Accessibility links

Кайнар хәбәр

Bulanaş tatarları uyana


Sverdlov ölkäseneñ könçığışında urnaşqan Bulanaş şaxta poseloğınıñ bügenge xäle küplärgä mäğlüm. Kümer şaxtalarınıñ yabıluı näticäsendä poseloknıñ sotsial'-ekonomik xäle bik awır. Ä bit xalqınıñ yartısı diärlek tatar häm başqort bulğan Bulanaşta tormış görläp bara ide. Milli tormış ta töşep qalğannardan bulmadı: Sverdlov ölkäsendä berençelärdän bulıp, 80nçe yıllar axırında uq Lira xanım Möxämmätşinanıñ tırış xezmäte näticäsendä tatar yäkşämbe mäktäpläre eşli başlağan ide. Lira xanımnıñ üze tözegän uqu programması axırdan bik küplär tarafınnan yaqlaw taptı, anıñ ürnägendä ölkädä bik küp yäkşämbe mäktäpläre eşli başladı. Ä menä bıyıl küp yıllardan soñ berençe tapqır Bulanaş tatar yäkşämbe mäktäbe eşläwdän tuqtadı. Milli üzäkneñ bügenge citäkçese Valentina Pavlovna Savelyeva äytüençä, tatar yäkşämbe mäktäbenä yörergä nibarı 5 bala teläk beldergän, 5 bala öçen uqıtuçı stavkası totu bernindi qısalarğa sıymıy.

Valentina Pavlovna fikerençä, yäkşämbe mäktäbendä uqırğa teläweçlärneñ azayuı poselok xalqınıñ yäşe olığayudan, yäğni yäş ğailälärneñ kimüennän kilä. Şaxtalar yabılu arqasında, eşsezlektän, çarasızlıqtan zar bulğan küp kenä yäş ğailälär soñğı yıllarda başqa yaqlarğa küçep kitä.

Mäktäpneñ yabıluı belän Bulanaş tatarları kileşep betä almadılar. Milli üzäk bit balalarnı milli ruxta tärbiäläw belän berrättän, tuğan moñğa, tuğan telgä susağan, ğömerläre zarığıp çittä ütkän olı yäştäge apa-abzıylarnıñ aralaşu urını bulıp ta tora ide. Şunıñ öçen, Valentina xanım Savelyeva üzäk qarşında milli ğöref-ğädätlär studiäsen tözergä rizalığın birde. Studiäneñ citäkçese Daniä Ğällämova biredä yäşlärne milli çalımnar kertep eşlänä torğan qul eşlärenä öyrätä, şunda uq cır-biyu tügäräge dä eşli, olılar biregä kilep törle milli häm dini bäyrämnärne bilgeläp ütälär. Üzara aralaşıp yäşäw biregä yörüçe tatarlarnı ber ğailä kebek yaqınayttı.

Allanıñ räxmäte, küptän tügel Bulanaş tatarları öçen bik quanıçlı xäl dä kilep çıqtı – rayondağı awıllarnıñ bersenä Qazaqstannan ber tatar ğailäse küçep qaytqanlığı işetelde. Ğailäneñ dä nindie genä äle: ğailä başlığı Boris Zakir ulı Şağaliev – Qazaqstannıñ atqazanğan mädäniät häm mäğärif eşleklese, baletmeyster, bayançı, qurayçı, biüçe, cırlçı – çıp-çın mädäniät belgeçe. Xatını Läylä Qunanbayıva qazaq qızı, elek Alma-Ata opera häm balet teatrında xor solistkası bulıp eşlägän, iskitkeç moñlı tawışlı cırçı.

