Qayberäwlär uylıydır, bu “Azatlıq” radiosı tapşıruları, bigräk tä “Xikmätle xällär” säxifäse Qazannan torıp, Başqortstan turında söylärgä yarata. Ällä sez başqort qärdäşlärgä qarşı mikän? Mondıy süzlärne duslar äytmäs. Uylap qarağız äle, dön'yaküläm yañğırıy torğan radiolar arasında häm tatar, häm başqort xalıqları turında, şuşı xalıqlarnıñ tuğan telendä daimi söyli torğan tağın berär radio bar mikän? Yäki televidenie kanalı, yäisä gäzit yäki jurnal? Yuq bit. Menä şuşı “Azatlıq” radiosında elekke yıllarda eşläwçelär arasında Seberdä tuıp üskän Şihab Niğmäti, Başqortstan tatarı Ğarif Soltan, şulay uq Tatarstannan, Qıtaydan, Törkiädän şıtıp çıqqan millättäşlärebez bar. Häm alar, çın tatar zıyalıları, härwaqıt başqort tarixın, ädäbiäten öyrängännär, dönyağa başqort telen işetterergä tırışqannar.
Xäzerge könnärdä “Azatlıq” radiosı Başqortstanda retranslyatsiälänmi, yäğni cirle dulqınnarda qabatlanıp yañğıratılmıy. Ä Tatarstan efirında “Azatlıq” tapşıruları yañadan yañğıratıla, alar iñ berençe çiratta Tatarstan Respublikasında işetelä. Şulay bulğaç, atna sayın Rämzit Abulyaynıñ, İrşat Tläümbätneñ saf başqort telendä Başqortstan xäbärlären söyläwläre Tatarstanğa, Sembergä, Samarağa häm başqa töbäklärgä işetelep tora. Atna axırında “Başqort dönyahı” digän maxsus tapşırular efirğa çığa. Alarnı Başqortstan radiosı äzerli. Şulay bulğaç, başqort tele, tarixı, ädäbiäte soñğı 5-6 yılda Tatarstan ruxi tormışınıñ ayırılmas ber öleşe bulıp kitte. Ğömergä andıy xäl bulğanı yuq. Dimäk, tuğan telen, tuğan yağın sağınğan Tatarstan yäki başqa töbäk başqortları “Azatlıq” radiosı häm Tatarstan radiosı yärdämendä üzläreneñ milli dönyasına qaytıp kilälär. Dimäk, şul räweşçä, Tatarstanda yäşäwçe qärdäşlärebezneñ ixtiacı küpmeder däräcädä qänäğätländerelä. Şunı belüçe bar mikän?
Tağın ber qızıqlı misal. “Azatlıq” radiosı çığarğan “Yıraqtağı yaqın tawış” digän audiokassetada Xäniä Färxi başqort xalqınıñ “Elmälek” cırın niçek başqara bit. Bik küp tatarlar şuşı “Aq çabata, aq mıyıqnı...” üz itälär. “Sälimkäy”ne dä, “Ural”nı da, başqort häm tatar xalıqlarınıñ ozın köylären Ufada da, Qazanda yaratalar. Moña şatlanırğa ğına qala. Şul uq audiokassetada yäş häm talantlı başqort cırçısı Xäsän Usmanov tatar xalıq cırı “Ällüki”ne üzäklärgä ütärlek itep başqara. Şuşı büläk yazmalar Başqortstanğa barıp citte mikän?
Zamança yäşlärneñ estradasında da häm tatar, häm başqort äsärläre ürelep bara. Alar repertuarnı häm tıñlaw auditoriäsen kiñäytä. Tatar häm başqort teatrlarınıñ, konsert törkemnäreneñ ike respublika tamaşaçıları aldında çığış yasawı härwaqıt tansıq. Här ike xalıqnıñ üzençälekle tele, sänğäte saqlanırğa tieş. Barı tik “sin fälän tügel, tögän” dip keşeneñ tamırına, millätenä qağılmasqa ğına kiräk. härkem üz canın üze belä. Üz dustın da üze saylıy.
Bu atnada “Tatarstan yaña ğasır” telekanalınıñ irtänge tapşıruında Başqortstanda töşerelgän video-klip kürsätelde. Rimma Allabirdina digän başqort cırçısınıñ şuşı klipnı qarawçılar anıñ nindi millät wäkilen buluına iğtibar itmädelär. Ä cırnıñ üzen häm cırçını tatarlar da, başqortlar da çit itep qabul itmägännärder.
Şulay itep, Tatarstandağı TV häm radio kanalları başqort cırların, spektakl'lären bik räxätlänep yañğıratıp kürsätep toralar. Xikmät närsädä disezme? Xikmät tügel, äkämät menä şunda – ni öçender qayber köçlär tatar häm başqort tellären, milläten, mädäniäten ber-bersennän ayırıp, qaywaqıtta qapma-qarşı quyıp qarıylar. “Azatlıq” radiosı häm anıñ Qazan byurosı berwaqıtta da milli ayırmalıqlarnı küpertmäde. Törki tellär häm mädäniätlär urtaqlığı, demokratiägä urtaq omtılış möhimräk bit. Ä kemnärder şuşı törkilär üzara çäkäşep, büleşep, bülenep yäşäsen dip xıyallana. Monıñ öçen ber respublikada ber millät, kürşesendä ikençe millät östenräk bulsın, berençe sort sanalsın, dip sataşalar andıy xäyläkär säyäsmännär. Ä bezneñ tapşırularıbız menä şuşı qarşılıqlarnı faş itep, ber tuğannı öskä, ikençe tuğannı asqa quyu faktların dönyağa kürsätep bardı. Bez inde xäzer şundıy xälgä kilep cittek, “başqort tügel, kiresençä tatar, tatar tügel, ä başqort” dip kisterep qarşı quyunıñ mäğnäsezlege kürenä başladı. Çönki balalar, bigräk tä şähär yäşläre şuşı ike güzäl milli mädäniätlärneñ härqaysınnan yöz çöyerep, başqa yaqqa, zurraq millätlärgä borıla başladı. Menä şuşı waqıtta Tatarstannıñ televideniesen Başqortstanda kürsätmäw, konsert törkemnären borıp çığaru çäygä toz salıp eçerü kebek bula. Ädäbiät klassigı Ğalimcan İbrahimov räseme töşerelgän poçta konvertına “başqort yazusıhı” dip yazıp quyu yäki tatar teleneñ statusın kütärü başqortlarğa zıyan sala dip sanaw barı tik tilelek ğälämäte. Bu xikmät tügel, çep-çi tossızlıq. Ä bezneñ millätlär tozsız şulpa yäki tozlı çäy eçärgä yaratmıy.
Rimzil Wäli
