaziäsen quşıp bolay dip yaza:

“Tatarstan parlamentına saylawlar Däwlät Duması belän bergä turı kilmäs kebek. Çönki firqälär isemlege buyınça ike parlamentqa da saylawlar näticäse berdi bulırğa tieş. Läkin säyäsi yaqtan alay bulalmıy. Respublika buyınça “Berdäm Rossiä” Dumağa saylawlarda 60 protsentnı alsa, Däwlät Sovetına bu näticä 30 protsentnı täşkil itergä tieş.”

Mäqäläneñ avtorı mondıy ayırma saylawlar näticäsen şik astına quyır dip sanıy. Andıy qarşılıqlarnıñ nigezendä respublika häm federal'' üzäk arasında yäşäp kilgän mänfäğätlär törlelege yata.

Tatarstan parlamentın Mäskäw qulındağı skripkağa äyländermäw öçen Räşit Äxmätov “Tatarstan-yaña ğasır” xäräkäten “Berdäm Rossiä” belän säyäsi berläşü tözep, Färid Möxämmätşin şunıñ liderı bulırğa tieş dip farazlıy. Häm monı avgust urtalarına xätle başqaru mäxkül ikän. Çönki şul aynıñ axırında Mäskäwdä “Berdäm Rossiäneñ” federal'' qorıltayı uzaçaq.

Şul uq saylawlar teması “Tatarstan yäşläre” gäciten dä bitaraf qaldırmıy. “Naçar häm bik naçarnıñ urtası” digän mäqälädä anıñ avtorı Riman Gıylemxanov 1 yül könne “Berdäm Rossiä” firqäseneñ Tatarstan bülekçäse ofisında elege partiä citäkçeläre, Respublikadan saylanğan Duma deputatları belän oçraşudan soñ tuğan fikerlären bäyän itä. Deputatlarnıñ xisabın tıñlağaç, mäqälä avtorı “Eşlägännärenä söenep, räxätlänep qul çabıp utırası kilä üze, tik Dumada yış qına xalıq mänfäğätlärenä qarşı kilä torğan, yä axmaq zakonnarnıñ da qabul itelgänen belgängä, qullar tübän töşä”- dip yaza.

Riman Gıylemxanov fikerençä, bändä balası irtägäse öçen qaltırap yäşärgä tieş tügelder, ä xäzer ul nenormal''nıy tormışta yäşi. Xäyer, monı Duma deputatları üzläre dä tanıy ikän. Deputat Färidä Ğaynullina äytmeşli, “Qızğanıçqa qarşı, qayçaq “naçar” häm “bik naçar” arasın saylarğa da turı kilä.”

“Tatarstan yäşläre” gazetası Başqortstanda yäşägän millättäşlärebezneñ xällären härdaim yaqtırtıp kilä. Mäğlüm ki, bügen tatar milli xäräkäte şaqtıy qıyın şartlarda yäşi. Bik borçığan mäsälälärneñ berse: uzğan yılğı xalıq sanın alu çorında tatarlarnı başqortlar dip yazdırıp, titul millätne üsterü ğämäle. Pänceşämbedä dönya kürgän sanda “Tatar belän uynama-yanarsıñ” digän mäqälädä Zöläyxa Qadışeva änä şul problemağa tuqtala. Şunnan berniçä sitata:

“Döres, elege räsmi sannar iğlan itelmäsädä, alay da sarqıp çıqqan mäğlümatlar bar inde. Süz fizik yuğaltu turında tügel, bilgele, ä isem, san yuğaltu xaqında. Şulay itep, başqortlar ikençe, ä tatarlar öçençe pozitsiägä küçä bulıp çığa. Bu näticägä tatarlarğa qotçıqmalı administrativ basım yasap ireşelde dip isäpli andağı tatar milli xäräkäte aktivistları.”

Mäqälädä Başqortstandağı xällärgä Mäskäwneñ reaksiäse turında da qızıq fikerlär äytelgän.