Bu ğailäneñ yaqındağı awıllarnıñ bersenä küçep kilüe Bulanaş tatarları öçen kötelmägän yazmış büläge buldı. Boris Şağalievnı Bulanaş milli üzägenä eşkä çaqırdılar, rayon mäğärif idäräse aña xezmät xaqı bilgeläde. Ul ciñ sızğanıp eşkä totındı. Xäzer ul, dönya xalıqları biülläre belgeçe bularaq, berniçä biü tügäräge alıp bara, yaña tözelgän “Tañ yoldızı” isemle tatar fol'klor ansamblen citäkli.

Boris äfände üze äytüençä, aña tatar telen öyränü waqıtında nasıyp bulmağan. Ä menä xäzer, Uralğa kilep, tuğan tatar moxitına kerep çumuı anıñ tormışın tamırdan üzgärtep cibärgän.

- “Min inde bik yäş keşe tügel, - di ul, - miña inde 56 yäş. Ämma cırğa-moñğa bay Ural miña ilham birä, biredä üz säläteñne tulısınça açıp qullanırğa mömkinçeleklär küp. Şuña kürä tormışım äle yaña başlana kebek. Çın mäğnäsendä küñel birep eşlärlek omtılış birüçe duslarıma räxmät. Min häm xatınım Läylä Ural tatarlarına qaynar säläm yullıybız. Üzebezne küpqırlı tatar mädäniätınıñ ber kisäge itep toyuıbız belän bik ğorurlanabız”.

Küptän tügel Boris Şagaliev citäklägän “Tañ yoldızı” ansamble xalıq aldında debyut yasadı – Bulanaş mädäniät yortında zur tatar konsertı quydı. Ay yaqtısında kiç utıru, uyın uynaw kebek tamaşa belän başlanıp kitkän, tuğan telgä, tuğan moñğa mäxäbbät belän suğarılğan kompozitsiä belän quyılğan, törle iyüllär belän bizälgän konsert xalıq küñelenä bik oşadı. Ä inde Boris äfändeneñ üze bayanda uynap biüe, Läylä Qunanbayıva kebek çın säxnä ostalarınıñ çığışı xalıq küñelendä onıtılmas tä'sir qaldırdı. Küçenülär mäşäqäte belän mäş kilep, berse öç yäşlek, ikençese cide aylıq sabıyların tärbiäläp soñğı yıllarda öydä utıruçı Läylä xanımnıñ küptän inde säxnägä çıqqanı lyuk ikän. Konsert anıñ üzendä dä onıtılmas tä'sir qaldırğan.

Ansambl'dä qatnaşuçı olı yäştäge apa-äbilärneñ dä küñelläre bik kütärenke ide. Bügenge uñış alarnı tağın da yaña eşlärgä därtländergän, kiläçäkkä zur ömetlär tudırğan. Yañadan-yaña cırlar öyränep, bergäläp eşläw öçen yaña duslar tabıp tağın da maturraq konsertlar quyıp yäşiseläre kilä alarnıñ.

Bulanaş milli üzäge citäkçese Valentina Pavlovna Savelyeva da yaña belgeçlär citäklägän bu yaña eşkä zur ömetlär bağlawın belderde. Anıñ äytüençä, sabantuylar, başqa milli häm dini bäyrämnärne uzdıru öçen ölkä üzägennän yäisä başqa cirdän artistlar çaqıru qimmätkä töşä. Üz talantlarıbıznı üsterep, üz köçlärebez belän bäyrämnär uzdıru küñelleräk tä, faydalıraq ta bulır ide, di ul. Xäzer inde belgeçlärne poselokta totıp qalu, cibärmäw yağın qararğa kiräk.

Şağalievlar küçep kilgän awıl Bulanaştan 30 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan. Eşkä yörü öçen yarıysı ğına yıraq ara. Bügenge köndä tatarlar poselok citäkçelärenä bu ğailägä poseloknıñ üzennän toraq urını bilgeläwlären sorap möräcäğät belän çıqtılar. Poselokta buş qalğan toraq yortlar küp, şuña kürä älege möräcäğät uñay çişeler digän ömet bar.

Fäwiä Safiullina. Yekaterinburg.

XS
SM
MD
LG