Accessibility links

Äxmät Ğädel: "Min, mäsälän, tabın adında ana telendä genä söyläşkän keşe ixtiramğa layıq, üz keşeñ belän ana telendä genä söyläşü döres, digän gailädä üskän keşe, rus telen wata-cimerä onığı belän başqa teldä söyläşkän namaz qarçıqları yäşendäge äbilärne hiç añlıy almıym. Bu bit inde üzeñ utırğan botaqnı ğına çabu tügel, ağaçnı qorıtu. Dimäk, kiläçäktä ni utın siña, ni cimeş!.. Häm monı üz teläge belän ana keşe räxätlänep, ğorurlanıp başqara..." Şähri Qazan


Bu atnada Tatarstan matbuğatı çittäge tatarlar turında küp yazdı. Mäskäwdä yäşäwçe Alsu, Tasmaniä utrawında ğömer itüçe Zölfiä Kamalova häm Almaniädä ütkän tatar-başqort mädäniäte könnäre xaqındağı mäqälälär gäzit bitlärendä dönya kürde.

Saylawlar yaqınlaşu säbäple säyäsät, firqälär teması da matbuğatta kütärelmi qalmadı. Tatarstan däwlät şurası bu atnada da eşen däwam itte, häm deputatlar surätläre yañadan gäzit bitlärendä dönya kürde. Deputatlar saylaw qanunın qabul itte, anıñ nigezendä 100

deputatnıñ 20se genä daimi räweştä eşliyäçäk. Tatarstan parlamentı häm Rusiä Prezidentı ber uq waqıtta saylanaçaq.

Восточный экспресс gäziteneñ «reyting» säxifäsendä «Zur uyın aldınnan» digän yazma basılıp çıqtı. Anda respublikanıñ iñ tä’esirle 50 säyäsätçesennän torğan isemlek tözelgän. İsemlekkä näticä yasağan Raşit Gällämov, avgust ayında cäyge yallar bulu säbäple, säyäsi tormışta ällä ni zur tetränülär bulmadı, dip yaza. Ämma anıñ fikerençä, monda ber yañalıq bar, «Milan» futbol klubınıñ polulyarlığı Silvio Berluskoninı säyäsi mönbärgä kütärgän kebek, «Rubin» futbol klubı qanatları Qazan başlığı Kamil İsxaqovnı da älegä qädär bulğan yuğarılıqqa kütärergä mömkin, dip sanıy Raşit Ğallämov. İsemlekkä küz töşersäk, şunı küräbez, 1nçe häm ikençe urında Mintimer Şäymiev belän Röstäm Miñnexanovnı küräbez. Ä öçençe urında Kamil İsxaqovnıñ iseme tora. Ä 4nçe urında Färit Möxämmätşinnñ isemen küräbez. «Aq bars» xokkey komandası çempion bulğan oçraqta da, Färit Möxämmätşinğa futbol birä torğan populyarlıq tätemiäçäk, dip yaza gäzit xäbärçese.

Läkin, Räşit Ğällämov fikerençä, «Berdäm Rusiä» firqäse kiläse saylawlarda ciñgän oçraqta, Färit Möxämmätşinnıñ iñ tä’esirle 50 keşedän berençe 3 şäxes arasına kerü mömkinlege bar äle. Başqa säyäsätçelär, şirkät citäkçeläreneñ isemlektäge urınnarı ällä ni üzgärmäde. İñ zur üseş xalıq deputatı Aleksandr Ştaninnıñ reytınğınnan kürep bula. Ul älege isemlektä 43nçe urınnan 32nçe qädär kütärelgän. Duma saylawlarına äzerlänä torğan Oleg Morozovnıñ da tä’esirlege artıp kilä. Восточный экспресс gäziteneñ baş möxärrire, isemlektäge keşelärneñ urınnarın alıştıruın, yaqınlaşıp kilüçe saylaw aldı kompaniäse belän bäyli.

