Accessibility links

Кайнар хәбәр

Bush yaña ğäläm programmasın iğlan itä: Cihannı öyränüdä tarixi adımmı, ällä säyäsi çaramı?


Çärşämbedä George Bush Amerikanıñ yaña Ğäläm programmasın iğlan itergä cıyına. Yözlägän milliard dollarğa töşäçäk bu programma Ayda daimi stansiä buldırıp, Marska keşe cibärüne küz aldında tota. Bu närsä, Quşma Ştatlarnıñ Ğälämdä aldınğı urın totu tırışlığımı, ällä Bushnıñ saylaw aldı kompaniä adımımı?

Näq ber yıl elek Amerikanıñ Ğäläm İdaräse, NASA, qotıçqıç faciğä kiçergän ide:

Audio

Bu uzğan yılnıñ 1 fivralendä Houstondağı İdarä Üzägeneñ Columbia qarabı belän soñğı söyläşüe. Cirgä qaytu yulında Columbia hawada berniçä kisäkkä bülenep cirgä qoyıldı. Astronavtlarnıñ 7se dä xäläk buldı. Şuşı yıl başında NASAğa bäxet yılmaydı. Ğinwarnıñ 3-ndä Amerikanıñ Spirit robotı Mars planetasına töşep utıra aldı. İdarä citäkçese Sean O''Keefe ul könne xislären yäşermäde:

Audio (Sean O''Keefe)

"Bu NASA öçen böyek tön. Bez Marsqa qayttıq. İskitmäle eş, min törkemem belän ğorurlanam."

Ämmä NASA monıñ belän genä çiklänergä telämi axrı. Bu çärşämbedä Amerikan prezidentı George Bush Quşma Ştatlarnıñ yaña Ğäläm programmasın iğlan itergä cıyına. Anda Ayda daimi stansiä buldıru häm kiläçäktä Mars planetasına keşe cibärü küzdä totıla. Washington Universitetınıñ Ğäläm İnstitutı başlığı John Logsdon – Columbia qazasın tikşergän Şura äğzası. Anıñ süzlärençä, tikşerü waqıtında Amerikanıñ Ğäläm programmasında tögäl maqsatlar bulmawğa kisken tänqitlär äytelgän. Menä şunnan soñ Aq Yort yaña maqsatlar östendä eşli başlağan. Näticädä Bush çärşämbe könne iğlan itäçäk yaña programma xasil bulğan. Azatlıqqa birgän äñgämäsendä John Logsdon bolay dide:

Audio (John Logsdon)

"Minemçä, Bush administratsiäseneñ fikere şul: Cirdän çitkä oçunı küzdä totqan ozın mödätle maqsatlar bulmasa, Ğäläm programmasınıñ mäğnäse bik az bulaçaq."

Amerikan prezidentınıñ Ğälämgä öndäwe yañalıq tügel. 1989da, ul çaqtağı prezident, xäzerge prezidentnıñ ätise, George Bush, Ayğa oçularnı yañartırğa täqdim itkän ide. Monıñ öçen ul 400 milliard dollar soradı. Kongress, bu artıq zur çığım, dip kire qaqtı. Belgeçlär fikerençä, anıñ ulınıñ programması kimendä ike tapqır qimmäträk bulaçaq. Citmäsä, ul naçar waqıtqa turı kilde: budjetta qotıçqıç defitsit, iqtisadnıñ ayaqqa ğına basıp kilgän çağı. Bushnıñ tänqitçeläre, Kongress bu yulı da kire qağır dip ömetlänä. Alar fikerençä, yaña Ğäläm programması noäberdä ütäçäk saylawlar aldınnan yasalğan adım bulıp tora. Bu fiker belän Virginia Universitetında säyäsät professorı Larry Sabato da kileşä:

Audio (Larry Sabato)

"İkençe möddätkä saylanırğa telägän prezidentlarnıñ şundıy probleması bar: alar berençe möddätkä birgän wäğdälären inde ütägän, xäzer ikençe möddätkä barunı añlatırğa kiräk. Yuq isä saylawçı: sin inde üzeñneken eşlädeñ, xäzer başqası kilesen, diärgä mömkin. Bushnıñ Ğäläm programması şundıy añlatu tırışlığı bulıp tora."

Sabato fikerençä, Bush, ätise şikelle ük, Kongressnıñ qarşılığına tap bula ala. Projekt artıq qimmät, bu aqçanı başqaça, faydalıraq itep totırğa teläwçelär bar. NASAnıñ yıllıq büdjetı xäzer ni barı 15 milliard dollar. Ämmä şunı istä totırğa kiräk, Kongressnıñ ike palatasında da küpçelekne Respublikannar alıp tora. Kiläse saylawlar aldınnan alar Bush täqdimen xuplarğa mömkin, tulısınça bulmasa, hiç yuğı aqçanıñ ber öleşen birergä dä mömkin. Nigezdä Bushnıñ saylaw aldı kompaniäse waqıtında uynaw öçen başqa qılları da bar. Ämmä ni genä äytmä, Ğäläm programması ul ayırım ber närsä. Bush iğlan itäçäk proyekt Ğäläm öyränüdä berniçä distä yılğa alğa qarap äytkän süz bulaçaq. Här prezidentnıñ tarixqa zur eşlär belän kerep qalası kilä. İkençe möddätkä barğannarınıñ, bigräk tä.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG