Almatan maşina belän 40 minut çaması barsañ – Baybesik isemle awılğa kilep citäseñ. Äytergä kiräk Qazaxstannıñ bu yaqları bay uñış birä torğan rayonnar tügel. Awıl üze dä äle tärtipkä kertelmägän, şulay da monda Qaytqan qazaxslar, alarnı "oralmannar" dip atıylar monda bik qanäğät. Baybesik awılında Äfğanstan häm Mongoliädän qaytqan 23 qazax ğailäse tormışların yañadan başladı. Qaytuçılar arasında kürşe Üzbäkstan watandaşları da bik küp, Qazaxstanda nindi genä awırlıqlar bulmasın – barıber Üzbäkstannan yaxşıraq, dilär alar. Qazaxstannan çittä yäşäp qalğan qazaxlarnıñ kübeseneñ ata-anaları uzğan ğasırnıñ 1920-30nçı yıllarında sovet kollektivizatsiäsennän qaçıp kitkän. Başqaları, inde äytkänemçä, Sovetlar Berlege taralğaç Üzbäkstan kebek kürşe däwlättä qalğan. 1993nçı yıldan birle Qazaxstan xökümäte maxsus programma nigezendä etnik qazaxlarnı watannarına çaqıra. Min törle çığanaqlardan tapqan mäğlümatlärgä qarağanda, räsmi kvota belän kilüçelärgä torır urın täqdim itelä, här ğailä äğzasına 60ar dollar aqça bülenä, terkälep qazax pasportı alırğa yardäm itelä.
Läkin älbättä qaytırğa teläwçelär sanı räsmi sannarğa ğına sıyıp betmi. Äytik, 2001nçe yılda Qazaxstan 600 ğailä qaytartırğa teläsä, Xalıqara Migratsiä Oyışması mäğlümatlärenä qarağanda ilgä 10 meñ ğailä qaytıp töşkän. Äle soñğı sannarğa qarağanda Qazaxstanğa çittän 260 meñ oralman qaytqan, dip isäplänä, alarnıñ yartısı – Üzbäkstannan. Migratsiä belgeçläre fikerençä möhacirlär sanı tağın da artaçaq, çönki Üzbäkstan belän Qazaxtsannıñ iqtisadi kürsätkeçläre arasında upqın tiränäyä bara. Qazaxstan – Üzäk Aziä illäre arasında iqtisadi yaqtan iñ alğa kitkän däwlätlärneñ berse.
Könbatış Qazaxstannı korrupsiä, keşe xoquqların bozuda ğayepläsä dä – bu ilgä xalıqara investitsiälär ağılıp qına tora. Qazaxstan energiä çığanaqlarına bay, xalıqara aqçanı şul cälep itä dä inde. Dönyada illärneñ kreditlarnı tüläw mömkinleklärenä bäyä birä torğan Moody''s İnvestor Services şirkäteneñ mäğlümatlärenä qarağanda – Qazaxstan Rusiädän alda bara. Şul uq waqıtta belgeçlär – Qazaxstannı reformalar uzdırırğa häm rişwätçelekkä qarşı çaralar kürergä çaqıra. Çönki finans kürsätkeçlär bik tiz tübän töşergä mömkin. Dönyada xökümätlärneñ cinäyätçel eşçänlegen tikşerep baruçı Germaniäneñ Transparence İnternational oyışması uzğan yılda, Qazaxstan yuğarı däräcädä cinäyätlär qılu isemlegendä 102 il arasında 88nçe urında tora ide, dip yazıp çıqtı. Bolar barısı da – Qazaxstanda yäşäwçe häm bigärk tä anda çittän qaytuçılarğa tä''sir itä ala.
İnde inde äkrenläp Qazaxstandağı tatarlarğa küçäbez, xörmätle tıñlawçılar... Äytäse yuqtır, biredä tatarlar töp xalıq, alar üzlären dä şulay tota, çittän mönäsäbät tä şundıy. 1944nçe yılda yazılğan Qazaxstan gimnı muzıkası avtorlarınıñ berse – millättäşebez Latif Xamidi. Xäzerge prezident Nursoltan Nazarbayevnıñ änise tatar, bügenge köndä Qazaxstan xalıqları sänğaten häm mädäniät üsterügä dä tatarlar zur öleş kertkän.
