Accessibility links

Кайнар хәбәр

Xalıqara Atom Agentlığınıñ İran turındağı xisabı:diplomatik iğı-zığığa säbäp bula


20.noyaberda Venada Xalıqara Atom Agentlığı İrannın atom aktivlıqların tikşeräçäk.Tehrannı atom qoralları eşläwdä ğäyeplägän Waşington mäs''äläne BMOnıñ İminlek Şurasına tapşırıp, añı cazalandırunı ömed itä. Ämma Britaniä, Germaniä häm Fransiä İranğa qarata alıp barılğan konstruktiv säyäsät näticälären kürsätä başladı digän pozitsiädä tora.

İran xalıqara kileşülärne bozğan atom qoralları programmasına iä me?Ägär dä şulay bulsa nişlärgä kiräk?Menä bu sorawlarğa cawapnı kiläse atnada Xalıqara Atom Agentlığı birergä tieş. Agentlıqnıñ İran turındağı yaña xisabı nigezdä Vena cıyılışında iğlan itelergä tieş ide. Ämma ul bu atnada mätbuğat qulına eläkte. Anda İrannıñ atom programması bar dip äytelmäsä dä, ul yaqınça ike distä yıl küpkenä aktivlıqlarnı, şulsanda uranbayıtu häm plutoni eşkärtüne yäşrep kilde dip äytelgän. AQŞ däwlät sekretarınıñ yardämçese John Bolton xisapta İrannın atom programması buluına dälil yuq dip äytelgän bu keşe ışanmaslıq närsä di.. Bolton süzlärençä xisap, AQŞ uylağannarnı raslıy. Analitiklar da xisap, WAşingtonnıñ Tehran atom qoralların cäyeldermäw kileşüenä qul quyğan bulsa da yäşren räweştä atom qoralları eşli digän qaraşların raslıy dip äytä.Atom qoralları Cäyelderü turındağı Wisconsin proyektı citäkçese Gary Milhollin süzlärençä(audio) Agentlıqnıñ xisabında İrannıñ ozaq waqıttan birle aldauı, inspektorlarnı aldawı häm atom qorallarında qullanılaçaq materialnı yäşren räweştä ber kemgä dä äytmi eşläwe şaqqattırlıq xäl Bu atom qoralların cäyeldermäw kileşüen bozu häm här kemne borçırğa tieşle xäl. Xisapta yazılğannarğa qaramastan , İrannıñ sonğı waqıtta atom agentlığı belän xezmättäşlege säbäple , ul kiläse atnada Vena cıyılışında cazalandırılası urınğa ,eş berlegenä däwam itü yulı saylanır dip kötep bula. Bilgele bulğança Tehran sonğı atnalara agentlıqqa barlıq çınbarlıqnı äytep betermäwen , ütkändä yasağan xataların iqrar itsä dä ,ul tik elektr eşläp çığaru mäqsatı ğına quyuın belderde.Ütkän ayda Fransiä, Germani häm Britaniä tışqı eşlär ministırları belän ütkärgän cıyılıştan soñ İran uran bayıtunı tuqtataçağın häm reaktorların agentlıqnıñ inspektorlarına açaçağın belderde.İran yuğarı iminlek şurasınıñ citäkçese Hasan Rowhani sişämbedä bolay dide(audio) İran üzeneñ atom ativlıqları turında xalıqara borçılunı kimetergä qarar birde. Bez uran bayıtu programamsın bilgele ber waqıtqa tuqtatıp xalıqara mäsälälärdä yaña atmosfera buldırırğa buldıq.Şulay da bez uran bayıtuğa xoquqlıbız dip qarıyıbz. İrannıñ xezmätäşlek itü teläklärenä säbäp älbättä Yevropa häm Amerikadan yasalğan qatı basım. Tehran kürşese Ğıraqtağı suğışqa küpläp üterü qoralları qurqınıçınıñ sıltaw itep kürsätelüen belä. Yevropa İranğa basım yasasa da, ul aña xörmätle möğämälä kürsätä, Waşington kebek anı izolatsiädä qaldırırğa tırışmıy. Carnegie Endowmentta küpläp üterü qoralların cäyeldermäw proyektında eşläwçe Miriam Rajkumar süzlärençä, AQŞ kebek Yevropa da İrannıñ atom qorallarına iä buluın kürergä telämi , ul şulayuq AQŞ belän İran arasında konfrontatsiä dä telämi.Eşnen qızığı şunda İrannı xezmättäşlekke künderergä tırışuçılar arasında AQŞnıñ Ğıraq suğışındağı in yaqın berektäşe Britaniä dä bar .Anıñ Fransiä häm Germaniä belän bergäläp Tehrannı döers yulğa tartu tırışlığı Waşingtonnı nıq açulandıra älbättä.Britaniäneñ eleke premiere Thacerneñ yardämçese xäzer Heritage Fondadition-da eşläwçe Nile Gardiner qaraşınça: Britanie xökümäte tışqı säyäsäte säbäple nıq basım astında .Premier Blairneñ Ğıraq politikası nıq tänqitlände.Şunlıqtan ul qayber mäsälälärdä şulsanda İran ,Süriä kebek totrıqsız illär belän eş itkändä Yevropa berlege yağında tora. Qayberäwlär Atom agentlığınıñ xisabı İran yalğan söyläde, kileşüne bozdı ,şunlıqtan aña ışanıp bulmıy digän argumentlarnı Waşingtonğa birde dip qarıy.Ämma İrannıñ düşämbedä atom qoralların cäyeldermäw kileşüeneñ östämä protokolenä qul quyarğa riza buluı belän inspektorlarğa telägän waqıtta tikşerülär ütkärü mömkinçelegen birüe uñay adım.Milhollin AQŞ mäsäläne iminlek şurasına alıp barıp, İrannı cazalandırğan rezolutsiä qabul itterergä tieş digän noqtada torsa da, Prezident Reagannıñ iminlek şurasında utırğan Raymond Tanter Waşington Yevropağa qarağanda nığıraq pozitsiädä minemçä İran yalğan söyläde, inspektorlar tikşerä başlağaç kübräk närsälär faş iteläçäk.Yevropanıñ Tehranğa barğan 3 tışqı eşlär minsitırı yasağan taşlamalar säbäple yökne kütärergä mäcbür bulaçaq dip söyli. Waşington, İran kiläse 10yılda İzraelgä barıp citä alaçaq yıraq -ara raketalarına atom başlıqları quya alaçaq dip borçıla . Kiçä İzrael saqlanu ministırı Tehranğa xalıqara qatı basım yasalmasa ul atom programmasında ber yıl eçendä borılış noqtasına ireşäçäk dip belderde.

färidä xämit,praga
XS
SM
MD
LG