Prezident Jean-Bertrand Aristide rişwätçelekne töbe tamırınnan beteräm, yarlılarnı tuydıram dip birgän wäğdäläreneñ bersen dä ütämäde. Haitide prezidentnıñ oponentları häm xättä eleke yaqlawçıları ilbaşına protest belderä,politsiä häm xärbilär belän qanlı bäreleşlär bara.Aristide-neñ oponentları 2 möhim şähärne Gonaivez häm Hinche üz qullarına alıp , töbäktäge xalıqqa azıq tölek yardämeneñ ireşüen tuqtattı.Hinchtä xalıq politsiä başlığın anıñ tän saqçısı häm başqaların üterep, politsiä stansiäsen taladı. Küplär Aristide il östennän kontrolne yuğalttı dip äytä. düşämbedä Hinche ğıysyançılar qulına töşkännän soñ prezident äytkännäre yuğarıdağı süzlärgä ber dä qapma qarşılıqlı tügel Aristide(audio)
min bu süzläremneñ tınıçlıqqa çaqıru dip añlaşıluın telär idem.bez qan tügelüen küräbez, xalıq Hinche politsiäsenä ut açtı . Humanitar yardäm birergä teläwçelärgä bulışlıq kürsätergä tieşbez
Qayberäwlär AQŞları, stabillıq häm Aristideneñ xakimiäten urnaştıru öçen intervensiä yasar dip äytep 1994nçe yılğı xälne iskä töşerä Waşington 3yıl elek puç belän çitlätelgän Aristidene xakimiätkä qaytaru öçen ul çaqta utrawğa 21meñ ğäskär cibärde..Ämma bügen wazğiät bötenläy başqa, xärbilär kertergä cıyınmıybız, säyäsi xäl çarası ezlibez dip äytä AQŞ däwlät sekretarı C.Powell. Anıñ süzlärençä (audio) Bez saylanğan prezidentnıñ banditlar häm qanunğa xörmät itmäwçelär tarafınnan urınınnan quuluın häm Haiti xalqınıñ qotoçqıç köç qullanuda yäşäwen qabul itergä cıyınmıybız.
Powell AQŞnıñ krizisnı xäl qılu öçen xalıqara oyışmalar, şulsanda OAS Amerika Däwlätläre Oyışması belän xezmätäşlek itüen belderde.Powell tağı , kürşe xökümätlär belän xezmätäşlek itep taraftarların qoralsızlandıru,rişwätçelekkä birelgän politsiäne reformalau,yaña idarä şurasına politik oponentların kertü kebek kiñäşlär birde Aristid-qa
Waşingtonda urnaşqan Carnegie Endowmentnıñ direktorlarınnan Thomas Carothers AQŞnıñ Haitigä intervensiä yasarğa teläge bulmawı ber dä kötelmägän närsä tügel di. Berençedän intervensiäneñ universal problemaları şulsanda AQŞ xärbilären köç qullanu aldında qaldıru.İkençedän Waşington wäğdälären ütämägän il östennän kontrolne yuğaltqan prezidentnı dönya cämäğätçelege aldında yaqlaw belän ber qızıqsınmıy.Öçençe säbäp isä Carothers süzlärençä (audio)İntervensiä yasağaç närsä eşlisen, ber dä açıq tügel. Gonaives şähren aluçılarğa OK añı xökümätkä tapşırıgızmı dip äytäsen? Bu eşne niçek eşlisen?Alarnı kisätäsenme? AQŞnıñ anda xärbilär cibärmäwe öçen säbäplär küp.
Carothers Karibik illäreneñ OASqa äğza buluları säbäple ,töbäktä demokratiäneñ bozıluına qarşı çaralar kürü öçen oyışmanıñ legal nigeze bar di.Ayruça ul Fransiä belän Kanadağa işarä itä. Eleke fransuz koloniäse Haitidä yaqlanuı zarur 2meñ Fransiä watandaşı yäşi. Kanada sonğı yıllarda Haitigä nıq yardäm itkän il. Carothers bolay di(audio) AQŞları närsä genä eşlärgä telämäsen, ul üz başına tügel ä töbäkneñ yaqlawın mobilizatsiälärgä tieş.Kanada bik möhim partnör bulaçaq.Kanada sonğı 15 yılda yardäm birü säbäple elemtälär urnaştırğan. Carothers Aristide-ne uñışsız citäkçse dip taswirlıy.Ägär dä ul Haitide politik protsessnı canladırıp , yaña saylawlar oyıştırsa üz häm oponentların xalıq saylawı aldına quya alsa yaxşı bulır ide. Ul il belän idarä itä almadı , çigenergä tieş dip söyli Carothers. Başqala Port-au-Princetän -tän kilgän xäbärlärgä qarağanda,utrawdağı BMO törkeme qorallı başkütärü säbäple elemtä özelgän töbäklärgä yardäm ireşterü öçen humanitar koridor buldıra almağan. Utraw xalqınıñ80% çittän kilgän yardäm belän yäşi.
färidä xämit,praga
AQŞ Haitidä totrıqlılıq urnaştırırğa ber dä aşıqmıy
Dönyanıñ in yarlı illärennän berse Haitidä yañadan köç qullanılğan politik krizis bara.Häm yañadan zur kürşe , AQŞları ütkändä bulğan kebek totrıqlılıq urnaştıruğa yardäm itäçäkme digän soraw quyıla .Ämma Waşington anda qatnaşırğa ber dä aşıqmıy digän täsir qala.