Accessibility links

Damir İsxaqov:«Bezneñ telebez Başqortstanda konstitutsion yul belän däwlät telläreneñ berse dip iğlan itelgänçe, tatarlar ikençe sortlı keşelär bulıp qalaçaq. Ägär Başqortstan elitası tatarlarnı çınnan da «igezäk» itep sanıy ikän, tatar xalıqnıñ telenä tigez xoquq birep, mönäsäbätendä ışandırsın başta. Bu äyber buldırılğançı, sezneñ süzläregez, bezneñ xalıq tarafınnan buş süz itep qabul iteläçäk. Başqortstannıñ kiläçäge turında uylıy torğan säyäsätçe, başta tatar mäs’äläsen xäl itü yulların täqdim itärgä tieş. Ägär ul andıy yulnı täqdim itmi ikän, ul bezneñ öçen säyäsätçe buludan tuqtıy». Звезда Поволжья


Matbuğatnıñ iğtibar üzägendä bu atnada ike waqiğa tordı. Saylawlar näticäläre häm Rusiä Konstitutsiäse köne. Küpçelek atnalıq gäzitlärdä saylaw näticäläre basılıp çıqtı. Mädäni comğa häm başqa gäzitlär dä saylawlar kötelmägän näticägä kiterde, dip bilgeläp ütelde. Mäsälän Mädäni comğa atnalığınıñ xäbärçese Foat Urazay, «Närsäse kötelmägän ide?» digän sorawğa üz cawabın birä. Menä anıñ yazmasınnan ber özek :

«Xälneñ paradoksallege şunda ki. Säyäsi spektrnıñ liberal qanatı bötenläy töşep qalğan, Dumağa ildä liberal reformalar ütkärü öçen zakon bazası buldırırğa turı kiläçäk. Kreml’neñ yaña Dumağa kvalifikatsiäle küpçelekkä (301 deputat) iä bulaçağı da şik tudırmıy. Ä bu inde, aña kiräk oçraqta, Rusiä Konstitutsiäsen dä üzenä telägänçä üzgärtü kebek reformalarnıñ başlanğıçın da farazlarğa bula. ... Uzğan saylawlar qayber citdi näticälär yasarğa da nigez birä. Äytik, saylawlarda «protiv vsex» digän «partiä» öçen tawış birüçelärneñ ğomumi sanı 4,8 % bulıp çıqtı. Şulay itep, Rusiädä yaña oppozitsion partiä barlıqqa kilergä tora, häm ul inde 5 % kirtäne dä çaq qına ütmi qaldı. »

Foat Urazay fikerençä, cıyıp qına äytkändä, Kreml` saylawlarğa qağılışlı zakonnarnı niçek kenä üzenä yaraqlaştırıp üzgärtsä dä, xalıq üzeneñ qänäğätsezlegen belderü cayın taba. Ä bu inde saylawlarnıñ xakimiät öçen kötelmägän näticäse, dip yaza Foat Urazay.

Восточный экспресс atnalığı da «Elektorat syurprizları» digän yazma bastırdı. Bu gäzit yazğança, «xakimiät basımı astında bälkem 10% saylawçı tawışı ğına östälgänder. Qalğanı, çınnan da xalıqnıñ teläge. Ä Kommunistlar belän demokratlarnıñ ütmäwe, Tatarstan xalqı öçen yañalıq bulmadı», dip yaza gäzit xäbärçese. Bu atnalıq gäzit fikerençä, iñ zur sensatsiä Qazannıñ İdel buı saylaw okrugında buldı. Monda ber qayçan da xakimiät firqäse çığarğan nämzätneñ ciñgäne yuq, dip ğäcäplände gäzit. Ä Ayrat Xäyrulinnıñ saylawlarğa çığıp, ciñep çığuına, saylaw aldı kampaniäse başında ışanuçılar siräk ide.