Звезда Поволжья gäzite dä saylaw temasın urap uzmıy. Baş möxärrir Raşit Äxmätov küplär äle belmägän mäğlümatnı birergä tırıştı. Ul mäsälän, nindi nämzätneñ qaysı okrugtan saylawlarğa çığarğa cıyınuın xäbär itte. Mäsälän, Oleg Morozov Çallı okrugınnan çığa ikän, elek saylawlarda Mäskäw okrugınnan qatnaşıp kilgän şul nämzätneñ saylawçıları aldında «Tatfondbank» citäkçese Rinat Ğöbäydullin päyda bulaçaq ikän. Sergey Şaşurin belän «Qızıl Şärıq» şirkäte citäkçese Ayrat Xäyrullin ber uq okrugta yarışırğa cıyına. Bu ber mandatlı okruglardan saylanırğa telägän deputatlar turında mäğlümat bulsa, ä firqä isemleklärenä kemneñ keräçäge, äle xätta Звезда Поволжья gäzitenä dä bilgele tügel.

Tatar matbuğatı kübesençä, millät häm şäxeslär turında yaza. Watanım Tatarstan gäzite misal öçen, dramaturg Kärim Tinçurinnıñ Rostov şähärendä yäşäwçe tuğannarı turında mäqälä bastırdı.

Tın dondağı Rostov şähärendä yäşäwçe Tinçurinnar ğailäseneñ näsel başı Kärim Tiñnurinnıñ ber tuğan abıysı Yunıstan başlana. Aqıl-figele, fiker söreşe häm xolıqları belän ike tuğan Tinçurinnar ber-bersennän nıq ayırılıp torsalar da, yazmışları ikeseneñ dä bör tösle : Yunıs ta, Kärim dä repressiälär çorında yuq itelä. Xäzer Dondağı Rostov şähärendä gailä tarixın saqlawçı Tinçurinnıñ näsel däwamçıları yäşi. Xäsän Yunıs ulı Tinçurin ata häm abıyları turındağı mäğlümatlarnı cıya häm saqlıy, dip yaza Watanım Tatarstan gäzitendä Yağsuf Şafikov.

Şähri Qazan gäziteneñ comğa sanında «Tuqay bülegenä -45 yıl» ismendäge mäkäläneñ däwamı basılıp çıqtı. Anda Tuqay muzeyı direktorı Möcip Nizamiev Tuqay bülägenä iä bulğan keşelärne sanap çığa. Anıñ fikerençä, SSSR cimerelgän awır yıllarda da Tatarstannıñ bu büläkne saqlap qaluı, sänğätkä zur yoğıntı yasadı. Tuqay büläge böyek şağirneñ dä isemen onıtmasqa mömkinlek häm älege büläk iäläreneñ icatına da yaña etärgeç birä, dip yaza Möcip Nizamiev Şähri Qazan gäzitendä. Şuşında uq basılğan, «Telebezne dä mäçet manaralarıday kistermik» digän yazma iğtibarnı cälep itä. Anıñ avtorı Äxmät Ğädel ictmaği tärtipsezlek ruxi cıynaqsızlıqqa kiterä dip yaza. Ğoref-gädätne saqlağan oçraqta ğına millätne saqlap bula, digän fiker ütkärä ul. Menä yazmadan ber özek.

Min, mäsälän, tabın aldında ana telendä genä söyläşkän keşe ixtiramğa layıq, üz keşeñ belän ana telendä genä söyläşü döres, digän ğäilädä üskän keşe, rus telen wata-cimerä onığı belän başqa teldä söyläşkän namaz qarçıqları yäşendäge äbilärne hiç añlıy almıym. Bu bit inde üz utırğan botaqnı ğına çabu tügel, ağaçnı qorıtu. Dimäk, kiläçäktä ni utın siña, ni cimeş!... Häm monı üz teläge belän ana keşe räxätlänep, ğorurlanıp başqara. Çönki ul äbineñ ideologiäse mondıyraq : « Min tatar awılında üstem, tatarça uqıdım, şul säbäple bik nıq tilmerdem.» Yuq xörmätle äbekäyem, soñ ul säbäple tilmermädeñ. Sez beraz yalğışasız telebezgä yala yağıp.»

Bu Äxmät Ğädel fikerläre ide. Ul millättäşlärebezgä möräcäğät itep, kiläse buyınnan tatar telendä söyläşüen teläsägez, xäzer uq yäşlärne bezneñ ğoref-ğädätlär nigezendä tärbiäläp qaldırırğa tieş tügel me soñ, digän soraw quya.

