Äye, xörmätle tıñlawçılar, ğibrätle süze monda çınlap ta urınlı. Läkin bu turıda beraz soñraq, başta qısqa ğına kereş-süz... Uzğan ayda Tatarstan buylap säfär yörgändä miña Kama Tıamağında bulırğa turı kilde. Qazannan 2 sägätlek yul, Çulman yılğası İdelgä qoyğan urın, ige-çige kürenmägän su, ğäcäyep matur cirlär!.. Awılğa citäräk yul qapqasında: "Bezneñ partner şähärebez – Germaniäneñ Ludwigslust şähäre" digän süzlär kürgäç, şaqqattım. Baqsañ, Kama Tamağı belän Germaniäneñ Ludwigslust şähäre arasında inde 9 yıl elek tözelgän partnerlıq turında kileşü bar ikän. Zur şähärlärneñ tuğandaş şähärläre barın beläbez inde, äytik Qazannıñ şul uq Germaniädä Braunschweig isemle partner-şähäre bar. Läkin bit Kama Tamağı - ğadi ber rayon üzäge!.. İnde Pragaga kilgäç berzaman telefon şaltırıy, Kama Tamağı balaları Ludwigslustqa kilgän ikän, Sabantuyı ütkärmäkçelär, tik ağaç qaşıqları da, kinder qapçıqları da yuq ikän... Praga Sabantuyınnan qalğan äsbaplarnı piştärgä salıp min yulğa çıqtım..
Alman başqalası Berlinnan Ludwigslust şähärenä şul uq 2 sägät ikän. Tözek yullar, güzäl manzara, barıp citkänne sizmi dä qaldım. Germaniäneñ Mecklenburg-Vorpommern cirendä urnaşqan keçkenä, ämmä matur ber şähär. XVIII ğasırda tözelgän zatlı saray, 120 gektar zurlıqta iskitkeç park... Şähär çitendä alman yäşläreneñ tabiğät öyränep, yal itep yata torğan ber maxsus üzäge bar. Bezneñ balalarnı şunda urnaştırğannar. Kama Tamağınıñ törle awıllarınnan alman telen yaxşı uqığan 15-16 yäştäge qızlar-yegetlär, 2 uqıtuçı apaları da kilgän, barlğı 14 keşe. Alar belän bergä şul yäştäge alman balaları yal itä. Minem kileşkä mäş-kilep Sabantuyına äzerlänälär: kemder tuğan yağı turında alman telendä çığış äzerli, kemder tatar biyüwen öyränä, kemder milli külmäklär tegä. Äytkändäy, alman kibetennän alınğan tuqımadan tegelgän bu külmäklär şaqtıy matur çıqtı, teläsägez, bezneñ internet säxifäsenä kerep andağı räsemdä kürä alasız.
Kiç belän balalarnıñ xälen belergä Ludwigslust burgomisterı Hans äfände Zimmermann kilde. Şähär başlığı bulğaç, min inde, bezdägeçä, zatlı maşinağa utırıp kilgän türäne köttem. Hans äfände velosipedqa utırıp kilde. Başına tübätäy kigän, möläyem yözle abzıy minem belän saf tatarça "İisänmesez" dip isänläşte. Burgomister bulıp ul 1990-nçı yıldan birle eşli, şähär xalqı anı bu urınğa 3 tapqır rättän saylağan. Kama Tamağı belän Ludwigslust arasında 1994-nçe yılda tözelgän kileşüdä näq menä anıñ imzası tora. Min Hans äfändedän, sez tatarlarnı qayan ezläp taptığız soñ, dip soradım.
Hans Zimmermann: "Bezneñ Ludwigslust şähärendä sovet garnizonı urnaşqan ide, di Hans äfände. 1992nçe yılğa qädär monda 3 meñläp soldat häm ofitser tordı. GDR çorında alar belän kontaktqa kerü mömkinlege yuq ide..."