Altınbayıv wäkileneñ Çallıda cıyğan 15% -tı şaqtıy zur san bulıp tora. Xäbärçe yazğança, «yaqlawçılar buluı, kiläçäktä şul nämzätkä şähär başlığı urını öçen köräşep qararğa mömkinlek biräçäk. Ä «Uñ küçlär» belän «almaçı»lar tırışıp cibärsä, Tatarstan Däwlät Şurasında da üz wäkillären buldıra ala», digän näticä yasıy Восточный экспресс atnalığı.

Saylawlar näticäläre turında uylanu anıñ belän genä tämamlanmıy. Başqortstandağı Prezident saylawlarına ayıruça zur iğtibarnı Tatarstan yäşläre häm Звезда Поволжья gäzitläre kürsätte.

Tatarstan yäşläre gäzitendä «Başqortstanda nilär bulıp yata?» digän yazmada Strana.ru säxifäsennän alınğan xäbär basılıp çıqtı. Anda Mortaza Räximovnıñ Rusiäneñ räsmi wäkile itep, berär islam däwlätenä kitep baru ixtimallığı turında äytelä. «...Ämma, qayber säyäsätçelär älege oçraşunı Putinnıñ Räximovnı yaqlawı itep sanarğa kiräk, dip bäyäläw yağında. Kemneñ ni däräcädä xaqlı buluın ozaqlamıy kürerbez», - dip yaza Tatarstan yäşläre gäzite.

Звезда Поволжья gäziteneñ tulı ber sanı diärlek, Duma häm Başqortstandağı saylawlarğa bağışlandı. Bu matbuğat «Başqortstan yañalıqları» digän mäğlümat çarasınıñ berniçä xäbären bastıra. «Veremeyenko ciñügä ömetlänä» dip atala ide yazmalarnıñ berse, «Kreml` Räximovnı sızıp taşladımı?» digän isem belän çıqtı ikençe mäqälä.

Şunda uq, «Başqortstandağı PR» dip isemlängän analitik yazma da dönya kürde. İğtibar belän uqısañ, älege yazmanıñ Räximov ştabında äzerlängän buluına oxşawın çamalap bula. Ä gäzitneñ soñı bitendä, Звезда Поволжья gäziteneñ daimi avtorı, tarix fännäre doktorı Damir İsxaqovnıñ külämle mäqäläse dönya kürde. «Yomşaq tawışlı fälsäfäçelär närsä turında äytergä onıta?» digän isem belän çıqtı ul. Älege gäzitneñ aldağı sanında Başqortstan ğalime Ämir Yuldaşbayıvnıñ mäqäläse basılıp çıqtı. Anda Yuldaşbayıv äfände, xalıq sanın alu näticälären añlatırğa tırıştı häm tatarlar belän başqortlar sanın tigezläşüen kürergä teläwen sizderde. Damir İsxaqov anıñ belän şul mäs’älädä kileşmägänen belderä häm üz dälillären kiterä. Yazmanıñ, axırğı öleşendä Damir İsxaqov şundıy näticä çığara.

«Bezneñ telebez Başqortstanda konstitutsion yul belän däwlät telläreneñ berse dip iğlan itelgänçe, tatarlar ikençe sortlı keşelär bulıp qalaçaq. Ägär Başqortstan elitası tatarlarnı çınnan da «igezäk» itep sanıy ikän, tatar xalıqnıñ telenä tigez xoquq birep, mönäsäbätendä ışandırsın başta. Bu äyber buldırılğançı, sezneñ süzläregez, bezneñ xalıq tarafınnan buş süz itep qabul iteläçäk. Başqortstannıñ kiläçäge turında uylıy torğan säyäsätçe, başta tatar mäs’äläsen xäl itü yulların täqdim itärgä tieş. Ägär ul andıy yulnı täqdim itmi ikän, ul bezneñ öçen säyäsätçe buludan tuqtıy. Bez Tatarstanda da andıy säyäsätçelärgä qarşı eşläyäçäkbez. Başqortstan etnokratları tözegän sistemanı cimerügä qädär eşläyäçäkbez. Etnokratlar belän bez ber dä «igezäk» tügel. Bez demokratiä aqlı köçlär belän. » - dip yaza Damir İsxaqov Звезда Поволжья gäzitendä.

