Accessibility links

Uralda Pavlik Morozov muzeyı açılaçaq: çınbarlıqnı açıqlarğa yardäm iterme?


Uzğan yılnıñ näq şuşı köz aylarında Rusiäneñ Däwlät Dumasında Dzerjinski häykälen kire qaytarırğa kiräkme digän qaynar bäxäslär barğan ide. Totalitar çorınıñ tağın ber simvolı, küp yıllar pionerlar öçen ürnäk itep kürsätelgän, soñınnan Sovetlar Berelege tarqalğaç, üz ğailäsen satqan "äläkçegä" äylängän Pavlik Morozovnıñ danı yañadan qaytarıla. Sverdlaw ölkäsendä ul uqığan mäktäptä muzey açırğa cıyınalar.

20 yıllap elek böten mäktäplärdä, balalar üzäklärendä divarlarda Pavlik Morozov räsemen tıñlawçılarıbız xäterlider. Här bala ul çaqta ürnäk alırlıq pionernıñ qaharmanlığın häm faciğale tormış yulın yattan söyläp birä ala ide. Pavlik Morozov kulak ätiseneñ aç eşçelärdän aşlıqnı yäşerep totuına tüzmiçä – monı "tieşle urınnarğa" xäbär itep –ätisen Sebergä ozattırğan, şunıñ öçen urmanda waxşilärçä üterelgän. Üzgärtep qoru çorında Pavliknıñ yazmışı turında başqaçaraq söyli başladılar. Anıñ ätise - kulaktan awıldaşlarına yardäm itkän xörmätle keşegä äylände. 1984nçe yılda isä Pavlik Morozov turında bötenläy başqa mäğlümatlär çıqtı. Sverdlaw ölkäse Täwde rayonı Gerasimovka awılında Pavlik tuıp üskän ğailä imeş bik dini bulğan, häm ul pioner da bula almağan, çönki ul çaqta iñ yaqın pioner oyışması Gerasimovka awılınnan 120 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan bulğan. Balanı üterü säbäpläre dä – ğailädä ällä qayçannan birle däwam itkän tınıçsızlıq, anıñ aqıldan yazğan äbise häm başqalar... xattä çınbarlıqta bulğanmı ul Pavlik digän soraw da birelde. Menä xäzer Uralda, Pavlik Morozovnıñ hälak buluına 71 yıl tulğan könnärdä aña muzey açırğa cıyınuları turında söylilär. SOROS fondınnan monıñ öçen bülengän 7 meñ dollar aqçanıñ ber öleşe Gerasimovka awılına kilep citkän inde. Muzey 1 yıl eçendä äzer bulır dip kötelä. Mäğlümatlär cıyu eşenä Täwde rayonı mäktäpläre uquçıları häm Ural Däwlät Universitetınıñ tarix fakultetı studentları alındı. Şulay uq Pavlik Morozov turında "çınbarlıqnı" açıqlawda alarğa Memorial cämğiäteneñ Yekaterinbur bülekçäse dä yardäm itäçäk. Bu proektnı äzerläwçelär şulay uq xäzerge waqıtta Federal İminlek Xezmäteneñ Mäskäw arxivlarında saqlanğan yäşren mäğlümatlärgä dä ömet bağlıy. Xäzer ul qağäzlärne öyränep cämäğätçelekkä citkerü mömkinlege äle uzğan yılda ğına tudı. Şunıñ öçen, älege eş belän şöğellänüçelär Pavlik Morozov muzeyın – totalitar çor simvolın kire qaytaru bularaq qına tügel, ä şuşı keşeneñ tormışı turında çınbarlıqnı nixayät belü dip tä qabul itergä kiräk, dip ışandıra. Läkin bu inde muzeyğa nindi mäğlümatlär tuplanuğa bäyle. Älegä isä anıñ tuğan yağında da-malaynıñ qayçan tuğanı turında tögäl mäğlümat yuq ikän, elek mäktäplärdä elenep torğan portretları-barı tik rässamnär fantaziäse, anıñ çınbarlıqta nindi qiäfättä bulğanın ber kem dä xäterlämi. Üz waqıtında anıñ uqıtuçısı Lyudmila İsakova, "Pavlik säyäsät belän qızısınmıy ide, qaharmanlıqta ber eşe dä yuq ide, anasın häm balaların cäberlägän iserek ätisenä üç itep sattı ul anı" dip äytkän bulğan. Qaharman malayınıñ ülemennän soñ anıñ änise Tatyana Morozovağa Qırımda fatir büläk itelgän bulğan, 1983nçe yılda ğına wafat bulğan ana keşe, soñğı könenä qadär Sovetlar Berlege buylap balalarğa Pavliknıñ yazmışı turında söyläp yörgän. Mäskäwdä Pavlik Morozovqa bulğan häykälne 1991nçe yılda cimersälär, Rusiäneñ qayber başqa töbäklärendä yäş pionernı äle dä xäterlilär. Anıñ turında cırlar häm şiğerlär tarixqa kerep qalğan. Xäzer menä Sverdlaw ölkäseneñ Gerasimovka awılında da Sovetlar Berlege tarixındağı zur ber çor, şul çorda yäşägän keşelär yazmışların çağıldırğan" ber üzäk buldırıla... Proektnı äzerläwçelär üz eşlären näq şulay küz aldına kiterä.

Alsu Qormaş, Praga
XS
SM
MD
LG