Yaña mäçet açu turındağı xäbär belän bezneñ tıñlwçılarıbıznı xäzer bik ğäcäpländerep bulmıy, soñğı yıllarda alar tatar-başqort dönyasınıñ törle poçmaqlarında küp açıldı. Citmäsä İspaniä tatar-başqortlardan yıraq yata häm ğomumän mädäni Yevropanı mäçetlär belän xäzer ällä ni şaqqattırıp bulmıy da şikelle. Läkin İspaniäneñ Granada şähärendäge waqiğä ähämiate belän barıber ayırım tora. Atnakiç anda şähär üzägendä yañadan mäçet açıldı. Yañadan digäne yuqqa tügel, "Allah äkbar!" dip azan salu İspaniäneñ şuşı öleşendä 5 ğasır elek tabiği ide, xristiannar tarafınnan yawlap alınğançı biredä dönyanıñ iñ aldınğı möselman däwläte yäşäp kilde. Şuña kürä dä Granadada, mäşhür Älhämbrä yanında yänä mäçet açılu zur simvolik ähämiatkä iä. Möselmannar öçen genä tügel, xristiannar öçen dä. İslamnıñ xäzerge dönyadağı urını turında bäxäslär artu belän İspaniädä, Granadadağı möselmannarnıñ üzläre öçen mäçet tözergä teläwen, islam dineneñ yañadan xristian Yevropağa yanaw bilgese itep kürä başladılar. Näticädä mäçet tözü eşe cirle möselmannar öçen 22 yılğa suzılğan häm törle xoquqi kirtälär aşa ütkän ber marafonğa äylände. Möselmannar üzläre danlı islam mädäniatınıñ yañarışı turında söyläsä, ispannarnıñ küpçelege näq menä şuñardan qurqa da. Ser tügel, ispan däwläteneñ tarixı, ğomumän ispannarnıñ däwlätçelek qoruwı, İberiä yarımutrawınıñ tönyağındağı xristiannarnıñ könyaqtağı Kordoba xälifäte belän köräşenä bäyle. Bu köräş 500 yıl elek möselmannarnı xäzerge ispan cirlärennän qısıp çığaruğa kitergän ide. İspan patşaları islam dinen totuçılarğa başta ireklek wäğdä itsä dä, soñraq alarğa qarşı qırıs ezärlekläwlär başlap cibärde. Bu yaqtan qarağanda älege säyäsätne urıs patşalarınıñ törki-tatar möselmannarğa qarata qılğan yawızlıqlarına tiñläp bula. Häm Granada mäçeten tözü tırışlıqlarına qarşı kürelgän çaralar da Rusiäneñ qayber töbäklärendäge xällärne xäterlätä. İspan möselmannarı şähär üzägendä cirne 22 yıl elek alsa da, mäçet qoru röxsäte alarğa xäzer genä birelde. Añançı Granada möselmannarı ike distä yıl däwamında, üzlärenä qarşı quyılğan küpsanlı xoquqi kirtälärne ütü belän mäşğül buldı. Şunısın da äytep ütü kiräk, cirle möselmannarnıñ küpçelegen başqa illärdän kilgän möxäcirlär tügel, ä islam dinen qabul itkän ispannar wä basklar täşkil itä. Şuña da qaramastan, xakimiat dä, tirä-yündä yäşäwçe xalıqnıñ zur öleşe dä mäçet tözügä kisken qarşı çığıp kilde. Satıp alğan cirdä islam ğibadätxanäse tözeläçäge açıqlanğaç şähär xakimiate, anda barı tik toraq yortlar ğına tözelä ala digän maxsus qarar da çığara. Läkin axırğı çiktä mäxkämälär aşa röxsät barıber alına, häm äle şunnan soñ da mäçetne niçek itep tözü, anıñ manarası nindi bulu mäs''äläsendä cirle möselmannarğa qatı basım yasala. Şulay itep bu üzennän-üze möhim ber säyäsi eşkä, qayçandır görläp torğan ğäräp xälifäte cirlärenä yañadan möselman ruxın qaytaru eşenä äylände. Atnakiç Granadada tantanalı räweştä şul mäçet nihayät açıldı, anda islam illärennän kilgän olı qunaqlar ğına tügel, ispan räsmi şäxesläre dä qatnaştı. Cirle möselmannar fikerençä, Granada Yevropa islamınıñ üzäge bulıp tora, dimäk bu ölkädä ul tatarlarnıñ Qazanı belän yarışa ala.
Kärim Kamal, Praga.
Kärim Kamal, Praga.