Berlin diwarı cimerelgäç, wazğiät üzgärgän, sovet xärbiläre cirle xalıq belän aralaşıp, duslarça yäşi başlağan. Hans äfände äytüençä, şul bäyläneşlärne qoruda, tärcemä eşlärendä ayıruça küp xezmätne Nail Sirazaev isemle tatar yegete quyğan, häm anı şähärdä bik yaratıp qalğannar. 1992dä Nail xärbi xezmäten tämamlap üzeneñ Kama Tamağına qaytıp kilä. Läkin, ber xıyal belän: bäyläneşlärne saqlap qalu, üsterü xıyalı belän. 2 yıldan Ludwigslust belän Kama Tamağı arsında partnerlıq turında kileşü tözelä, bäyläneşlär nığıy başlıy. Kamalılar Germaniägä, almannar Tatarstanğa yöri başlıy. Kiläse yılda şuşı xezmättäşlekkä 10 yıl tula. Ludwigslust burgomisterı Hans Zimmermann däwam itä:
Hans Zimmermann: "Xäzer inde räsmi delegatsiälär genä tügel, törle däräcädä almaşu bara, yıl sayın kemder bezdän alarğa bara, alar bezgä kilä... menä bıyıl Kama Tamağınnan ber törkem bala bezgä yal iterğä kilde..."
Hans äfände üze Tatarstanda berniçä tapqır bulğan. "Niçek soñ Tatarstan, tatarlar niçek?" digän sorawğa ul tabiğätneñ maturlığı, xalıqnıñ qunaqçıllığı turında söyli. Östäp şunı äytte, sez tatarlar üzegezneñ tarixığız, mädäniätegez belän ğorurlanasız, şul uq waqıtta çeçennardan ayırmalı bularaq, qarşılıqlarnı tınıç yul belän xäl itergä tırışasız, dide. İke aradağı xezmättäşlekkä kilgändä, Hans äfände anı kiñäytergä, mädäni-humaitar ölkädä genä tügel, iqtisad ölkäsendä dä alıp barırğa teli...
İnde balalarğa qaytıyq, ber tön eçendä äzerlängän Sabantuyı şaqtıy küñelle ütte. Tatar balalarınıñ şiger-cır-biyülären alman qunaqları zur iğtibar belän tamaşı qıldı. Ä inde qapçıq kiep, qaşıq qabıp yögerü, çülmäk watu, arqan tartularda olı yäştäge abıy-apalar da, balalar da bergäläp köç sınaştı. Şunısı küzgä taşlandı, almannar härberse bäyrämgä üz öleşen kertergä tırıştı: kemder, kümerdä bozaw ite qızdıra, kemder muzıka xästärli, kemder Tatarstanğa bulğan säfäre turında film kürsätä. Sabantuyı betkäç, şähär idaräsendä eşläwçe Sylvia xanım minem yanğa kilep, "qarale, bu şundıy qızıqlı bäyräm ikän, Alla birsä, kiläse yılğa anıñ qayber küreneşlären şähär köne programmasına kertäçäkbez" dide...
İkençe köngä balalar Berlinğa säfär qıldı. Reixstagta buldılar, yaña tözelgän Sony üzägendä. Almannar balalar öçen şaqtıy bay programma äzerlägän, här könne nindi dä bulsa çara ütä, atta yörü, su qoyınu, Schwerin şähärenä baru, diñgezgä säfär... Arada ber buş waqıt bulğaç, min balalar yanına kilep alarnıñ tä''siratların soraşıp aldım:
Balalar
Äytkänemçä, beznekelär belän bergä şul uq yäştä alman balaları yal itä ide. Min alardan, bezneñ balalar turında närsä äytä alasız, dip soradım. Menä cawpaların tıñlap qarağız äle.
Alman balaları: "Minem isemem, Wipcke, min Ludwigslustta yäşim, sezneñ balalar bik söykemle, yärdämçel, döersen äytkändä, almannardan monı kötep bulmıy, oyıştırğan bäyrämnäre dä şäp buldı, Kama Tamağına barırğa telimme? – äye, älbättä, kiläse yılğa.."