Almatada yäşäwçe Şamil Sähäütdinov belän Azatlıq tıñlawçıları tanış inde. Qazaxstanda tatar ğailäsendä tuıp üskän, balaçağın tatar möhitendä uzdırıp, soñınnan urıs mäktäbendä ana telen onıta yazğan Şamil äfände yäş çağında üze tatar kitaplarına, cır- moñnarına tartıla başlağan. Anıñ tormışına bik zur tä''sirne Almatada 1985nçe yıldan oyışqan Sarman ansamble yasağan bulğan. Sarman belän bergä çığışlar yasağan waqıtında Şamil äfände tanılğan bayançı häm cırlar avtorı Ğalimcan Tamidarov, Qazaxstannıñ at qazanğan cırçısı millättäşebez Ğalibä Saybulatova, tarixçı Xälit Ğaliakberov häm başqa bik küp tanılğan millättäşlärebez belän tanışıp alaraşqan. Soñınnan yıllarça milli mädäni çaralar oyıştıruda qatnaşıp Şamil Sähäütdinov üze dä tatar cırların osta başqaruçı, monıñ östenä süz ostası bularaq tanıldı. Bügen Şamil äfände belän möhacirlek turında söyläşüebezneñ säbäbe – ul üze tormış iptäşe Liliä xanım belän 1997nçe yılda Qazanğa kitep urnaşırğa , icadi plannarın tormışqa aşırırğa qarar itkän.Tarixi watanğa qaytu, Qazanda professional tatar cırçıları häm kompozitorları belän oçraşu Şamil äfändäge tağın üzeneñ tä''siren yasağan häm Şamil Sähäütdinov yañadan cırlar, şayan xikäyälär icat itä başlağan, xattä üzeneñ "Ciñelçä yılmayıp" dip isemlängän keçkenä kitabın çığarğan. Läkin...yıl yarım da uzmıy Sähäütdiovlar ğailäse kire Almatağa äylänep qayta.
"Borıñğıdan izge tuğan yort, dip, Kilgän idem siña berwaqıt. Armıy-talmıy ayqap uramnarın, Soqlanıp la yördem şaqqatıp.
Zur ömetlär bağlap kilgän idem, Xezmät itärmen, dip, xalqıma. Läkin Qazan, nikter ügi itteñ, Üz itmädeñ mine çaq qına."
bu süzlärneñ dä avtorı – Qazaxstanda yäşäwçe millättäşebez, tarix belgeçe Grif Xäyrullin. Şamil äfändegä berençe sorawım şul buldı... Qazanğa ni tarttı, ni öçen kire Almatağa qaytıp kittegez...
-shamil-
Ägär dä Azatlıq tıñlawçıları xäterläsä bez uzğan atnada Almatada tatar yäşläreneñ berençe oyışması tözelde, dip xäbär itkän idek. Yäş oyışma uzdırğan çaralarnıñ berse – älbättä yal itü kiçälär, üzara tanışu häm aralaşu. Tatar yäşläre parların üz millätennän ezlime digän sorawıma, Şamil äfände....
-shamil-
Möhacirlekkä bağışlanğan bügenge tapşıruıbıznı şunıñ belän tämamlıybız, xörmätle tıñlawçılar... Bügenge programmada yañğrağan cırlar – Qazaxstandağı millättäşebez şağir häm kompozitor Şamil Sähäütdinov icatınnan. Sez işetkän şiğerlärne – Grif Xäyrullin yazdı. Tapşıruıbız turında uy-fikerläregezne kötep qalabız. Sorawlar häm täqdimnäregez bulsa – bezneñ internettağı www.azatlıq.org adresına kerep äyter süzegezne yazıp qaldırığız! Möhacirlek: sorawlar häm cawaplar tapşıruında här çaq sezneñ sorawlarığızğa cawap birergä äzer bulğan min, Alsu Qormaş, xäzergä sezneñ belän sawbullaşam!