Atnanıñ ikençe qaynar teması – Konstitutsiä köne. Bäyräm köne dip iğlan itelsä dä, poçta xezmäte gäzitlärne tarattı, satuğa da matbuğat çıqtı.

Küpçelek gäzitlärdä, Tatarstan däwlät şurası räise Färit Möxämmätşinnıñ Konstitutsiäneñ 10 yıllığı belän qotlawı basılıp çıqtı. Вечерняя Казань gäzite älege räsmi qotlawnı bastırdı. Ämma gäzit xezmätkärläre şul uq Färit Möxämmätşinnıñ 10 yıl elek, Rusiä konstitutsiäse qabul itelgän könnärdä äytelgän süzlären arxivlarda tabıp, fikerlären çağıştırırğa bulğan. Mäsälän 2003nçe yılda Färit Möxämmätşin Rusiä konstitutsiäseneñ rolen bik yuğarı itep bäyälägän bulsa, 1993nçe yılda ul, regionnarnıñ fikerläre belän isäpläşmiçä referendum ütkärü, kierenkelek uçağın buldıruğa kiteräçäk, dip äytkän bulğan. Ul waqıtta, xäteregezdä bulsa, Konstitutsiä mäs’äläsendäge referendumğa respublika xalqınıñ 13% ğına qatnaştı.

Berniçä gäzittä, Däwlät Şurasınıñ qanunlıq kommissiäse başlığı Midxät Kormanovnıñ yazması basılıp çıqtı. Ul da Rusiä konstitutsiäsen yuğarı bäyäli bulıp çıqtı. Mäsälän, jurnalist Çulpan Äxmätova sorawına ul «Rusiä konstitutsiäse şaqtıy kamil qanun, anda iğlan itelgännärne tögäl ütägändä, siña da, miña da yaxşı bulaçaq, xoquq cämğiäte tantana itäçäk» dip cawap birä.

Säyäsät belän bergä mädäniättä dä qızıq waqiğalar bulıp tora. Mädäni comğa atnalığı bu atnada, tulısı belän diärlek Mädäniät ministrlığınıñ 50 yıllığına bağışlana. Anıñ tışlıq bitendä Tatarstannıñ tanılğan cämäğät eşlekleläre, milli zıyalılar räseme basılıp çıqtı. Anda mäsälän, opera cırçısı Venera Ğanieva belän artistqa Näcibä İxsanova, tanılğan artist Şäwkät Biktimerov, şağir İldar Yuziev, yazuçı Nurixan Fattax, rässam Abrek Abzgildin, Milli muzey citäkçese Gennadiy Muxanov häm rus drama teatrı rejisserı İlya Slavutskiy surätlängän. Gäzit mädäniät ministrı İldus Tarxanovnıñ çığış belän açılıp kitä. Şunda uq, TURKSOY oyışması citäkçese Polad Bül-Bül Oğlınıñ yubiley belän qotlawı basılıp çıqtı. Gäzittä , elekke mädäniät ministrları da çığış yasap, istälekläre belän büleşä. Mäsälän İltazar Aliev 70nçe yıllar turında söyläsä, Marsel Taişev 1985-99nçı yıllarda eşlägän eşlärne iskä ala.

Zamanında, mädäniät ministrı urınbasarı bulğan Renat Xaris ta gäzit xäbärçese aldında xatirälären yañarta. «Millekne cuyu – sänğätneñ iñ zur faciğäse» di ul anda. Şuşında uq, mädäniät ministrlığın soñğı 50 yılda citäklägän ministrlarnıñ portretları basılıp çıqtı. Anda mäsälän 1953-56nçe yıllarda Yosıf Zakirov eşlägän bulsa, Xaci Räxmätullin 56-61nçe yıllarda ministr bulıp torğan, Bulat Ğizzätullin 61-73 yıllarda ministrlıqnı citäkli, annan soñ Ädip Mindubayıv, İltazar Aliev, Marsel Taişev, İldus Tarxanov ğömerlären mädäniätkä bağışlıy, dip äytelä Mädäni Comğa atnalığında.

Bikä Timerova.

XS
SM
MD
LG