"Min Katharina Weitass, sezneñ balalar turında barı tik yaxşısın ğına äytä alam."
Jan Ribber, ğäskärgä barır urınğa bu üzäktä alternativ xezmät ütä, anda tärtip, çistalıq saqlıy, menä anıñ fikere:
"Min Jan Ribber, monda eşlim, sezneñ balalarğa kilgändä, alar yärdämçel, bik açıqlar, häm dä sport belän şöğellänergä yarata, alar belän bergä yäşäw bik küñelle buldı."
Sanawlı säğätlär tiz uza, inde kitergä waqıt, läkin, şuşı xäräkätneñ başında torğan Nail Sirazaevnıñ üzenä süz birmäsäm döres bulmas ide. Tik menä anı hiç kenä dä mikrofon yanına kiterep bulmadı. Äle tegendä çaba, äle monda, yä balalarğa yärdäm kiräk, yä almannar belän añlaşırğa... İnde poezğa 5 minut qala, min anı, kem äytmeşli, cilkäsennän aldım, häm dä, Nail, bu bit ğädättä räsmi däräcädä başqarıla torğan eş, sin moña niçek cör''ät itep alındıñ, dip soradım:
Nail Sirazaev
Menä şulay xärmätle tıñlawçılar, süzne ğibrätle xäl dip başlağan idem, çınlap ta, şulay tügelme? Kama Tamağında maşina remontlaw belän şöğellängän ğadi ber yeget şundıy eşlär maytara. Äle kiläçäkkä plannarı da bar. Dusları yärdäme belän Ludwigslustta ber tatar munçası salıp quyarğa xıyallana, keçkenä berär iske yortnı tözekländerep, anda Tatarstannıñ mäglümät üzägen açırğa.. Şöker, almannar da bu xezmättäşlekkä bik uñay qarıy. Qullarınnan kilgänçä yärdäm itergä tırışalar. Alay ğına tügel.. Ludwigslust yanında ber keçkenä genä hawa alanı bar, elek anda xärbi aerodrom bulğan, xäzer cirle aeroport. Menä şunnan Tatarstanğa turı oçqıç cibärep bulmas mikän dip uylanalar...
Menä şundıy uylar belän, min qaytu yulına çıqtım. Tirä yaqta matur manzara, tözek yullar.. Şähärdän çığıp kitkändä, yul çitendä "Ludwigslust" dip yazılğan yul-taqtası basıp qaldı. Astında: "Bezneñ partner-şähärlärebez" digän urında, zur xäreflär belän – "Kama Tamağı, Tatarstan" digän süzlär, häm dä ber ayağın kütärep torğan Aq Bars – Tatarstan gerbı...
Ali Gilmi, Ludwigslust – Praga
Alman başqalası Berlinnan Ludwigslust şähärenä şul uq 2 sägät ikän. Tözek yullar, güzäl manzara, barıp citkänne sizmi dä qaldım. Germaniäneñ Mecklenburg-Vorpommern cirendä urnaşqan keçkenä, ämmä matur ber şähär. XVIII ğasırda tözelgän zatlı saray, 120 gektar zurlıqta iskitkeç park... Şähär çitendä alman yäşläreneñ tabiğät öyränep, yal itep yata torğan ber maxsus üzäge bar. Bezneñ balalarnı şunda urnaştırğannar. Kama Tamağınıñ törle awıllarınnan alman telen yaxşı uqığan 15-16 yäştäge qızlar-yegetlär, 2 uqıtuçı apaları da kilgän, barlğı 14 keşe. Alar belän bergä şul yäştäge alman balaları yal itä. Minem kileşkä mäş-kilep Sabantuyına äzerlänälär: kemder tuğan yağı turında alman telendä çığış äzerli, kemder tatar biyüwen öyränä, kemder milli külmäklär tegä. Äytkändäy, alman kibetennän alınğan tuqımadan tegelgän bu külmäklär şaqtıy matur çıqtı, teläsägez, bezneñ internet säxifäsenä kerep andağı räsemdä kürä alasız.