“Başqortstandağı wazğiätne soñğı aralarda Mäskäw diqqät belän küzätep tora, başqala jurnalistları tatarlarnı qayğırtıp mäqälälär yaza. Tatarlarnı da bütän “natsmen”narnı da berdäy söymäwçe Mäskäwgä älege faktlarnı börtekläp cıyu, törkem-törkem jurnalistlar cibärep, Üzäk gazetalarda mäqälälär çığartu nigä kiräk buldı soñ? Säbäbe bik ğadi: tatarlarnı yaqlaw bu yulı faydalı. Çönki dekaber ayında Başqortstan prezident saylawlarına kilep kerä.”

Comğa köne näşer itelgän “Watanım Tatarstan” gazetası jurnalistı Räşit Minhac “Urıs telle islam kilä” digän mäqäläse belän uquçını beraz poşamanğa sala. Räşit äfände İdel'' buyı federal'' okrugı uzdırğan “Däwlät. Keşelär ağımı.” digän yıllıq tikşerenülär näticäläre belän tanışqaç, älege yazmanı gazetağa täqdim itkän. Avtor fikerençä, tormışıbızda islamnı rusça öyränüçelär dä, wäğäz alıp baruçılar da oçrap tora.

“Rossiäneñ küp şähärlärendä imamnarnıñ şaqtıyı urıs telendä wäğäz söyli. Çönki Tönyaq Kavkaz, Urta Aziä respublikalarınnan küp keşe Rossiägä küçte. Şunıñ näticäsendä imamnar urıs telendä söyläşä, aralaşa başladı. Çeçen, äzäri, üzbäk, taciklar barısı da añlasın öçen, äytik, yartı million diärlek tatar yäşägän Mäskäw mäçetlärendä dä wäğäzlär nigezdä urıs telendä söylänelä.”

Urıs telle islamnıñ çatqıların inde üzebezneñ Tatarstanda da kürergä mömkin ikän. Jurnalist Minhac “Tatarnı islam saqlap kilä dip ışana idek, dimäk Tübän Novgorod strategları farazlağança kilep çıqsa, 40-50 yıldan soñ islam dine bezne saqlamayaçaq“,- dip yaza. Häm uquçı bötenläy töşenkelekkä birelmäsen öçen östäp quya: 50 yıldan soñ närsä bulasın xoday üze genä belä dip küñelne tınıçlandırsaq qına inde.

“Mädäni Comğa” häm “Şähri Qazan” gazetalarında Tatarstannıñ xalıq, Rossiäneñ atqazanğan artistı Emil'' Cäläletdinovnıñ räsemnäre häm anıñ turında yazmalar urnaştırılğan. Üzbäkstan cirendä tuıp üssä dä, ul dönyağa Tatarstanda tanıldı. Emil'' Taşkent konservatoriäsenä uqırğa kerä, läkin anı tuğan tel, tatar mädäniäte Qazanğa tarta häm ul uquın Qazan konservatoriäsendä däwam itä. Cäwdät Fayzi, Röstäm Yäxin, Änwär Bakirov kebek kompozitorlar belän aralaşıp, alarnıñ talantlı äsärlären başqarıp, ul cır sänğäteneñ iñ yuğarı basqıçlarına kütärelä. Äle bügen dä aña hiç kenä dä 70 yäş birmässeñ. “Şähri Qazan” gazetasına birgän interv''yusında “Bügenge köndä säxnä belän bäyläneşegez niçek?” -digän sorawğa, ul: “Min kübräk mäktäplärdä, muzeylarda, törle kiçälärdä çığış yasıym, 30 konsert öçen programmam bar”,- dip cawap birgän. Emil'' Cäläletdinov zıyalı cırçı bularaq, bügen qayber ärsez artistlar kebek aqça, mal artınnan qumıy ikän. Emil'' äfändeneñ süzlärenä qarağanda, anıñ baylığı - anıñ cırları.

Damir Gıysmetdin, Qazan
XS
SM
MD
LG