İnde inde äkrenläp Qazaxstandağı tatarlarğa küçäbez, xörmätle tıñlawçılar... Äytäse yuqtır, biredä tatarlar töp xalıq, alar üzlären dä şulay tota, çittän mönäsäbät tä şundıy. 1944nçe yılda yazılğan Qazaxstan gimnı muzıkası avtorlarınıñ berse – millättäşebez Latif Xamidi. Xäzerge prezident Nursoltan Nazarbayevnıñ änise tatar, bügenge köndä Qazaxstan xalıqları sänğaten häm mädäniät üsterügä dä tatarlar zur öleş kertkän.
Almatada yäşäwçe Şamil Sähäütdinov belän Azatlıq tıñlawçıları tanış inde. Qazaxstanda tatar ğailäsendä tuıp üskän, balaçağın tatar möhitendä uzdırıp, soñınnan urıs mäktäbendä ana telen onıta yazğan Şamil äfände yäş çağında üze tatar kitaplarına, cır- moñnarına tartıla başlağan. Anıñ tormışına bik zur tä''sirne Almatada 1985nçe yıldan oyışqan Sarman ansamble yasağan bulğan. Sarman belän bergä çığışlar yasağan waqıtında Şamil äfände tanılğan bayançı häm cırlar avtorı Ğalimcan Tamidarov, Qazaxstannıñ at qazanğan cırçısı millättäşebez Ğalibä Saybulatova, tarixçı Xälit Ğaliakberov häm başqa bik küp tanılğan millättäşlärebez belän tanışıp alaraşqan. Soñınnan yıllarça milli mädäni çaralar oyıştıruda qatnaşıp Şamil Sähäütdinov üze dä tatar cırların osta başqaruçı, monıñ östenä süz ostası bularaq tanıldı. Bügen Şamil äfände belän möhacirlek turında söyläşüebezneñ säbäbe – ul üze tormış iptäşe Liliä xanım belän 1997nçe yılda Qazanğa kitep urnaşırğa , icadi plannarın tormışqa aşırırğa qarar itkän.Tarixi watanğa qaytu, Qazanda professional tatar cırçıları häm kompozitorları belän oçraşu Şamil äfändäge tağın üzeneñ tä''siren yasağan häm Şamil Sähäütdinov yañadan cırlar, şayan xikäyälär icat itä başlağan, xattä üzeneñ "Ciñelçä yılmayıp" dip isemlängän keçkenä kitabın çığarğan. Läkin...yıl yarım da uzmıy Sähäütdiovlar ğailäse kire Almatağa äylänep qayta.
"Borıñğıdan izge tuğan yort, dip, Kilgän idem siña berwaqıt. Armıy-talmıy ayqap uramnarın, Soqlanıp la yördem şaqqatıp.
Zur ömetlär bağlap kilgän idem, Xezmät itärmen, dip, xalqıma. Läkin Qazan, nikter ügi itteñ, Üz itmädeñ mine çaq qına."
bu süzlärneñ dä avtorı – Qazaxstanda yäşäwçe millättäşebez, tarix belgeçe Grif Xäyrullin. Şamil äfändegä berençe sorawım şul buldı... Qazanğa ni tarttı, ni öçen kire Almatağa qaytıp kittegez...
-shamil-
Ägär dä Azatlıq tıñlawçıları xäterläsä bez uzğan atnada Almatada tatar yäşläreneñ berençe oyışması tözelde, dip xäbär itkän idek. Yäş oyışma uzdırğan çaralarnıñ berse – älbättä yal itü kiçälär, üzara tanışu häm aralaşu. Tatar yäşläre parların üz millätennän ezlime digän sorawıma, Şamil äfände....
-shamil-
Möhacirlekkä bağışlanğan bügenge tapşıruıbıznı şunıñ belän tämamlıybız, xörmätle tıñlawçılar... Bügenge programmada yañğrağan cırlar – Qazaxstandağı millättäşebez şağir häm kompozitor Şamil Sähäütdinov icatınnan. Sez işetkän şiğerlärne – Grif Xäyrullin yazdı. Tapşıruıbız turında uy-fikerläregezne kötep qalabız. Sorawlar häm täqdimnäregez bulsa – bezneñ internettağı www.azatlıq.org adresına kerep äyter süzegezne yazıp qaldırığız! Möhacirlek: sorawlar häm cawaplar tapşıruında här çaq sezneñ sorawlarığızğa cawap birergä äzer bulğan min, Alsu Qormaş, xäzergä sezneñ belän sawbullaşam!
