Ämma monda ber säyäsi xikmät bar. Äye, Xodorkovskiynıñ baylığı buraznada cir sörep tabılğan dip äytep bulmıy. Tik, nişläpter, demokratiäne açıqtan-açıq yaqlawçı firqälärgä aqçanı şul birä di. Ul birmäsä, dimäk xörriät betäçäk. İñ qurqınıçı şul. Bigräk tä ayanıç xikmät şul- demokratiäne nindi aqçağa asrarğa? Menä baylar, menä däwlät, barısı da mäş kilälär.Xätta Zyuganovnıñ da aqçası küp di. Ä bezneñ işe küpçelek, yap-yätim bala- demokratiä kem xisabına yäşäsen?
Yarıy, iñ zur baynı totqaç, anıñ beraz keçerägen dä eläktermi bulmıy bit. Annarı wağraqların, annarı inde zur yort saluçılarğa da çirat citär. Yaña maşinada cilderüçelärgä dä açu kilä bit. Yalt itep ütep kitälär, töymäsez pältägä pıçraq çäçrätep. Aların da prokurorğa birergäme? Barısın da utırtıp quyğaç, törmä küp kiräk. Alarnı kem aşata, kem saqlıy? Yarar, bälki bu yulı eş küpläp utırtuğa barıp citmäs. Bülep alğan mallarnı kire tarattırmıybız dilär. Ä tarattırmağaç, fäqirräk, ğadi xalıqqa maşinalarnı, fatirlarnı, zatlı kiemnärne qayan alıp biräbez? Dimäk, barıber burjuylar bulaçaq. Kapitalizm digän närsä üzeñ kapitalist bulsañ ğına äybät ul.Xodorkovskiynı utırtu süz iregen dä, xörriätne dä xarap itä, dip tuzındılar başta. Nu utıra tege. Kem zıyan kürde? Ber gäcittän uqıdım äle. Qazanda yäşäwçelärneñ 52 protsentı bu utırtuğa bötenläy bitaraf qalğan. Kemder borçılğan, ä kemder quanğan. Äytik, www.bashkir.ru säxifäsendä comğa könne, Xodorkovskiynıñ krışası Voloşin kitkäç, bolay bulğaç, Başqortstannıñ älege prezidentınıñ eşläre xört, xäzer Räximov yaqlawçısız qala dip yazdılar. Xäzer jurnalistlarnıñ här süzen agitatsiä dip sanarğa yaramıy digän qarar çıqtı. Dimäk, nämzätlär arasında da burlıq faktların, cinayätne üz küzläreñ belän kürsäñ, äytergä yarıy. Yuğisä, bötenläy awız tomalanğan ide bit. Bälki jurnalistlar xäzer awızların açarlar.
Ä bit açarğa kiräk! Şul uq millät öçen. Bu atnada şundıy xikmätle ber açış yasaldı. Mäskäwdä çığa torğan räsmi gäcittä şundıy xäbär basıldı. Saylaw agitatsiäse tügel, döp-dörese. Soñğı 12 yılda tatarlar 14700 keşegä genä artqan. Bu artu tügel inde, cämäğät. Çönki Üzäk Aziädän qaytuçılar sanı distä genä tügel, 100 meñgä citte. Artu tügel, kimü bu. Qaya kitkän Rusiä tatarları? Alarnı cir yotqanmı, ällä ürçergä sälätle tatar xatınnarı, irläre betkänme? Alar kiçlären nişli soñ? Ber qarasañ, bala tudıru yortları küp, yäslelär citmi, bolay balalar xätsez kürenä ul. Ä sanap qarağaç – citmi. Ällä, Stalin äytmeşli, eş sanawdamı ikän? Änä bit kürşe respublikadağı qärdäş xalıqnı äybätläp sanağaç, alar 330 meñgä artqan bulıp çıqtı. Ä tatarlar sanı, äytkänemçä, 15 meñgä genä dä kübäygän. Härxäldä, millät bularaq niçek yäşibez, üz mänfäğätlärebezne niçek qayğırtabız, dip uylanırğa säbäp bar.İñ xikmätlese şul. Älege şaqqatırğıç sannar basılıp çıqqaç ta, Tatarstannıñ byudjetınnan aqça alıp ğömer itüçe gäcitlärebez, televidenie häm radio kanalları tıp-tınıç qaldı. Ğomumän, xalıq sanın alu näticäläre, tatarlarnıñ kimüe könlek xäbärlär isemlegenä kerä almadı. Çınnan da, närsä ul millät? Ul bit bank, kibet tügel, sponsor bula almıy. Millättän närsä alasıñ? Tufan Miñnullinnıñ ber äsärendä «Betäbez bit, cämäğät”, dip qıçqırğanğa niçä yıl ütte. İsebez kitmäde... İñ qaynar millätçelärebez dä İvan Groznıynı qähärläwdän artıqnı buldıra almıy. Üzebez niçek yäşibez? Ni küräbez, ni işetäbez? Telebezne niçek saqlıybız? Xätta üzebezne sanağanda da näq sarıq kebek basıp torabız. Ber-bereñä xäbär dä salmıybız qayçaq. Ber qarasañ – jurnalistlar, deputatlar tulıp yata, ikençe qarasañ – yaqlawçısı da, xaqiqätne äytüçese dä siräk oçrıy. Äle yarıy, xäzergä menä şuşı süzlärne sezgä söyläp torırlıq forsat bar. Xäzergä bar äle...
Rimzil Wäli
