Yaña qanun däwlät mäktäplärendä möselman, xristian, yähüd dini simvollär-bilgelärne tıyu belän genä çiklänmi , qanun mäktäplärdä tängällek urnaştırıluın da taläp itä. Biologiä, sport , şulayuq holocaust turındağı dereslärlärgä dini inançlarnı alğa sörep kermäw beterelä. Sınıflar suğışçan dini törkemnärneñ köräş mäydanı tügel dip äytelä zakonda. Fransiädä sonğı yıllarda uqutuçılar möselman studentları belän şaqtıy qıyınlıqlar kiçerä. Möselman xatın qız studentlar ürçü , tuum turındağı räsemnärne säbäp itep kürsätep biologiä däresenä kermäsä , başqaları däres waqıtında namaz uqu öçen täneffeslär, tağı başqaları , mäktäp kafe, restoranında dungiz ite satılmasın, kebek betkesez taläplär quydı.
Fransiä citäkçeläre qanun çit illärdä yalğış añlaşıldı bez xatın qıznıñ uramda başın qaplap yörüenä qarşı tügel süz xatın qız xoquqları turında tügel ä balalar,şäkertlär turında bara dip belderä. Fransiä , fundamentalist dini törkemnärneñ ilneñ sekular sistemasına qurqınıç tudıruı, anti semitizmnıñ köçäyüenä qarşı çaralar kürä. Fundamentalist törkemnär şunduq şau şulu uram cıyınnarı ütkärä başladı. Fransiädä möselmannarnıñ räsmi şurası citäkçese Dalil Boubekir studentlarda dini bilgelärneñ tıyıluı miña oşamasa da , min protest demonstratsiälärenä dä qarşı. Bez zakonğa xörmät itergä tieşbez, möselmannar zakonnan yuğarıraq tügel dip äytte Parijnıñ zur camiında . Çığışı belän Ajirdan bulğan urta yulda toruçı Boubekir baş yawlığı urmandağı problemalarnı yäşergän ber ağaç qına, añı Fransiäneñ däwlät belän dinne ayırğan qanunnarına qarşı kilep islamçı aktivistlar tudırdı dip söyli. Möselmannarnıñ küpçelektä bulğan illärdä traditsion räweştä säyäsät häm din qatnaştırıla. Sekular yäğni däwlät belän dinne nıq ayrığan könbatış illärendä azçılıqlar moñı üzgärtä almıy... Eşneñ qızığı şunda Boubekir äytüenä qarağanda, Fransiädä yäşäwçe 5million çaması möselmannın 15-20% gına ğıybadät qıla. Uram manzarası, protestlarğa qarasan äytersen lä böten Fransiä ayaqqa basqan digän täsir qala . Ayruça fiker beleşülär şunı kürsätä, xatın qıznıñ ber öleşe üz teläge belän başın qaplasa, ikençeläre, atası, abzısı, ire tuğan tumaçası tarafınnan mäcbür itelä, şulay eşlämäsä qıynala , ezärleklänä. Ä inde uram cıyınnarın oyıştıruçılarnıñ artında yış qına islamistlar tora. Yevropada yawlıq bik qatmarlı mäsälägä äylände . Yawlıq politik islamnın simvole . Yarlı illärdän kilgän eşe, aqçası bulmağan möselmannar şähärneñ xäyerçe maxallärendä yäşi, üzlären kimsetelgän xis itä.Bu xis yäşlär arasında bigräk tä köçle . Könbatış keşese aldında üzen ispatlıy almağan möselman dine ınanıçın alğa sörep, üzençä cämğiätkä protest belderä.Nigezdä , yawlıq,protestlarnıñ artında zur sotsial,ekonomik problemalar yata. Britaniädä yäşäwçe Esma isemle möselman yäş xanım xicab turında menä närsä dip äytä:
(audio) yawlıq minem inanunıñ ber öleşe.Ul ber ğädät häm min anı ütärgä däwam itäçäkmem , yaulıq şäxsän minem dini kemlegemne kürsätep tora. Bigräk tä xäzer könbatışta yäşägändä xicab inanuımnı açıqça kürsätkän öçen üzemne räxäträk xis itäm.
Ni öçen aña ışanuın demonstratsiälärgä kiräk? añlaşılmıy. 11nçe sintäberdän soñ, möselman ekstremizmına dönyağa qurqınıç tudırğan faktor dip qarala.