Kiç belän balalarnıñ xälen belergä Ludwigslust burgomisterı Hans äfände Zimmermann kilde. Şähär başlığı bulğaç, min inde, bezdägeçä, zatlı maşinağa utırıp kilgän türäne köttem. Hans äfände velosipedqa utırıp kilde. Başına tübätäy kigän, möläyem yözle abzıy minem belän saf tatarça "İisänmesez" dip isänläşte. Burgomister bulıp ul 1990-nçı yıldan birle eşli, şähär xalqı anı bu urınğa 3 tapqır rättän saylağan. Kama Tamağı belän Ludwigslust arasında 1994-nçe yılda tözelgän kileşüdä näq menä anıñ imzası tora. Min Hans äfändedän, sez tatarlarnı qayan ezläp taptığız soñ, dip soradım.
Hans Zimmermann: "Bezneñ Ludwigslust şähärendä sovet garnizonı urnaşqan ide, di Hans äfände. 1992nçe yılğa qädär monda 3 meñläp soldat häm ofitser tordı. GDR çorında alar belän kontaktqa kerü mömkinlege yuq ide..."
Berlin diwarı cimerelgäç, wazğiät üzgärgän, sovet xärbiläre cirle xalıq belän aralaşıp, duslarça yäşi başlağan. Hans äfände äytüençä, şul bäyläneşlärne qoruda, tärcemä eşlärendä ayıruça küp xezmätne Nail Sirazaev isemle tatar yegete quyğan, häm anı şähärdä bik yaratıp qalğannar. 1992dä Nail xärbi xezmäten tämamlap üzeneñ Kama Tamağına qaytıp kilä. Läkin, ber xıyal belän: bäyläneşlärne saqlap qalu, üsterü xıyalı belän. 2 yıldan Ludwigslust belän Kama Tamağı arsında partnerlıq turında kileşü tözelä, bäyläneşlär nığıy başlıy. Kamalılar Germaniägä, almannar Tatarstanğa yöri başlıy. Kiläse yılda şuşı xezmättäşlekkä 10 yıl tula. Ludwigslust burgomisterı Hans Zimmermann däwam itä:
Hans Zimmermann: "Xäzer inde räsmi delegatsiälär genä tügel, törle däräcädä almaşu bara, yıl sayın kemder bezdän alarğa bara, alar bezgä kilä... menä bıyıl Kama Tamağınnan ber törkem bala bezgä yal iterğä kilde..."
Hans äfände üze Tatarstanda berniçä tapqır bulğan. "Niçek soñ Tatarstan, tatarlar niçek?" digän sorawğa ul tabiğätneñ maturlığı, xalıqnıñ qunaqçıllığı turında söyli. Östäp şunı äytte, sez tatarlar üzegezneñ tarixığız, mädäniätegez belän ğorurlanasız, şul uq waqıtta çeçennardan ayırmalı bularaq, qarşılıqlarnı tınıç yul belän xäl itergä tırışasız, dide. İke aradağı xezmättäşlekkä kilgändä, Hans äfände anı kiñäytergä, mädäni-humaitar ölkädä genä tügel, iqtisad ölkäsendä dä alıp barırğa teli...
İnde balalarğa qaytıyq, ber tön eçendä äzerlängän Sabantuyı şaqtıy küñelle ütte. Tatar balalarınıñ şiger-cır-biyülären alman qunaqları zur iğtibar belän tamaşı qıldı. Ä inde qapçıq kiep, qaşıq qabıp yögerü, çülmäk watu, arqan tartularda olı yäştäge abıy-apalar da, balalar da bergäläp köç sınaştı. Şunısı küzgä taşlandı, almannar härberse bäyrämgä üz öleşen kertergä tırıştı: kemder, kümerdä bozaw ite qızdıra, kemder muzıka xästärli, kemder Tatarstanğa bulğan säfäre turında film kürsätä. Sabantuyı betkäç, şähär idaräsendä eşläwçe Sylvia xanım minem yanğa kilep, "qarale, bu şundıy qızıqlı bäyräm ikän, Alla birsä, kiläse yılğa anıñ qayber küreneşlären şähär köne programmasına kertäçäkbez" dide...