Cırçı Alsu, şulay uq tatarça söyläşä belmi. Ämma öyränergä tırışa. 2 cırın da, wata-cimerä bulsa da tatarça başqara. Läkin Alsunı bu atnada başqa säbäptän telgä aldılar.

Başqortostan prezidentınıñ saylawları Tatarstan gäzitlärendä dä, Rusiä matbuğatında da çağılış taba başladı. Tatarstan yäşläre gäzite Ralif Safin häm anıñ qızı tiräsendä bulğan xällär turında «Abıstaylar quyıra» digän yazma bastırdı. Anda gäzit Başqortostan citäkçelegeneñ kandidatlarnı kimetü öçen köçennän kilgänen barısın da eşli. Gäzit, Ralif Safin tarafdarlarınıñ «kikregen şiñderü» öçen konsert bulası qırnı sörep taşlaw kebek ğämälne, misal itep kiterä. Şuşı sörelgän qır teması küp kenä Rusiä gäzitlärendä qabatlandı.



İkençe ber cırçı – Zölfiä Kamalovanıñ icatı isä totqarlawsız bara. Sarapulda tuıp üskän, soñğı 10 yılnı Tasmaniä utrawında yäşägän häm xäzer Rusiä buylap konsertlarda belän yörüçe Zölfiä Kamalova Rusiä mäğlümat çaralarınıñ iğtibarınnan çittä qalmıy. Огонек jurnalınıñ sintäber sanında, «Zölfiä yözen açtı» digän yazma basılıp çıqtı. Pravda.ru internet säxifäsendä dä Zölfiä belän äñğämä dönya kürde.

Jurnal xäbärçese Andrey Arxangelskiy, globalizatsiä milli cırlar belän bergä kilä di, «Allüki» süze anıñ öçen «glyuki» digän süzgä oxşağan. Zölfiäneñ isemen dä rusçağa yaqınaytırğa tırışıp, ul anı Zuliä häm Zula dip atıy. « Rusiä mädäniäte cırçı icatına tä’esir itkänme?» digän sorawğa cawapnı avtor bik ozaq waqıt ezli. «Qarlar yawa» cırındağı quşımtada ul rus telendäge ber äytemgä oxşağan tawış işetä häm «menä qarlar yawa, niçek äybät» digän fikerne añlap ala. Andrey Arxangelskiy fikerençä, Rusiä keşese buluı aralarnı totaştıra, Zölfiä üz cırlarnı belän Sidney belän Qazannı totaştıra. Rusiä matbuğatı xäbärçeläreneñ tatarlar turında yazğanı yuq küräseñ. Tatar isemnären dä döres yazılmıy, tarix tur1nda da mäğlümatı yuq alarnıñ. Mäsälän, Правда gäzite xäbärçese Radik Amirov «Tatarlar konservativ xalıq, kübese çitkä kitmi, niçek sin Avstraliägä qädär kitärgä qurıqmadıñ?», - dip sorıy. Jurnalistnıñ iseme tatarça bulsa da, dönya buylap taralğan millättäşlärebez turında xäbärdar tügel axrısı. Коммерсант gäziteneñ Tatarstan quşımtasında da bu atnada möhacir millättäşlärebez xaqında külämle yazma dönya kürde. Anda süz Berlinda ütkän tatar-başqort mädäniäte könnäre turında bara ide. Bu xaqta «Azatlıq» radiosı dulqınnarında işetkänegez bardır inde. Ä menä Söyembikä jurnalınıñ Asılyar digän quşımta çığara başlawı xaqında işetkänegez yuqtır äle. Bu ideya inde küptännän hawada gizep yörgän ide. İnde menä nihäyät jurnalnıñ yäş uquçılarğa dip yünälgän quşımtası sintäber ayında dönya kürde. Asılyarnıñ tışlığında cırçı Golnara Timerjanovanıñ suräten kürep bula. Quşımtada anıñ belän äñgämäne dä uqıp bula, şulay uq jurnal bitlärendä çit ildä yäşäwçe tatar yäşläre, anda yäşäp qalğan häm annan qaytqan yegetlär qızlarnıñ fikerlären belän tanışıp bula. Kamal teatrınıñ artistı İskändär Xäyrulin belän äñgämä häm anıñ fotosuräte dä yäş küñelle uquçılarğa qızıqlı bulır.
XS
SM
MD
LG