Könbatışta bigräktä xatın qıznıñ başın qaplawı ezärläkläw, añı kimsetü keşe xoquqların bozu dip qabul itelä.... Mäğlüm ki İran, Suğut Ğäräbstäne kebek illärdä başın qaplamağan , xatın-qıznı politsiä alıp kitep qıynıy, törmägä dä yaba... Üz teläge belän beräw başın biten qaplıy ikän bik yaxşı , ni qızğanıç ki küp kenä xatın qız telämäsä dä mäcbür itelä. Anıñ saylaw xoququ yuq..Xatın qız maturlığın irenä, yaqınnarına ğına kürsätergä tieş dip äytelgän . Bu älbättä möselmannar arasında törleçä täfsillänä. Britaniädä Markfield İnstitutında islam ğalime Farid el Şayyal bolay di(audio) bu täfsilläw mäsäläse, gäwdä dip äytkändä , aña gäwdäneñ- barlıq öleşläre kerä. .Ämma ber nersä bilgele . Päygämber waqıtında da möselman xatın qızı bätenläy yabılıp qaplanmağan, anıñ bite açıq bulğan, söyläşü kommunikatsiä öçen zarur moñı ispatlağan bik küp dälil bar dip äytä Şayyal Masssachusetta İzge Xaç Kollejende islam tikşerüläre bülegendä profesor İbraxim Kalin süzlärençä(audio)
İslamda kiyüne prinsıbı, tıynaqlıq, tıynaqlıq törle cämğiätlärdä, törlece täfsillänä häm törle şäkel ala.Misal öçen burqanı Äfganstan häm tağı ber ike urında ğına oçratıp bula Maleziä yäki Bosniada xatın qız tämam başqa törle kiyengän, alar üz cämğiätläreneñ mädäni traditsiälärenä yaraqlaşqan ,ägär Törkiä yäisä Suğut Ğäräbstänenä barsan bu illärdä xatın qız kiyemendä küzgä ışanmaslıq zur ayırmalar küräsen.
Xäzer Britaniädä yäşäwçe suğutlu Esma, möselman xatın qızınıñ ber öleşe hicabqa irekländerüçe dip qarasa ikençeläre öçen xicab baş kütärü,ğıysan bilgese bulıp tora di. Esma süzlärençä(audio) küp kenä möselman xatın qızı üzlären feminist dip sanamasa da, xicabqa möselmança kiyemgä, kemgä üzlären kürsätergä teli yäki telämäwläre turında üzlärenä qarar birü mömkinlegen birgän närsä dip qarıy. Universitetta duslarımnıñ bik zur öleşe xicablı, yabınıp yöri başladı. Xälbuki alarnıñ anaları yäğni eleke buın xatın-qızlar xicabnı kiräkle närsä dip sanamağan. Xäzer qayber ğäräb illäre şulayuq Britaniädä möselman qızları arasında yawlıq bäyläw bik zur modağa äylände. basım säbäple tügel ä üzläreneñ saylawı.
Esma hicab ällä ni zur mäsälä tügel. Beräwneñ yaxşı yäki naçar möslimä buluın başındağı ber kisäk tuqıma belän ülçäp bulmıy dip söyli. . İdängä qädär österälgän, gäwdäsenä sılaşqan ber metr razrezlı tar itäk kiyep başın bäylägän yäş qızlarğa närsä äytergä ? Alar İstanbul uramnarınıñ yaña bizäge, şort kigän xatın qızğa qarağanda da ir atnıñ iqtibarın cälep itkän bu xatın qızlarnı qaysı kategoriägä kertergä kiräkter ? Möselman ile Törkiädä pasport, tanıqlıq käğäze häm başqa räsmi dokumentlarğa yawlıq bäyläp räsemgä töşep bulmıy. Şulayuq räsmi dairälärdä eşlägän xatın qızlarnıñ başı açıq bulırğa tieş dip yazılğan qanunda . Törkiä sekular il häm moñı saqlap qalaçaq. Parijdağı islam ğalime äytmişle möselmannar qanunnan östenräk tügel . Tatar xatınnarı Rusiä häm böten dönyağa yawlıq mäsäläse belän tügel, fän, sänğät, ädäbiät, sport häm tağı başqa ölkälärdä ireşkän uñışları belän tanılsın ide.Andıyları bulsa da,alarnıñ qayberläre tatarlıqların yäşerä.
färidä xämit,praga
färidä xämit,praga