İkençe köngä balalar Berlinğa säfär qıldı. Reixstagta buldılar, yaña tözelgän Sony üzägendä. Almannar balalar öçen şaqtıy bay programma äzerlägän, här könne nindi dä bulsa çara ütä, atta yörü, su qoyınu, Schwerin şähärenä baru, diñgezgä säfär... Arada ber buş waqıt bulğaç, min balalar yanına kilep alarnıñ tä''siratların soraşıp aldım:
Balalar
Äytkänemçä, beznekelär belän bergä şul uq yäştä alman balaları yal itä ide. Min alardan, bezneñ balalar turında närsä äytä alasız, dip soradım. Menä cawpaların tıñlap qarağız äle.
Alman balaları: "Minem isemem, Wipcke, min Ludwigslustta yäşim, sezneñ balalar bik söykemle, yärdämçel, döersen äytkändä, almannardan monı kötep bulmıy, oyıştırğan bäyrämnäre dä şäp buldı, Kama Tamağına barırğa telimme? – äye, älbättä, kiläse yılğa.."
"Min Katharina Weitass, sezneñ balalar turında barı tik yaxşısın ğına äytä alam."
Jan Ribber, ğäskärgä barır urınğa bu üzäktä alternativ xezmät ütä, anda tärtip, çistalıq saqlıy, menä anıñ fikere:
"Min Jan Ribber, monda eşlim, sezneñ balalarğa kilgändä, alar yärdämçel, bik açıqlar, häm dä sport belän şöğellänergä yarata, alar belän bergä yäşäw bik küñelle buldı."
Sanawlı säğätlär tiz uza, inde kitergä waqıt, läkin, şuşı xäräkätneñ başında torğan Nail Sirazaevnıñ üzenä süz birmäsäm döres bulmas ide. Tik menä anı hiç kenä dä mikrofon yanına kiterep bulmadı. Äle tegendä çaba, äle monda, yä balalarğa yärdäm kiräk, yä almannar belän añlaşırğa... İnde poezğa 5 minut qala, min anı, kem äytmeşli, cilkäsennän aldım, häm dä, Nail, bu bit ğädättä räsmi däräcädä başqarıla torğan eş, sin moña niçek cör''ät itep alındıñ, dip soradım:
Nail Sirazaev
Menä şulay xärmätle tıñlawçılar, süzne ğibrätle xäl dip başlağan idem, çınlap ta, şulay tügelme? Kama Tamağında maşina remontlaw belän şöğellängän ğadi ber yeget şundıy eşlär maytara. Äle kiläçäkkä plannarı da bar. Dusları yärdäme belän Ludwigslustta ber tatar munçası salıp quyarğa xıyallana, keçkenä berär iske yortnı tözekländerep, anda Tatarstannıñ mäglümät üzägen açırğa.. Şöker, almannar da bu xezmättäşlekkä bik uñay qarıy. Qullarınnan kilgänçä yärdäm itergä tırışalar. Alay ğına tügel.. Ludwigslust yanında ber keçkenä genä hawa alanı bar, elek anda xärbi aerodrom bulğan, xäzer cirle aeroport. Menä şunnan Tatarstanğa turı oçqıç cibärep bulmas mikän dip uylanalar...
Menä şundıy uylar belän, min qaytu yulına çıqtım. Tirä yaqta matur manzara, tözek yullar.. Şähärdän çığıp kitkändä, yul çitendä "Ludwigslust" dip yazılğan yul-taqtası basıp qaldı. Astında: "Bezneñ partner-şähärlärebez" digän urında, zur xäreflär belän – "Kama Tamağı, Tatarstan" digän süzlär, häm dä ber ayağın kütärep torğan Aq Bars – Tatarstan gerbı...
Ali Gilmi, Ludwigslust – Praga
