Accessibility links

Кайнар хәбәр

Byudjet-2004: çığımnar arta, keremnär kimi...


Közge cillär isä başlağaç, Tatarstan xökümäte kiläse yılnıñ byudjetın qarıy başladı, xörmätle tıñlawçılar. Menä inde soñğı berniçä atna buyına respublikanıñ finans häm iqtisad ministrlıqlarınıñ täräzäläre, xätta tönlä dä yanıp tora, çönki anda däwlät aqçaların xisaplap, alarnı törle tarmaqlar arasında bülü eşe bara. Federal' salım qanunnarınıñ üzgärü näticäsendä, yıl sayın Tatarstan Respublikasınıñ byudjet keremnäre kimi häm şul uq waqıtta çığımnar üsüdän tuqtamıy.

Bu könnärdä Tatarstanıñ xökümätendä kiläse yılğa byudjet östendä ike törkem belgeçlär - optimistlar häm pessimistlar eşli. Berençe, optimistlar törkemeneñ başlığı, iqtisad häm sänäğät ministrı Aleksey Paxomov fikerençä, bıyıl inflyatsiä 15 protsent külämendä isäplänsä, kiläse yılda ul 10 protsentqa ğına citärgä tieş. 2004nçe yılda Tatarstannıñ iqtisadı 282 milliard sumlıq äyber citeştereçäk dip kötelä, bu küläm älege yılğa qarağanda 4 protsentqa artıp kitärgä tieş. Paxomov uylawınça, üseş neft' häm ximiä tarmaqlarında ğına tügel, ä maşinalar citeşterüdä dä bulırğa tieş. Älege waqıtta Tatarstanda urtaça aylıq xezmät xaqı 3730 sum bulsa, kiläse yılda ul 5100 sumnan artır dip kötelä. Bu bik möhim, çönki xalıq kübräk aqça alsa, ul kübräk satıp ala, şulay bulğaç - respublikanıñ citeşterüçeläre çığarğan produksiäneñ külämen arttıra alalar. Bu üz çıratında, respublikanıñ iqtisadi üseşenä kiteräçäk dip kötelä.

Finans Ministrı Radik Ğizzätullin törkemeneñ eşe başqaraq. Ul, yaqtı prognozlarğa qarap, çınbarlıqta Tatarstan iqtisadına kiläse yılda bulaçaq çınbarlıqnı küz aldına kitergäç kenä, däwlätneñ aqçaların törle ministrlıqlar, tarmaqlar arasında bülärgä tieş.

Berençe xisaplawlardan soñ närsä açıqlanğan? 2004nçe yılda da, näq bıyılğı kebek ük, Tatarstan byudjetında 10 protsent çaması defitsit kötelä, çönki respublika üze kiläse yılda 53 milliardtan artıq salımnar cıysa, Mäskäw aña şul summadan 38 milliardqa yaqının ğına qaldıraçaq. Şul uq waqıtta, Tatarstannıñ byudjet çığımnarı 42 milliard sum külämendäge xisaplana. Mondıy zur sannar qayan kilep çıqtı soñ, dip sorasağız, byudjet çığımnarınıñ iñ zur öleşe – 71 protsent Tatarstan xalqınıñ sotsial' häm mädäni tormışın tä'min itügä turı kilä. Sotsial' häm mädäni tarmaqqa digän aqçanıñ ille protsenttan artığı mäğrifätkä yullanaçaq. Bu sannarğa nigezlänep şunı äytergä bula, kiläse yılda Tatarstan üzeneñ barlıq sotsial' yaqlaw programmaların däwam itäçäk, läkin alarnıñ küläme kimiäçäk.

Bügenge şartlarda Tatarstan xökümäte başlıqlarınıñ iñ yaratqan, iñ yış qullanğan töşençäse – byudjet çığımnarınıñ optimizatsiäse. Ğadi süz belän äytkändä, aqçanı tuzdırunı iñ saran itep alıp baru. Mäsälän, keçkenä awıllarda ekonomiä öçen mäktäplärne yabu bulmıy. Ämma, aqçalarnı saqlap qalu öçen härber awılda mäktäp, balalar baqçası, kitapxanä, klub häm xätta cirle üzidarälär dä ber ük binada urnaşaçaqlar. Şuña östäp, kiläse yılda däwlät räsmiläreneñ armiäse 20 protsentqa kimiäçäk dip kötelä. Älegä alarnıñ sanı respublikada 12 meñnän artıq.

Şulay itep, byudjetnı optimizatsiäläw, başqa süzlär belän äytkändä, kisü eşe bik qızu barsa da, äle xökümät tarafınnan qaralğan byudjet buyınça Tatar telen räsmi tel itep gämälgä quyu öçen 10 million sum häm latin imlasına küçü programması öçen 20 million sum çaması birelä. Bilgele bulğança, älegä Rusiä qanunnarı Tatar teleneñ Latinğa küçüen tıya. Şuña kürä, Latinğa digän byudjet matdäse isemen alıştıraçaq häm imla reformasına birelgän aqçalarnı Tatar telen däwlät tele itep bilgeläw matdäse belän berläştereläçäk. 12nçe sintäberdän soñ xökümät byudjet östendä eşläwen tuqtatırğa häm anı Prezidentqa tikşerü öçen tapşırırğa tieş. Prezident byudjet proektın qarağannan soñ anı Däwlät Sovetı deputatlarına tikşerergä häm qabul itärgä täqdim itäçäk.

Azatlıq radiosı öçen Qazannan İskänder Nurmi.
XS
SM
MD
LG