Accessibility links

BMO xisabı: Äfğanstanda äfyün citeşterügä qarşı xälitkeç çaralar kürelmäsä, il yänä totrıqsızlıq çorına kerä ala


Berläşkän Millätlär Oyışması äle genä yaña xisabın bäyän itte. Şunnan kürengänçä, "Taliban"nan qotılğan häm xäzer yaña tormış qoru belän mäşğül Äfğanstanda zäxmät cäyelgändäy äfyün üsterü tarala. Heroin citeşterü öçen töp cimal bulğan şuşı matdäneñ dürttän öç öleşe dönya bazarlarına näq menä Äfğanstannan kilä dielä Berläşkän Millätlär taratqan xisapta.

Älege xisapnı Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ narkotik taratu wä cinayät belän köräş idaräse äzerlägän ide, xörmätle tıñlawçılar. Venada urnaqşan şul maxsus idarä mäğlümatına qarağanda, äfyün citeşterüdän äfğan ğailäläre bar il buylap 2 milliard 300 million dollar aqça qazanğan, şuşı san Äfğanstandağı bıyılğı tulayım eçke citeşterü külämeneñ yartısın täşkil itä digän süz. Dönyadağı iñ ere äfyün citeşterüçe il bularaq Äfğanstan inde küptän tanılğan ide. "Taliban" çorında anıñ şuşı danı beraz sürelde, äfğan cämğiate tormışın Şäriğätkä nigezläp qorğan taliplär ildä mäk üsterüne tulısınça tıydı. Alarnıñ üzläre kertkän tärtipne bozu oçraqlarına qarşı nindi qırıs çaralar kürüwe mäğlüm ide, şuña da "Taliban" xakimiate çorında äfyün citeşterü tämam tuqtaldı diärgä bula. Mäk üsterü öçen qullanılğan qırlar mäydanı 2001-nçe yılda 8 meñ hektarğa ğına qaldı. Läkin amerikannar yardämendä taliplärdän arınu belän äfğannar arasına bu şöğel yänä qayttı. Berläşkän Millätlär xisabına qarağanda, mäk xäzer ildäge 32 wilayätneñ 28-endä üsterelä. Venadağı idarä Äfğanstandağı wäzğiatne 1994-nçe yıldan birle küzätep kilä. İñ zur uñışnı ul şul ildä 1999-nçı yılda terkägän. "Taliban"nıñ tıyuwı inde ğämälgä kertelsä dä, ul çaqta ildä yäşeren mäk qırları äle şaqtıy bulğan. Bıyılğı uñış isä 1999-nçı yılnıqınnan qalışsa da, mullığı yağınnan ikençe urında tora dip xäbär itelä. Bu uñaydan Berläşkän Millätlärnıñ narkotiklar taratuğa häm cinayätkä qarşı köräş idaräse mödire Antonio Maria Costa, ägär dä moña qarşı aşığıç häm xälitkeç çaralar kürelmäsä, bu ber zäxmät tösle bar Äfğanstanğa taralaçaq häm anıñ yannäticälären rişwätçelekneñ, köç qullanunıñ, terrornıñ artuwında kürep bulaçaq dip kisätä. Costa süzlärenä qarağanda, äfyün citeşterüdän faydanı qayber wilayätlärneñ citäkçeläre häm cirle xärbi başlıqlar da kürä. Alar moña nığraq qatnaşqan sayın, alarnıñ qanunnı xörmät itüwe, Qabuldağı üzäk xökümätkä buysınuwı da bermä-ber kimiäçäk dip kisätä Berläşkän Millätlärneñ maxsus wäkile. Mäk üsterü eşe belän Äfğanstanda yaqınça 1 million 700 meñ keşe şöğellänä dip farazlana. Bu xalıqnıñ 7 protsentın täşkil itä. Soñğı yıl eçendä äfyün citeşterüçeneñ kereme beraz kimesä dä, bar ildäge urtaça kerem belän çağıtırğanda ul 3 märtäbä kübräk. Äfğanstandağı iqtisadi xäl tamırdan yaxşırmasa, yäğni qanuni eş belän şöğellängän xalıqnıñ keremnäre artmasa, mäk üsterü, äfyün citeşterü anıñ öçen küpkä qulayraq eş bulıp qalaçaq digän süz. Mäs''äläneñ şuşı iqtisadi yağınnan bigräk säyäsi yağı möhimräk. İnde äytelgänçä, äfyün citeşterüdä cirle xakimiat wäkilläreneñ dä öleşe bar. Bu isä alar arasında rişwätçelek cäyelügä kiterep, axırğı çiktä ildäge bar xakimiatne totrıqsızlandıru qurqınıçın tudıra. Yäğni Äfğanstandağı yaña tormış qoru tırışlıqları uñışsızlıqqa oçrap bu ilneñ yänä qarañğılıqqa çumu ixtimalı bar dip kisätä maxsus xisabında Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ narkotiklar taratuğa häm cinayätkä qarşı köräş idaräse.

Kärim Kamal, Praga
XS
SM
MD
LG