Accessibility links

Кайнар хәбәр

Xikmätle xällär...


Xikmätle xällärneñ iñ ğadie häm ğäcäpländergäne ir häm xatın integüennän başqa tabılğan bala turında. Keşe orlığın probirkağa salıp, bergä quşqannan soñ, anı maxsus bala tudıruçı xanım dönyağa xasil itä. Tatarstanda näq ber yıl elek menä şundıy bala terkälgän ide. 1nçe oktäberdä bu balağa ber yäş tulaçaq. Äle genä çıqqan mäğlümatlarğa qarağanda, bala äybät kenä üsä, di. Mäğlüm säbäplär arqasında probirkada xasil itelgän balanı üsterüçe ğailäneñ tögäl adresı-iseme äytelmi. Menä bit, fän, meditsina nindi xikmätlärgä ireşä! Barısı da Xoday fatixası buyınça eşlänä, dip uylarğa kiräk.

Bu atnada, döresräge, pänceşämbe könne qazanlılarnı teträndergän xikmätle faciğä buldı. Sarıtaw şähärennän 50 çaqırımda Stepnoe digän awıl yanında bomba yörtüçe Tu-160 oçqıçı cirgä töşep häläk bulğan. 20 yıldan artıq Qazan sere bulıp sanalğan şuşı Tu-160 oçqıçı (ul Könbatışta Black Jack, Rusiädä Aq Aqqoş dip atala) dönyadağı iñ zur şundıy oçqıç ikän. Karavay bistäsennän Gorbunov zavodı oçqıç mäydanınnan Därwişlär bistäsenä taba kütärelüçe ğälämät ozın oçqıçnıñ närsä ikänlegen, nindi qüäte barlığın söylärgä yaramadı. Qazanlılar anı Mäskäwdä çıqqan tösle jurnallardan ğına belä aldı. Sarıtawdağı faciğädän soñ “Kommersant” gäziteneñ Volga-Ural säxifäse elekke serlärne açıp saldı. Çınnan da, nindi maşina yasağannar bit Qazanda! Qanatları 55 metr, awırlığı 275 tonna, ber çıqqanda 15 säğät hawada bula ala, iñ kimendä 10 meñ çaqrımğa oça, menä şuşı oçqıçlarınıñ distä yarımı SSSR tarqalğaç, Ukrainada qalu – üze ber faciğä bulğan. Xäzer inde şul oçqıçlarnı närsägäder almaştırıp, Rusiägä qaytarıp, Sarıtaw yanındağı Engel's şähärendä 14 oçqıçlıq eskadril'ya tözegännär. Rusiä xärbi flotınıñ iñ zatlı, iñ qüätle maşinası 15 yıl ekspluatatsiä waqıtında ber tapqır da avariägä duçar bulmağan. Ä bu atnadağı faciğä aldınnan Tu-160ның ber motorı alıştırılğan bulğan, döresräge Samarada eşlängän iñ yaña NK-30 motorı quyılğan. Menä şul motor yanıp, xarap itkän Qazanda yasalğan oçqıçnı. Bu maşinanıñ bäyäsen äytergä dä qurqınıç, härqaysı ber şähärneñ yıllıq byudjetına turı kilä. Menä şundıy oçqıçlarnı çığaru öçen Qazandağı Gorbunov isemendäge zavod, Tatarstan xakimiäte federal' üzäk belän bäxäsläşte. “Aviatözeleşne tuqtatmıyq, biregez aqça, üzebezneñ oçqıçlarğa ni citä?” dip törle dälillär kiterdelär. Barı tik şuşı fantastik maşinalarnıñ berse häläkätkä oçrağaç qına Qazan maşinasına iğtibar ittelär.

Menä şulay, xikmätlär tua da, cimerelä dä. Barısı da Alla qulında häm keşelär qulında. Ä bik küp xikmätlärne säyäsät tudıra häm säyäsät yuqqa çığara. İnde ictimaği tormıştağı xikmätlärgä küz salıyq. Rusiädä häm qayber töbäklärdä ğorurlanıp äytälär, bezdä sotsial'- ruxi xalät totrıqlı, dilär. “Известия” gazetasınıñ 18nçe sintäber sanında “Putinnıñ yaña kontraktı” digän mäqälä çıqqan. Soñnı yıllardağı üzgäreşlärdän ottırğan, ciñelgän dip üzlären sanawçılar 47% täşkil itä ikän. İke yıl elek mondıylar 41% bulğan. Yäğni, üzeneñ xäle belän qänäğätsezlärneñ sanı 6% artqan. Xäzerge wäzğıättä ottıq, ciñdek diüçelär nibarı 6-7% qına täşkil itä. Ä çittän qarağanda, bezdä wäzğiät totrıqlı, xalıq qänäğät dip maqtanuçı töbäklär bar.

Çirattağı xikmätle xäl Başqortostan belän bäyle. Bu respublikanıñ Könbatış rayonnarınnan, äytik İleştän, Dürtiledän, Yañawıldan Qazanğa küçep kilgän qärdäşlärebez tuğan yaqlardağı millät üzgärtügä bitaraf tügel. Çönki tuğan awılında, äti-äniseneñ milläte üzgärtep yazılğaç, Qazandağı tatar keşese dä başqa millätkä küçerelgän kebek bula. İñ äybäte, qärdäş millätle xalıqlarnı, tatar belän başqortlarnı ayırmaw, tellären dä, mädäniätlären dä qarşı quymaw dip sanala. Federatsiä Sovetı äğzası Ralif Safin da üzen Başqortostandağı töp xalıq dip sanağan. Tatar bulsa da, başqort bulsa da, ul üzeneñ tamırların belä. Ämma Ralif Safin Başqortostan prezidentlığına çığarğa niäten beldergäç, Ufa matbuğatında, İnternetta anı tänqitli başladılar. İmeşter, ul çittän kilgän häm milläte dä başqort tügel, tatar. Ralif Safin ğäcäplänä, pasportında başqort dip yazılğan bulğan, ätise-änise dä şulay terkälgännär, İleş rayonında başqortlar sanı 67%, bu yaqtağı xalıqnıñ tele başqort teleneñ Könbatış dialektı dip sanala. Härxäldä, uzğan yılda xalıq sanın alğanda, İleştä, Çaqmağışta, Täteşledä yäşäwçelär nindider fänni-tarixi ısullar belän başqort dip iğlan itelgännär ide. Ä menä saylawda qatnaşa başlasañ yäki uqırğa, eşkä kerergä däğwä itsäñ, “Yuq, ağay-ene, sez ısın başqort tügel”, dilär. Ä bit xikmät millättä tügel, mänfäğät'tä. Tatar häm başqort xalıqlarınıñ tele-mädäniäte urtaq nigezdän ikän buluın isbatlıy torğan fänni institutlar haman da yuq. Çönki alar kiräkmi. Xalıqlarnı ayırıbraq totsañ, kemgäder caylı. Menä bit xikmät närsädä.

Şulay da, probirkada bala yasıy, tawış tizlegennän ike tapqır şäbräk oçuçı Tu-160ларны çığaruçılar Ayda tügel, Tatarstanda, Başqortostanda yäşi bit. Niçektä zamança demokratiä, irkenlek şartlarında yäşärgä öyränerbez äle. Bügen bulmasa, irtägä. Niät bulğanda, qarşılıqlar çigenä ul.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG