Bu atnada tatar dönyasın dulqınlandırırlıq ber waqiğa buldı. Dönyanıñ ikençe yağında, Avstraliädä, tennis uyını buyınça açıq çempionat bara. Anda törle illärdäge iñ köçle tennisçılar cıyılğan. Ciñüçelärgä cıyılğan aqça fondı 2 million dollardan artıq.
Avstraliädä xäzer näq cäy urtası, Qazanda kön bulğanda – anda tön. Bezneñ belän çağıştırğanda keşelärneñ başları asta, ayaqları östä. Penza tatarları ğailäsendä tuğan Şamil Tarpişçev tärbiälägän yäş sportçı Marat Safin Amerikanıñ ataqlı tennisçısı Andre Agassinı ciñep finalğa çıqtı. Dönya moña şaqqattı. Rusiäneñ tübäse kükkä tide. Mäskäwneñ barlıq telekanalları da prezidentlar, marsoxodlar qatnaşqan çaralardan da aldaraq, rusiäle Marat Safin Agassine ciñde, dip sörän saldılar. Buldıra bit beznekelär. Mondıy çaqlarda ul yegetneñ bügenge tatar milli xäräkätendä qatnaşuı turında uylamıysıñ inde. Çönki anıñ näsele tatar, ul üz millätennän baş tartmağan. Niqädär genä kosmopolit, planeta keşese bulsa da, dönya Marat Safinnıñ tatar ikänlegen tanırğa mäcbür..
Rudol'f Nuriev belän dä şundıy uq xäl bulğan ide. Ul üze İrkutski tiräsendä kitep barğan ber timer yul vagonında tusa da, ğömere buyı yä Ufada, yä Leningradta, yä Parijda torsa da, barıber tatar bulıp qaldı. Härxäldä, “Taym” jurnalına birgän äñgämäseneñ iseme bolay ide - “Rudol'f Nuriev: I am tatar”. Yäğni, min tatar. Şuña kürä minem tamırlardağı qanım da yögerebräk ağa, digän ide ul. Ber qarasañ, tübätäy kiep, garmun tartıp, Taqtaş şiğerlären yatlap yörgän keşe tügel. Läkin barıber, ul tatarnı tanıtqan. Okeanda 49 kön adaşıp yörgän diñgezçelärneñ komandirı - Äsxät Cihanşin da, İrek Möxämmätov ta, futbolçılar Wağiz Hidiätullin, Ruslan Niğmätullin, Rinat Dasaev, Rinat İbrahimov, Alsu, Zölfiä Kamalova kebek çittä tanılğan cırçılar da şundıy uq tä'sir yasıy. Roal'd Sägdiev, Kamil Wäliev, Räşit Syunyaev kebeklär bar bit äle. Üzläre çittä yörsälär dä, tamırları bezdä bit alarnıñ. Härqaysı qäderle häm kiräk. Bügenge bik yaxşı tuğan tel uqıtuçısınnan başlap, ataqlı akademikka qädär. Ägär dä üz millätenä qarşı çıqmıyça, üz eşendä uñışqa ireşkän ikän - ul bezneke.
Marat Safinğa qaytıyq. Ägär dä Tatarstan jurnalistları Avstraliädän kilgän yañalıqqa ğäcäplänep, çirattan tış reportajlar birgännär, Marat Safin dip awız suı qorıtqannar, äti-äniseneñ tuğan cire, xolqı belän qızıqsınğan dip uylasağız, bik yalğışasız. Böten dönya aptırıy, ä millättäşlär, tatarlar üzläre ğäcäplänmi dä. Bez üzebez üzebezneñ küñelne üstermäskä tırışabız.
Ä bit qaywaqıtta fidaqär şäxeskä ber cılı süz citä. Şuşı könnärdä Qırımda yäşäwçe tatar şağire, Başqortstan cirendä tuıp, gel Qazanğa omtılıp yäşägän Ädxät Sineğıl wafat buldı. Milli qılı bik neçkä, ütken ide anıñ. “Tatarstan, tatarlarıñ qayta...”, «Nigä salqın qarşılıysıñ, Tatarstan”- digän yulları xäterdä. Bik ük caylı keşe tügel ide, şağir ide ul, Sineğıl.
Tatarstan yazuçılar berlege üzeneñ buxgalteriäsendä yöräk şartlap ülgän Sineğılğa nekrolog bastırdı. Ämma anıñ şiğerlären, yazmışın tetränep iskä alu sizelmäde. Bezneñ icatçılar törle büläklär, türä, deputat mandatları alğan cirdä aktivlıq kürsätä.
Çallıda yäşägän Raxmay Xismätullin uzğan pänceşämbe könne üzeneñ tuğan yağında Aqtanış rayonınıñ Änäk awılında cir quyınına salındı. Raxmay Xismätullin niçek yäşäde? Nindi äsärlär qaldırdı, tribunadan nindi yöräk özdergeç fikerlär äytte, dip siskänü, bu tormışqa, bu icatqa iğtibar belän qaraw ğädel bulır ide. Anısı da sizelmäde. Xäyer, soñ tügel äle.
Här kön, här atna millät, tuğan yaq öçen zur waqiğa ul. Här irtädä Tatarstannıñ respublika häm şähär telekanalı tapşırular başlıy. Bügen fälän keşeneñ imeninası, Bastiliäne alğan kön, Mäskäwdäge fälän artistnıñ tuğan köne dip täfsilläp söylilär alar. Ä bit Qazanda, Tatarstanda da tatarlar, başqa xalıqlar belä bäyle xällär tarixta yuq tügelder bit? Nişläpter Vetlitskaya yäki Kirkorov qına kalendar'ğa kerä. İdel buyı xalıqlarınıñ, tatarnıñ, respublikanıñ kalendarin, keşelären söyläp tormasaq, niçek bezneñ yäşlärebez, Alsu, Çulpan Xamatova, Marat Safin kebek millättäşlärebez tatarlığın saqlıy alsın? Menä şuşı ğadi genä eş Marsqa stansiä oçırudan yäki Tatarstannıñ iärçenle televidenie satıp aludan qatlawlıraq bulıp kürenä. Küñel yatmağaç, milli üzañ çamalı bulğaç.
Axırda isegezgä töşeräm - bügen, 30nçı ğinwar, comğa kön - San-Fransiskoda yäşäwçe fidaqär tatar xatını Şämsiä Apaqaynıñ tuğan köne. 1892nçe yılnı şul könne rejisser, akter Zäyni Soltan tuğan. Bu könne 1911nçe yılda İj-Bubi mädräsäse yabılıp, uqıtuçıları qulğa alınğan. Nihayät, 30nçı ğinwar Maxatma Gandinıñ wafat bulğan köne. Tatar bulmasa da äytim äle. Gandinıñ fälsäfäse bezneñ millätkä oşağan.
Rimzil Wäli
