Quşma Ştatlar citäkçelege Guantanamo qultığındağı amerikan xärbi nığıtmasında totılğan 600-läp keşene älegä qädär "doşman suğışçıları" dip atap, alarnı nindi dä bulsa xoquqi yardäm aludan mäxrüm itep kilgän ide. San Francisco şähärendä urnaşqan Federal'' appelätsiä mäxkämäse monıñ belän kileşmäskä buldı häm atnakiç, andağı bar çit il totqınnarı da amerikan xoquq sisteması qaramağına kerä digän qarar çığardı. Äfğanstandağı suğış waqıtında qulğa alınğan häm "Taliban" wä "äl-Qaidä" äğzaları buluda şiklänelgän şul totqınnarnı Waşington, alar amerikan watandaşı tügel digän sıltaw belän, saq astında çiklänmägän waqıt totıp, axırğı çiktä alarnı maxsus qorılaçaq xärbi mäxkämägä cälep itmäkçe ide. Läkin San Franciscodağı mäxkämä, andıy ğäyre demokratik çara bernindi qanuni säyäsätkä turı kilmi, xökümätneñ bu ölkädäge qaraşı ezlekle tügel, ul amerikan qanunnarı nigezenä qarşı kilä häm xalıqara xoquq küzlegennän qarağanda bik citdi borçılular tudıra dip belderä. Ul ğına citmägän New Yorkta urnaşqan ikençe ber federal'' mäxkämä, xökümät terrorğa qatnaşı buluda şiklänelgän amerikan watandaşların saq astında teläsä küpme tota almıy digän qarar çığardı. Bu berençe çiratta Jose Padillağa qarıy, ul saq astına äle bıltır may ayında uq "pıçraq bomba" höcümen äzerläwdä şiklänelep alınğan ide. Şunnan soñ ütkän 18 ay eçendä aña advokat xezmätlärennän faydalanu röxsät itelmäde, ğomumän, anıñ yanına advokat kertelmäde. New Yorktağı federal'' appelätsiä mäxkämäse, prezidentnıñ suğış qırında tügel, ä Quşma Ştatlarnıñ üz cirendä totqarlanğan amerikan watandaşın "doşman suğışçısı itep totu xoquqı yuq digän qararğa kilde. İlneñ yustitsiä ministrlığı bu atnada, Padilla kiläçäktä dä advokat yardämennän mäxrüm itelep totılaçaq, çönki anıñ çittän xoquqi yardäm aluwı tikşerü eşlärenä zian kiterä ala dip beldergän ide. Ämma xäzer, inde telgä alınğan mäxkämä qararınnan soñ xökümät anı yä turıdan-turı ğäyeplärgä, yä cinayät eşenä qağılışlı şahid itep iğlan itärgä tieş bulaçaq. Aq yortnıñ matbuğat wäkile şuşı ike mäxkämäneñ, terror qıluda şiklänelgän keşelär xoquqı turındağı qararların "borçu uyatırlıq häm döres tügel" dip bäyäläde. Çınnan da, alar Quşma Ştatlar xökümäteneñ anti-terror tırışlıqlarına kötelmägän ber kirtä bula ala. Älegä qädär Waşington, şikle totqınnarnı saq astında bar terror çeltären faş itkänçe totu kiräklege turında belderep tordı. Şul maqsatta ul Guantanamodağı xärbi nığıtma Quşma Ştatlar cire sanalmıy, dimäk anda amerikan qanunnarı ğämäldä tügel digän qaraştan çığıp eş itte. Xäzer isä, San Franciscodağı federal'' appelätsiä mäxkämäseneñ qararı amerikan xökümäteneñ şul qaraşın qanuni tügel dip taba. Bu şartlarda Waşingtonnıñ bar ömete xäzer Quşma Ştatlarnıñ Yuğarı Mäxkämäsenä genä qala. Uzğan ayda ul Guantanamo totqınnarı mäs''äläsen qarıy başlayaçağın beldergän ide. Ä aña qädär Aq yort San Francisco häm New York mäxkämäläreneñ soñğı qararların üzgärtü öçen tieşle qanuni çaralar küräçägen belderä.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga