Üzeneñ şul dähşätle "ximik Ğäli" quşamatın Ğiraq tönyağındağı kördlärgä qarşı ximik qorallar qullanuwı öçen alğan Ğäli Xäsän äl-Mäcit şuşı suğış waqıtında inde ber "hälak bulğan" ide, xörmätle tıñlawçılar. Ğiraqqa Könbatış berektäşläre kergännän soñ aprilneñ 5-endä britan köçläre, anıñ Basradağı öyen bombağa tottı häm şunnan soñ "ximik Ğäli"neñ mäyete tabıldı, ul üle dip xäbär itte. Läkin inde yün başında uq amerikan xärbiläre anıñ qaçıp qotıluwı häm ara-tirä başqala Bagdadta kürengälüwe turında mäğlümat ala başladı. Quşma Ştatlar tözegän häm Ğiraqnıñ elekke iñ yuğarı citäkçelärennän torğan isemlektä äl-Mäcit bişençe urında ide, ul Saddamğa yaqın bulğan, anıñ ışanıçın qazanğan az keşelärneñ berse. Anıñ niçek itep qulğa alınuwı xaqında mäğlümat yuq diärlek, Quşma Ştatlarnıñ xärbi citäkçelege barı tik, "ximik Ğäli" qulğa alındı häm xäzerge waqıtta ul saq astında dip belderde. Monıñ äle uzğan yäkşämbedä ük buluwı açıqlandı, ul ilneñ tönyağında tağın 5-me, 6-mı keşe belän totqarlanğan, ä inde bu xaqta soñğa qalıp iğlan itü, anıñ çınnan da "ximik Ğäli" buluwın açıqlaw öçen waqıt kiräklege belän añlatıla. Sişämbe könne Ğiraqta ikençe ber yuğarı däräcäle elekke wäkil - ilneñ vitse-prezidentı Taha Yasin Ramadan qulğa alınğan ide. Anı şulay uq tönyaqta, Mosul şähärendä körd suğışçıları ezläp taptı. Saddamnıñ ike ulın - Uday hän Qusaynı ütergännän soñ Bagdad uramnarı tantana itkän häm şatlığınnan mıltıqlardan atqan xalıq belän tulsa, "ximik Ğäli"ne qulğa alu turındağı xäbärne keşelär bik saq qına qarşı aldı. Monı televideniä aşa kürsätkännän soñ ğına xalıq anıñ amerikannar qulında buluwına ışana başladı. Äl-Mäcit qayberäwlär tarafınnan Saddamnıñ üzennän dä qurqınıçraq keşe bularaq bäyälänä. Zamanında ul Ğiraqnıñ eçke eşlär häm saqlanu ministrı bulıp eşläde, 1991-nçe yılda Ğiraq köçläre Küwäytne yawlap alğannan soñ anıñ xakime itep bilgelände. Farsı qultığı suğışınnan soñ ul ilneñ könyağındağı şığıylar baş kütärüwen bastırunı citäkläde. Läkin anıñ iñ yawız eşe bulıp, 1980-88-nçe yıllardağı İran-Ğiraq suğışı barışında ilneñ tönyağındağı kördlärgä qarşı kürgän çaraları tora. Şular näticäsendä genä anda kimendä 100 meñnän artıq keşe yuq itelde dip farazlana. 1988-nçe yılnıñ martında äl-Mäcit citäkçelegendäge köçlär Ğiraqnıñ İran çige yanındağı Halabcä şähärendä ğadi xalıqqa qarşı gärçiç gazı qullanıp, beryulı 5 meñ keşene üterde. Anıñ "ximik Ğäli" digän quşamatı da näq menä şul çordan kilä. Şuşı yılnıñ ğinwar ayında "Human Rights Watch" oyışması, äl-Mäcit Ğiraqtağı iñ dähşätle cinayätlärgä qatnaşqan keşe, alar arasında genotsid häm keşeçelekkä qarşı cinayätlär dä bar dip beldergän ide. "Ximik Ğäli"ne xäzer qulğa alu anı şul cinayätläre öçen cawapqa tartu mäs''äläsen kütärä. Berläşkän Millätlärneñ qayber wäkilläre, misal öçen, äl-Mäcit häm Saddam kebek şäxeslärne xökem itü öçen Ğiraqnıñ üzennän häm başqa illärneñ xoquq belgeçläre kergän maxsus mäxkämä qorunı täqdim itä. Amerikannar isä, älege eşne ğiraqlılar üzläre citäklägän xärbi tribunalğa tapşıru yağında, häm Ğiraq xalqı arasında bu kiñräk yaqlana. Yıllar däwamında äl-Mäcit häm Saddam kebek keşelärdän qotı alınıp yäşägän keşelär xäzer alarnıñ açıq mäxkämädä xökem itelüwen teli.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga